#karrayyuu/ካረዩ

Reposted : ካራዩ በኦሮሚያ በፋንታሌ አውራጃ በፋንታሌ አውራጃ በእሳተ ገሞራ ተራራ እና በመተሐራ ሜዳ (ታላቁ የምስራቅ አፍሪካ ስምጥ ሸለቆ) ዙሪያ በአዋሽ ሸለቆ ውስጥ የሚኖሩ ጥንታዊ አርብቶ አደር ኩሺቲክ ተናጋሪ ኦሮሞዎች ናቸው። ካራዩ በአፍሪካ ቀንድ የኦሮሞ ባሕላዊ ቅርስ ጠባቂዎች ሆነው ተቆጥረዋል። ካራዩ ከቦረና፣ ጉጂ እና ካሚሴ ኦሮሞ ጋር በመሆን የአርብቶ አደር አኗኗርን እንዲሁም የኦሮሞን ባህላዊ ባህል ለመጠበቅ ከቀሩት የኦሮሞ ቡድኖች አንዱ ሆነው በመቆየታቸው ቁጥራቸው እየቀነሰ በመምጣቱ የመጥፋት አደጋ ተጋርጦባቸዋል። ካራዩን በብዙ ኦሮሞዎች ዘንድ እንደ ጥንታዊ ባህላቸው ጠባቂ ከመቆጠር በቀር በሴቶቻቸው ጉንጭ ላይ ባሉት ሁለት አግድም የጎሳ ምልክቶች እና በወንዶቻቸው የጉንፉራ ባህላዊ የፀጉር አሠራር ከሌሎች የኦሮሞ ብሄረሰቦች ሊለዩ ይችላሉ። ካራዩ በታዋቂው የጋዳ ሥነ ሥርዓት በዓለም ይታወቃሉ። ከ 10 000 እስከ 55 000 ካራዩስ ብቻ አሉ (ምክንያቱም በዘላንነት አኗኗራቸው ምክንያት ትክክለኛ አሃዞችን ማግኘት አስቸጋሪ ነው) ነገር ግን በ 20 ኛው ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ላይ 200 000 ነበሩ. Karrayyu በደመ ነፍስ ላይ ናቸው. እንዲህ ያለው ውድቀት በዳግማዊ ምኒልክ ዘመነ መንግሥት (1889-1913) ኦሮሞዎች፣ የካሬዩ ሕዝብ በደረሰባቸው ስደት ምክንያት ነው። ይህ ንጉሠ ነገሥት ከአማራ ብሔር ተወላጆች የኢትዮጵያን አንድነት መርተው የአማራን አገዛዝ በኦሮሞዎች ላይ ጫኑ። በኋላ, በ 20 ኛው ክፍለ ዘመን, ካራዩ ብሔራዊ ፓርኮች እና ዘመናዊ እርሻዎች በመመሥረት ምክንያት አብዛኛውን መሬታቸውን አጥተዋል. ባለፉት አራት አስርት ዓመታት ውስጥ የካሬይዩስ 70 ከመቶው መሬታቸው፣ መቅደሶቻቸውን ጨምሮ፣ በመንግስት የተወሰዱት የስኳር እና የጥጥ እርሻዎችን ነው። ካራዩ የጋዳአ ስርዓትን ይለማመዳሉ፣ የአፍሪካ ዲሞክራሲ ጥንታዊ እና ውስብስብ የሆነ በተለምዶ በትውልድ ስብስቦች ላይ የተመሰረተ እና በየስምንት አመቱ ስልጣንን ይለዋወጣሉ። አንድ ሙሉ የጋዳ ዑደት ለ 40 ዓመታት ይቆያል. ጋዳ በኦሮሞ ማህበረሰብ ውስጥ ከልደት እስከ ሞት ድረስ የግለሰቦችን ህይወት የሚመራ ልዩ ዴሞክራሲያዊ የፖለቲካ እና ማህበራዊ ተቋም ነው። በሁሉም የኦሮሞ ህይወት ላይ ተጽእኖ ያሳደረ አንድ በከፍተኛ ደረጃ የዳበረ እራሱን የቻለ ስርዓት የገዳ ስርዓት ነው። የኦሮሞን ማህበረሰብ በየስምንት ዓመቱ በህብረተሰቡ ውስጥ የተለያዩ ሀላፊነቶችን የሚወስዱ በቡድን ወይም ስብስቦች (7-11 አካባቢ) የሚያደራጅ ስርዓት ነው። የኦሮሞን ሃይማኖታዊ፣ማህበራዊ፣ፖለቲካዊ እና ኢኮኖሚያዊ ሕይወት እንዲሁም ፍልስፍናን፣ጥበብን፣ታሪክንና ጊዜን የመጠበቅ ዘዴን ለብዙ ዓመታት መርቷል። የእያንዳንዱ እና እያንዳንዱ የህብረተሰብ አባል እንቅስቃሴ እና ህይወት የሚመራው በጋዳአ ነው። ኦሮሞ የሚያስተዳድርበት፣ ግዛቱንና መብቱን የሚያስከብርበት፣ ኢኮኖሚውን የሚጠብቅበትና የሚጠብቅበት እና ፍላጎቱ የሚፈጸምበት የህብረተሰቡ ህግ ነው። የገዳ ስርዓት የዲሞክራሲያዊ እና የእኩልነት የፖለቲካ ስርዓት መሰረት ሆኖ አገልግሏል። በእሱ ስር የሀገርን ጉዳይ የማስተዳደር ስልጣን እና ህግ የማውጣት ስልጣን የህዝብ ነው። ማንኛውም ወንድ የህብረተሰብ አባል በእድሜ እና በገዳም ደረጃ ላይ ያለ የመምረጥ እና የመመረጥ ሙሉ መብት አለው። ማንኛውም ህዝብ በማንኛውም ህዝባዊ ስብሰባ ያለ ፍርሃት ሃሳቡን የማሰማት መብት አለው። የጋዳአ ስርዓት እንዴት እንደሚሰራ አጭር መግለጫ አለ፡ የህብረተሰቡን ወንድ አባላት ለመከፋፈል ሁለት በደንብ የተገለጹ መንገዶች አሉ ይህም ሂሪያ (የእድሜ አባላት ያሉት ሁሉም የተወለዱት በአንድ የጋዳአ አገዛዝ በስምንት ዓመት ጊዜ ውስጥ ነው) ) እና ጋዳአ ደረጃ። የገዳ ደረጃዎች (የጋዳአ ክፍል የሚያልፍባቸው የእድገት ደረጃዎች) በተለያዩ የኦሮሚያ አካባቢዎች በቁጥር (7-11) እና በስም ይለያያሉ ምንም እንኳን ተግባሮቹ አንድ ናቸው። የሚከተሉት የጋዳ ደረጃዎች ናቸው፡- 1. ዳባሌ (ከ0-8 አመት እድሜ) 2. Folle ወይም Gamme Titiqaa (ዕድሜው 8-16) 3. ቆንዳአላ ወይም ጋምሜ ጉርጉዳ (16-24 አመት) 4. ኩኡሳ (እድሜው 24-32) 5. ራባ ዶሪ (እድሜው 32-40) 6. ጋዳኣ (40-48 ዓመት) 7. ዩባ I (48-56 አመቱ) 8. ዩባ II (ዕድሜ 56-64) 9. ዩባ III (64-72 ዓመት) 10. ጋዳሞጂጂ (እድሜው 72-80) አንድ የጋዳ ክፍል ከላይ በተጠቀሱት ክፍሎች ውስጥ ሲያልፍ የሚሰጣቸውን ተግባራት በአጭሩ እንገልፃለን። ዳባልሌዎች በስልጣን ላይ ያሉት የጋዳ ክፍል ልጆች ናቸው ሉባ። ዕድሜያቸው እስከ 8 ዓመት የሆኑ ወንዶች ናቸው. ስለዚህ ይህ የልጅነት ደረጃ ነው. ስምንተኛ አመታቸውን ሲጨርሱ ፎሌ ክፍል ይገባሉ። በዚህ እድሜያቸው ከመንደራቸው ርቀው እንዲሄዱ እና ቀላል ስራዎችን እንዲሰሩ ይፈቀድላቸዋል. 