#who is oromo people/የኦሮሞ ሕዝብ ማነው?

የኦሮሞ ህዝብ ማን ነው? የኦሮሞ ህዝብ የምስራቅ አፍሪካ የኩሽቲክ ህዝቦች ነው። ህዝባቸው ወደ 60ሚሊዮን በላይ በ ኢትዬጵያ ብቻ መኖሩ ይገመታል, የኦሮሞ ህዝብ በ ምስራቅ አፍሪካ ነ ኬኒያ በ ታንዛኒያ በ ሶማሊያ እስከ ጂቡቲ የምኖሩ በምስራቅ አፍሪካ ውስጥ ትልቁን ብቸኛ ጎሳ ያቀፈሕዝብ ነው. በዲያስፖራ የሚኖሩ በሺዎች የሚቆጠሩ የኦሮሞ ተወላጆች በብዛት የሚኖሩት በአሜሪካ፣ በአውስትራሊያ፣ በካናዳ፣ በኖርዌይ፣ በእንግሊዝ እና በስዊድን በሌሎችም ባሉ ሀገራት ነው። የኦሮሞ መሬት የት ነው? የኦሮሞ ህዝብ መሬት ኦሮሚያ ይባላል። ኦሮሚያ በምስራቅ ኦጋዴንያ እና ሶማሊያ፣ በደቡብ ኬንያ፣ በምዕራብ በጋምቤላ እና በሱዳን እና በሰሜን አቢሲኒያ ይዋሰናል። የኦሮሚያ ዋና ከተማ ፊንፊኔ ትባላለች (ፊንፊን-ነህ) በሌላ መልኩ “አዲስ አበባ” ትባላለች። ቋንቋ፡ የኦሮሞ ህዝብ አፋን ኦሮሞ ይናገራል። የምስራቅ አፍሪካ ኩሺቲክ ተናጋሪ ቡድን አባል ናቸው። ኦሮምኛ በአፍሪካ አህጉር 4ኛ በብዛት የሚነገር ቋንቋ ነው። ሃይማኖት፡- የኦሮሞ ህዝብ ሶስት ዋና ዋና ሃይማኖቶች ዋቄፋና (የኦሮሞ ባህላዊ እምነቶች)፣ እስልምና እና ክርስትና ይከተላሉ። ታሪክ፡- ከ19ኛው መቶ ክፍለ ዘመን መገባደጃ ጀምሮ ኦሮሞ በተከታታይ የኢትዮጵያ መንግስታት በቅኝ ግዛት ስር ነበር። በአውሮፓ ቅኝ ገዢዎች በዘመናዊ መሳሪያ በመታገዝ ብዙ የኦሮሞ ተወላጆች ተገድለዋል በ1870 እስከ 1900ዎቹ ድረስ። የኦሮሞ ህዝብ ከ10 ሚሊዮን ወደ 5 ሚሊዮን ህዝብ በመቀነሱ ደም መፋሰስ ከፍተኛ ነበር። የዛሬው የኢትዮጵያ ግዛት አካል ሆኖ ኦሮሚያን በግዳጅ መቀላቀል ከጀመረበት ጊዜ አንስቶ እስከ 1991 ድረስ የኦሮሞ ህዝብ ቋንቋ እና ባህል በኢትዮጵያ መንግስት ታግዶ እንደ ወንጀል ተቀጥቶ ነበር:: በኦሮሞ ብሄርተኝነት ላይ ግልፅ ሙከራዎች በ1991 ዓ.ም በቋንቋው የመናገር ቅጣቱ ከተነሳ ጀምሮ እስካሁን ድረስ ብዙ የኦሮሞ ተወላጆች “ኢትዮጵያዊ” በመባል ይታወቃሉ። የማዕረግ ስም በአብዛኛው የተናደደው በኦሮሞ ህዝብ ላይ ባለው ታሪካዊ አሰቃቂ ትርጉሞች ምክንያት ነው። በተለይ በ1960ዎቹ ውስጥ የኦሮሞ ራያ አመጽ፣ የካልአንቆ እና የአኖኦሌ ጦርነቶች እና የአፍራን ቃሎ እንቅስቃሴዎች ዋና ዋናዎቹ የኦሮሞ እንቅስቃሴዎች ይገኙበታል። ሌሎች የኦሮሞ ቡድኖች እና እንቅስቃሴዎች መጫና ቱላማ ማህበር፣ የኦሮሞ ነፃነት ግንባር መወለድ፣ በ2005 የኦሮሞ ተማሪዎች ንቅናቄ ይገኙበታል። የኦሮሞ ህዝብ እራሱን ኦሮሞ እያለ መሬቱን ኦሮሚያ ብሎ ይጠራዋል። ስለ ኦሮሞ ህዝብ ታሪካዊ እና ባህላዊ መረጃ፡- የገዳ ስርዓት፡ የኦሮሞ ህዝብ የሚኖረው የገዳ ስርዓት ተብሎ በሚጠራው ዴሞክራሲያዊ እና እኩልነት ባለው የፖለቲካ ስርዓት ነው። የጋዳአ ስርዓት የጋዳ ደረጃዎችን ያቀፈ ነው፣ እነዚህ ክፍሎች የግለሰብ ማዕረጎች እና ኃላፊነቶች አሏቸው እና እንዲሁም በ 8 ዓመታት ውስጥ ይመደባሉ ። እያንዳንዱ የጋዳአ ርዕስ ወጣቱን ከተወለዱ ጀምሮ ስለ ባህል፣ አስተዳደር፣ የቤተሰብ እሴቶች እና የአመራር ባህሪያት ክህሎት እና እውቀት እንዲያዳብር ያስተምራል። በ40 ዓመታቸው የኦሮሞ ወንዶች የጋዳእ ባለስልጣን ሆነው ሊመረጡ ይችላሉ። የሲንቄ ተቋም፡ እንደ ኦሮሞ ወንዶች ሁሉ የኦሮሞ ሴቶችም የተዋሃደ ተቋም አላቸው። ሲንቄ የጋዳ ዋልታ ምሰሶዎች አንዱ ነው፣ ሀገር በቀል የአስተሳሰብና የአሰራር ስርዓት የኦሮሞ ማህበረሰብ መሰረት ነው። ሙሽራዋ ከእናቷ ቤት ደጃፍ ስትወጣ የሲንቄ (የባህላዊ እና የተቀደሰ የኦሮሞ ዱላ) በእናቷ ይሰጣታል። ጦር ከተሸከመው ሙሽራዋ ጋር ትከሻ ለትከሻ በሲንቄ ግርማ ተሞልታ ትጓዛለች። በኦሮሞ ማህበረሰብ ውስጥ የሲንቄ ሚና የህብረተሰቡን ሰላም እና የሞራል ቅድስና መጠበቅ ነው። ሲንቄን የሚመሩ ሴቶች በጦርነቱ ቦታ ከታዩ በኋላ ተዋጊ ቡድኖች ጦርነታቸውን ወዲያውኑ ማቆም አለባቸው። ከሁሉም በላይ ደግሞ ፍትህ ሲከበር በአካባቢው ያሉ ሴቶች በጠዋቱ ሰአታት ሲንቄን ተሸክመው ፀጉራቸውን ገርፈው ይወጣሉ። በኦሮሞ ባህል መሰረት የሴት ምስክርነት የሚጠራጠር አይደለም። ወንድን ለመፍረድ የሴት ምስክርነት ብቻ ነው የሚያስፈልገው። ሆኖም፣ አንድን ሰው ጥፋተኛ ብሎ ለመወንጀል የሶስት ሰዎች ቃለ መሃላ ምስክርነት ይወስዳል። ቡና፡ ቡና ለመጀመሪያ ጊዜ የተገኘው በኦሮሚያ ፣ ከፋ ከተማ ፣ ደቡብ ምዕራብ ኦሮሚያ ውስጥ ነው። የኦሮሞ ህዝብ ቡናን ለምግብነት መጠቀም የጀመረው በ5ኛው ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ላይ ነው። አትሌቲክስ፡ የኦሮሞ ህዝብ በአለም ላይ ፈጣን ስፖርተኞች አሉት። እነዚህ አትሌቶች በ1960 የበጋ ኦሊምፒክ በባዶ እግሩ የሮጡት አባ ቢቂላ ይገኙበታል። ሌሎች ታዋቂ የኦሮሞ አትሌቶች ደራርቱ ቱሉ፣ ፋጡማ ሮባ፣ ቀነኒሳ በቀለ፣ ጥሩነሽ ዲባባ እና ሌሎችም ይገኙበታል። #https://mikysultan.blogspot.com/2021/04/sanyii-oromoota-walloo.html?m=1