mootittii saba'a Queen of sheba

"Mootittii Saba'a""Queen sheba"
-----------------------------------------------------------------
★Miky Sultan Barento★
Warri habashootaa mootonni isaanii durii sanyii mootota Israa’el durii, addatti sanyii mootii "Solomoon " (Mootii Israa’el) fi haadha manaa isaa mootittii Sheebaa, turte irraayi akka ta'an ibsu.
mootittii beekamtuu seenaan ishee maddoota Arabaa hedduu keessatti caqafame mootitti warra yamanii "bilqiis "jedhamtuudha.

Akka seenaa tokko tokkootti, Mootittiin Sheebaa "Yalamaqa" jedhamtee kan waamamtu yoo ta'u, seenaan Abisiiniyaa mataan isaa mootittii "Makida" jechuun ishee kan eeru yoo ta'u, akkasumas maqaan ishee: "Maqidaa" akka ta'e dubbatameera.

Haala kamiinuu, maqaaleen dhumaa lamaan kun - jechuunis Makidaa fi Maqadaa - maqaa lama baay'ee wal fakkaatu yoo ta'an, maqaa lamaan keessaa tokko maqaa isa kaanii sirreessuu malee homaayyuu miti.

"Biyya Sheebaa" irraa akkuma maqaa ishee irraa mul'atu, madda hundumaa keessatti maqaa Mootittii Sheebaa jedhamtee waamamtee jirtu,   mootittii madda itiyophiyaa kan  hin turre mootii warra arabaa turte .mootii warra yamanoota  arabaa saba'a turte jechuudha.

Haa ta'u malee, "queen sheba" mootittii Arabaa durii sana (Bilqis) ragaa ifa hin taaneen   isaaniitti kan maddan yoo ta'u, biyyi Sheebaa biyya yaman  magaalaa "Sana'a" irraa guyyaa sadii fagaattee argamti, kunis fageenya gara km 120 ta'a.  Akkasumas maddeen seenaa ni eeru, namni magaalaa kana ijaare "Saba bin Yashab bin Ya'rub bin Qahxaan" akka ta'e, "Qahtan" ammoo akaakayyuu Araboota Qahtan,aabbaa  Arabootatati jedhama.
Gosa guddoo Araboota "biyya yaman" ta'aniiti  himama".
Akkasumas, barreessitoonni seenaa Afrikaa mataan isaanii yaada Mootittiin Sheebaa madda Arabaa akka turte, akkasumas madda Habashaa akka hin taane, akkuma seeneffama isaanii jedhutti, akkasumas waa’ee dhimma sanaa, barreessitoota seenaa Afrikaa keessaa tokko (kan ta’e “Sahid Adegumbi”) akkas jedha: “Waa’ee Falasxiin fi Galaana Arabaa yoo ilaalle Mootittii Sheebaa beekamtuun dhugaa irratti mootittii Arabaa "Bilqis" jedhamtu akka taate, akkasumas mootuummaa  ishee abbootii ishee irraa dhaalte mootummaa Yaman warra " Himyaar " irraa akka ta’e ragaan bal’aan akka himu eere ...".

Gama biraatiin "asoosamoonni warra  Abisiiniyaa" mootittii kana "mootittii hunda caalaa bareedduu" jechuun kan ibsan yoo ta'u, isaan keessaa "warqee fi dhagaa gatii guddaa qabaachuun" kan beekamtu ta'uu ishee ibsu.
Asoosamni Abisiiniyaa keessattis Mootittii "Makeda" Dubartii bareedina guddaa fi ogummaa guddaa qabdu akka turte eereera.

Seenaan mootittii kanaa seenaa Kitaabota Qulqulluu hedduu keessatti kan caqafame yoo ta’u, tarii isaan keessaa inni guddaan “Qur’aana Qulqulluu” ta’uu danda’a, akkasumas “Kitaaboota kakuu moofaa” keessatti kan argamu keessaa tokko Kitaabonni Macaafa Qulqulluu (ykn Kakuu Moofaa) akkas jedha: “Mootittiin Sheebaa immoo oduu Solomoon dhageesse.
Mootittiin Sheebaa ogummaa Solomoon hundumaa yommuu argite..." haa ta'u malee, seeneffama "Kakuu Moofaa" ifatti hin dubbanne waaʼee gaaʼela Solomoon Mootittii Sheebaa wajjin raawwate ilaalchisee.

Habashoonni mootittii Makedaan gara amantii Yihudootaatti jijjiiramtee turte jedhanii amanu, akkasumas seera bu’uuraa isaa mootii Solomoon irraa barate yeroo inni gara falesxiim  Yerusaalem deemu, sana booda mootittiin kun amantii Yihudootaa Abisiiniyaa keessatti babal’iste jedhama.

Barreessitoonni seenaa baay’een isaanii waa’ee Mootittii Sheebaa “seenaa Abisiiniyaa” keessatti waan caqafame baay’ee irratti gaaffii kan kaasan yoo ta’u, ilmi ishee Menelik I, Mootii Abisiiniyaa akka  akkasumas barreessitoonni seenaa Afrikaa mataan isaanii illee seeneffama waa’ee Mootittii Sheebaa “oduu durii kan Mootittii Sheebaa” Kanas ta’e sana, Habashoonni seenaa isaanii keessatti, har’as iddoo guddaa itti kennuun barreesanii jiru.
Kun kan ta'uu dandaye warri haashootaa dhufeenyi isaanii warraa arabaa "Himheriyyaafi mehri jedhaman irraayi.

Seenaan tokko tokko akka jedhutti Mootittiin Sheebaa "Solomoon" irraa ulfoofte yeroo biyya isaa biyya Falasxiin deemtutti akka ulfoofte, akkasumas ilma ishee Solomoon irraa osoo gara biyya ishee deemaa jirtuu akka deesse himama, akkasumas ergasii "Menelik" jedhee isa waame.
Kanaan walqabatee barreessitoota seenaa biyya alaa keessaa tokko akkas jedha: "Akka sheekkoo Itoophiyaatti mootittii Makidaan bulchiinsa Solomoon hawwattee turte, achiis gara Yerusaalem deemtee gara amantii Yihudootaatti jijjiiramte jedhu garuu seenaan dhugaa mootittin sabaa( sheebaa)  mootitti arabaa malee kan asoosamni oduu durii warri absinia odeessaniiti miti.

Website:-https://mikysultan.blogspot.com
t.me/Oromographya