Warra Baabboo
***************★*******************
★Miky Sultan Wallo★
Warri baabboo angafticha ilmaan ituu marawwaa wallichaati.warra baabboo jechuun #Baabboo = Kan Abbaa Fakkaatu, ykn kan hiiriira duraarra jiru jechuudha.
lafti warra baabboo hayyuulee amantiif gootuwwaan qabsoo heedduu lafa walloo irratti horteedha.
Oromoota walloo keessatti yeroo dheeraf gaaffi eenyumaa gaafachaa turan keessaa tokko oroomoota warra baabbooti. Warri Baabboo biyya gooticha Godaanaa baabboo kan huundeessaa sirna maammadootaa kan ta'eetifi biyya gootaaf bareeddanii, Biyya Aalimootaati.
Garuu gaaffiin isaanii sun deebii dhabee hanga ammaatti oromoonni baabboo cunqursaa jala jiru. Yeroo heedduu goodina addaa walloo Aanaa baatee galla jechuun gaafachaa turan mootummaan naannoo amaaraa gaaffii isaanii dhoksuun gaaffii ummata bal'aa deebii dhabsiisanii jiru.
Oromoota walloo warra Baabboo magaalaa Bistiimaa jalatti argaman, gaaffi yeroo dheeraf nuti oromoota afaan oromoo dubbanna, mirgi keenya nuuf eegamuu qaba, Afaan keenyaan barachuu qabna,oromoota walloo keessa jiranitti makamne oromoodhan waammamuu qabna jedhanii yeroo dheeraaf mirga isaanii gaafachaa bahan keessaa. Gandoota gammooojjii warra baabboo .
Fkn.Ganda 08 kooraa fi yaayyaa
Ganda 010 .Gola Aananii
Ganda 011. Ganda mukaa, ciqilee, Qilxuu, hulaagaa,Harrooyyee, Burqiisaa, Diinqaa,Nagoo fi k.k.f...
Gand 012.magaalaa Bokoksaa jala jiran.
Ganda 014. Hagomdii, karoora gordaa, lamacha fi Gadiidaa k.k.f..
Ganda 015 magaala Ara baatee
Ganda 016 Adaree fk.kf... gandootaaf magaaloota kana keessatti ummanni jiru ummatoota afaan oromoo dubbatu garuu wanti baayyee nama gaddisiisu afaan isaanitin hin baratani Afaan Amaaraatin baratu jaarra kana keessattis cunqursaa guddaa keessa jiru. Goodina addaa walloo oromoo keesssa hin jirani Amaara jala bulu. Yeroo heedduu gaaffi eenyuma yoo gaafatan illee deebii hin argatu. Nuti oromootni walloo mirga guutuu argachaa hin jirru. Mirgi keenya akka malee dhiibamaa jira. Gaaffiin oromoota walloo warra baabboo deebihuufi qaba. Gaaffii kana oromoota huundatu gargaaruu qaba.
Sagaleen oromoota walloo dhagayamuu qaba.
Gaaffiin keenya mootummaa naannoo Amaaratin yeroo heeddu dhiheessinee jirra.
Lakkaawama manaatis oromoota wallooti waliin oromoodhan lakkaawamuu qabna gaaffii jedhu gaafachaa jiru.
Jaal Abdulkariim Baabboo
************★********************
Qabsaayaan Abdul kariim baabboo dhalataa walloo warra baabboo ganda Agoomdii(Hagomdii) yoo ta'u gameessa goota ija barbadaa walloon qabdu keessaa isa tokko ture.
Jaal Abdul kariim baabboo oromoof oromiyaa jecha nama qabsoo guddoo godhee wareegee dirree waraanaatti wareegamee,lubbuu qaalii isaa oromummaaf jecha hireedha. Warri baabboo goota akka abdul kadii baabboofaa qabdi.rabbiin caffee jannataa nuuf hakaayu. Abdul kariim baabboo intala akka isaa leenca takkaa qabsoo irraa haftee hin beekne qaba sabboontuu oromtattii onneen sibiilaa intala abbaatti baateedha. Walaloon ishii illee onnee gootummaa namatti hora jiraadhu jennaan.
<< Sheh Odaa( Abdulwahab Abdal jalil 1943)>
Barreessan miky sultan.
×××××××××>>>>>>>>>
Sheh odaa :- warra baabboo keessatti kan argamtu ganda odaa jedhamtu keessatti jiraachaa turani. Oollaa sheh caaliti. Odaan oolla ganda caaliiti. ShehOdaan naamuusummaa.barsiisummaan Aalima beekamoodha. Hiriyyaa sheh caali( sheh seyid ibrahim 1972-1947) hiriyyaa dhihoo turani.
walitti dhiheenyi isaani aja,iba ture. Waa heeduun Siruma walin taanenifi Amala baayyee walin taane waliin fidanii waliin jiraachaa turani. Sheh caaliin tapha baayyee jaalatu ture. Taphas dandayu.
Sheh odaan immoo fuulli isaani hin hiikatu ture. Sheh caalin bayyee dubbatu. Sheh odaan baayyee dubbachuu hin jaalatan turani.
sheh caalin Aaya qura,ani kennaan rabbii dubbate kan jedhun bitatu.
Sheh odaan Aayaa daldalli isaanii bu,aa tokko hin fidu kan jedhun dubbatu ture.
Sheh caaliin hinaaffaa uumamaa qaban turan jedhama,jechuun waa tokko yoo argan baayyee itti hinaafu karaa ilmii irratti jechuudha.
Sheh odaan miira hinaafummaa hin qaban nama hinaafus hinn jalatan turan. Aalimummaan lammeen isaanii Adda ture baayyee Aalima turani. jiruuf jireenyi isaani jaalala sheh daana yk (Daniyuu saaniitin) kan addasame ture.baayyee wal jaalatu. Barattoota sheh daana turani.
Amala sheh odaa keessa- dandeetti dhagahu, dandeetti dhageefachuu qaban turan.
Sheh juwar darasaa jedhamu tokko qaban turani.Akki darasaan isaani kun dubbatutti 20 taanee walitti qabamne iddoo tokkotti sheeka keenya biratti qura,an qara,uf
Isaani dhakaa ol guddaa tokko irra taa,ani
San booda nuti isaan marsinee
20 meenu keenya iddoo tokkotti yeroo tokkotti Aayaa addaa addaa qaraana ture.
isaanis cal jedhanii dhaggeefatu.
San booda Aayaa itti Aanu nu barsiisanii nu eebbisanii nu gageessu.
Seerichi akkas ture.
yeroo tokko shakkii seene jedhe darasaan isaani juhar,amma 20 meen keenya yeroo tokkotti Aayaa addaa addaa qaraana akkamitti nu dhagayuu dandayan jedhee yaade, akkamitti dhagayan jedhee shakke.
Akkanummatti nutti taphachuuf malee akkamitti Aayaa addaa yeroo tokkoti nama 20 qaraanee dhagayan jedhee, iaaluf fattanuuf isaan yaade.
Darasoonni 20 waliin ta,ee itti dhiyaadhe qara,uuf qarqara taa,e, isaanuma fattanuuf 20 meen keenya Aayaa addaa addaa qara,uu jalqabne.beekaaf quraa,ana caccabsu ka,e ,yeroo san ture namoota digdamoota keessa isa koo dhagayanii "juhar dhiisi deebi,i" akkana miti naan jedhani.yeroo san ture akka isaan dandeetti dhaggeefachuuf dhageetti cimaa qaban arge jedha.
Sheh odaan Aalimoota hedduu horatanii Aalimoota hedduu barsiisa turanii bara 1943 ti du,aan booqatani.
Eega du,a sheh odaan booda sheh caalii bara afuriif lafa kanaratti jireenyi isaan jibbisiise gaddanii( azananii) baayyee itti gaabanii hiriyyaan isaani biraa du,uun.
Jireenya isanitti gaddanii wanjalitti natti baayyateeraf malee akkamitti lafa kana irratti isaan jalaa na hambisa jechuun gaddaa turani. Yeroo xiqqoo itti dhagayame argitanii nama hiriyyan qabne nama hiriyyaan jalaa du,e jechuun gadda isaani ibsachaa turani.
Hiriyyaan akka jabaa ta,e himaa turani.rabbiin guddaan caffee jannataa isaan hakaahu sheekoolee keenyan.
Wabii kitaaba.
-Haji taauddin,ialaul agbiya,i( bara 1977 kan barreefame)
-Haj muhammad walee,iqaazul himam ( ara 1996 kan barraa,e )
-
#Sheh Gooroo _Ijersaa_ Warra Baabboo~
/ Miky sultan Wallo/
**************-**********************
Aalima Beekamoo Tafsiira(Hiikaa) Qura'aanaa
Sheek Ibraahim Haakim!
Rabbiin caffee jannataa haa kaayu.
Giddugala Barnootaa Goro-Ejersa.
Sheek Ibraahim Haakim!
Aalima Barsiisaa Waggaa 65+
Kan dhalatan walloo , Aanaa Warra baabboo, Ganda Gooroo Ijersaatti.
Giddu-galli kun Sheek Gooroo ijersaaa jedhamuun beekama.
Wiirtuu guddaa tafsiira( Hiikkaa/"xiinxala Qur'aanaa" kan hayyoota gurguddoo 500 ol horatedha.
Giddugalichi maatii hayyoota gurguddoon guutameen hundeeffame. Sheek Huseen ganda dhaloota isaa irgooyyee jedhamutti Sheek Huseen Mahmuud Laga hidhaa irraa Qur'aana barate.
Waggaa 10+ mana barumsaa kitaaba Hanafii baratan.
Irgooyyeetti "barnoota Arabaa" jalatti waggaa 5+ baratan.
Hiikkaa Qur'aanaa gara waggaa 7 waggaa 2 Sheek Daawud Ibraahim Warra hibanoo jalatti, waggaa 5 ammoo Sheek Kaliiil Ahmed Corree jalatti baratan.
Sana booda waltajjii barsiisaa isaanii irratti sheh irgooyyee irratti fiqh barsiisaa turan!
Waggaa 11+ tafsiira fi Fiqh Qur'aana barsiisaa ture.
Dhumarratti hiikkaa Qur'aanaa Gooro ijersa keessatti waggoota 44+f kennanni jiru.
Walumaagalatti Sheekni waggoota 65+ oliif Tafsiira Qur'aanaa barsiisa turani. Amma garuu beekumsi sun hundi du'a sheekaatiin ka'eera! Rabbiin caffee jannataa isaan hakaayu.
Hayyoota 500 hanga 800 kan oomishanii fi firiin isaanii guutuu biyyattii keessatti faca’ee kan argamu Sheek Gooroo ijersaa Gondar, Gojjam, Shawaa, Tigray, Wallaggaa, fi Affaar keessatti barsiisaa jiru.
Barattoota isaanii keessaa:
Sheek Ibraahim Warra himanoo (Wallagaa irratti)
Sheek Huseen xafa ( hiddii irratti )
Hayyuuf sheeka sheekotaa Sheeh Qunnuu, .
Sheek Muhammad Yaasiin,
Sheek Ahmed Musxafaa Haxayye, hayyuu fiqh.
Sheek Muhaammad Maanayyoo,
Sheek Muhaammad Meegit,
Hariimaan kun hariimaa giddu gala azharal islaamaati.
"Sheh caalii warra baabboo"
Barreessan (miky sultan)
***************--*********************
Sheh seyid ibrahim caalii bara 1870 moota jalqaba abbaa isaani Sheh ibrahim yasin fi harmee isaanii addee zebuuraa muhammad yimam irraa warra baabbootti ganda Caalii jedhamtu keessatti dhalatani.
Sheh seyid ibrahim (caalii) baayyee kabajamoo fi jaalatamoo turani.
Sheeka Aalima walaloof menzumaaf neshidaa kan barreessuun beekaman turani. Menzumaa Qibliyyaa jedhamu kan isaan barreesani.
guddinni isaani mana mooticha walloo Ras walee fi ittege mannan faa yeroo ta'u. Bulchitoota yeroo san turan waliin baayyee qabsaaya turani.
Yeroo cunqursaa muslimoota san Aalimoota heedduu waliin qabsoo heedduu godhaa turani.
Kanuma waliin wal qabatee kitaaboota heedduu keessatti maqaan isaanii kan hindhawamne ( balay zelleqe) waliin tahun xaaliyan kan lolaa ture .<< sheh caalii warra baabboo turani.
Lola xaaliyani waliin godhame keessatti gochi isaani ol ka'e kan kaafamuu qaban Aalimoota keessa
Haldureen sheeka caalii turani. Shek caaliin yeroo jalqabaatif yeroo san gootummaan kan beekaman xaaliyanif mataa gad kan jedhanii hin beekneefi farda isaanii irraa bu'ani kan hin beekne tahuu isaanitini.
Werartoonni xaaliyaan << namni kun enyu kan harkas nageenyas osoo naman gaafatin tuffiidhan akkatti nu laalaa darbu jedhanii gaafatani>> yeroo saniti namichi nura hussen jedhaniin ertiriya xaaliyaanii waliin dhufe tokko akkas jedheen... Kun shek caalii jedhama harka sinitti kennuu dhiisii mootummaahu sinirraa fuudhuuf kajeelaa jira jedheen.
Sheh caaliin harka kennuu dhabuun xaaliyan kun weerartoota xaaliyan waan sodaachiseef yeroo heedduu akka ajjeefamu irratti labsanii turani.
garuu jaalalli ummati sheh caalidhaf qaban ajjeesamun isaani kaffaltii heedduu xaaliyan irra geessesa saniif sodaatani.
Xaaliyanoonni sheh caalii qabanii fannisuu baayyee irratti dalagaa turaniiru.garuu walii galtee xaaliyani fi isaan jidduu sheh oraa lan jedhaman qabsoo heedduu godhanii xaaliyanoota waliin guyyaan walii qabanii Waada godhame saniin walloo naannoo warra baabbootti walgayani xaaliyanoonni baanda warroota tigroota sheh husseen jedhamee waamamu waliin dhufani walgayani.
Yeroo mana seenan baandichi seyfii baate fuldura dhaabateera. Yeroo isa argan aarani jagnummaadhan seyfi isaa harkarraa saamanii seyfin akkanatti hin qabatamu jedhanii fuudhani bahani.
Sheh caaliin sheeka jaalatamoofi goota turani. Darasoota ykn barattoota 500 ol qaban turan jedhama.
Sheh caalii hanga ammaatti ummati walloo jaalala guddaa isaani qabu. Goota jaboo turani.
Keessayyu warra baabbootti fi baateettii yeejjuutti... oromoonni jiran heeduu isaan jalatu.
Akka itiyophiyaattis Aalima beekamoo turani.
walaloon isaanii baayyee jaalatamaa ture.
Sheek _idiris _muhammad _baatee( Adii)
**********-*************************
Sheek Idiris muhammad hussen kan dhalatan asuma oollaa baatee kan taate warra baabbootti.
" Aalima Sheekoolee 70 ol kan eebisiisan"
Sheekni sheekotaa idiris muhammad Aalima yeroo ammaa tanatti jiran keessaa isaan tokkoodha. Ifaa ilmii barbaachaaf ijoollummaa kan manaa bahanii isaanii milkaaye keessa isaan tokkoodha.
Sheeka beekamoo magaalaa baatee hariimaa azharatul islaam jedhamtu imaama masgiida Adiiti.
Shek idiris Adii kan baratan Aalimoota gurguddoo warra baabboo hariimaa ganda qalqashaa irrattiifi achuma warra baabboo facaatti ammas naannuma baatee kanattis ilmii baratanii jiru.
Ijoollummaa kiyya irraa kaasee hanga ammaa ilmii barachuuf barsiisuu irraa bulee hin beeku jedhan. Abbaan isaanii osoo lubbuun jiruu imaanaa isaanitti kenne waan ta'eef takkaa ilmii barbaachaaf barsiisuu irraa bulee hin beeku jedhan.
Sheekni keenya jaalatamoon darasaan isaan barsiisan keessaa hanga ammaa sheekoolee 70 ol eebbisiisanii jiru.
Mashallah kennaan kanaa ol maaltu jira.
Rabbiin Aalimoota keenya irraa nama baratu nu hagodhu.
/ Miky sultan Wallo/