11. ጃርሳ (እድሜው 80 እና ከዚያ በላይ) ፈረሰኞች በቱራመንት በ16 አመታቸው ወደ ቆንዳላ ገቡ። አሁን ለማደን እና ከባድ ስራ ለመስራት ረጅም ርቀት ሊሄዱ ይችላሉ። የቆንዳአላ ዘመን ከማብቃቱ ሦስት ዓመታት በፊት የጋዳአ ክፍል አባላት ተሰብስበው የወደፊት የቡድን መሪዎችን (የሃይዩ ምክር ቤት) በመጨረሻም ፕሬዚዲየም እና አስፈፃሚ፣ የፍትህ እና የሥርዓት ባለሥልጣኖችን ሾሙ። ከመጨረሻው ምርጫ በፊት ብዙውን ጊዜ ረዘም ያለ የድርድር ዘመቻ ይካሄዳል። እጩዎቹ ከምርጫ በፊት የህዝቡን ድጋፍ ለማግኘት በደጋፊዎቻቸው ታጅበው ክልሉን እየጎበኙ ሲሆን ግለሰቦቹ በጥበብ፣ በጀግንነት፣ በጤና እና በአካል ብቃት ላይ ተመርኩዘው ይመረጣሉ። በኩኡሳ ክፍል ቀደም ሲል የተመረጡት መሪዎች ከራሳቸው ቡድን በስተቀር እስካሁን ሙሉ ስልጣን ባይይዙም በይፋ ተጭነዋል። ይህ በግለሰብ ህይወት ውስጥ እና በሁሉም የጋዳአ ስርዓት ውስጥ በጣም አስፈላጊ ከሆኑት ክስተቶች አንዱ ነው. በሚቀጥለው ክፍል Raaba Doorii አባላት ማግባት ተፈቅዶላቸዋል። ይህ እና የኩኡሳ ክፍል ሙሉ ስልጣንን ለመገመት የዝግጅት ጊዜን ይመሰርታል። በዚህ ጊዜ መጨረሻ ላይ የክፍል አባላት ሉባ ወይም ጋዳ ገብተው የስርዓቱ በጣም አስፈላጊ ክፍል ወደ ሙሉ ደረጃ ደርሰዋል እና እንደ ገዥ ጋዳኣ ክፍል ያዙ። በዚህ ደረጃ ስርአቱ ለአፍታ ይቆማል እና ሁሉም ወንዶች የመጨረሻውን ክፍል በመልቀቅ ወደ ሂደቱ ክፍል ይንቀሳቀሳሉ ፣ እሱም ወዲያውኑ በአዲሱ የወጣቶች ክፍል ተይዞ ወደ ስርዓቱ መሰላል መውጣት ይጀምራል ። የቀድሞው ገዥ መደብ ሉባ አሁን ዩባ ሆነ። ዩባዎች በሦስት የተለያዩ የስምንት ዓመታት ጊዜ ውስጥ ካለፉ በኋላ ወደ ጋዳሞጂጂ ክፍል ተላልፈዋል። ከዚያም ጃርሳ የሚባል የመጨረሻ ክፍል ገብተው ሙሉ በሙሉ ጡረታ ወጡ። ከላይ ባጭሩ እንደተገለጸው ኦሮሞው ከአንድ ደረጃ ወደ ሌላው ሲሸጋገር በህብረተሰቡ ውስጥ ያለው ተግባርና አኗኗሩ ይቀየራል። ለምሳሌ፣ በቆንዳላ፣ ኩኡሳ እና ራባ ዶሪ የክፍል ደረጃ ግለሰቦቹ በ24 ዓመታት ጊዜ ውስጥ የጦር ስልትን፣ የኦሮሞ ታሪክን፣ ፖለቲካን፣ ሥርዓትን፣ ህግንና አስተዳደርን ይማራሉ። በ 40 አመት እድሜያቸው ወደ ጋዳአ ክፍል ወይም ሉባ ሲገቡ, ሀገሪቱን የማስተዳደር እና የአምልኮ ሥርዓቶችን የማክበር ሃላፊነት ለመወጣት ሁሉንም አስፈላጊ እውቀት አግኝተዋል. ከፊል ጡረታ በመውጣት የሽማግሌዎች ቡድን ወደ አማካሪ እና የዳኝነት አቅም ያበቃል። የሚከተሉት የጋዳ ባለስልጣናት እና ተግባሮቻቸው በቱላማ ጋዳአ አሰራር መሰረት ናቸው፡- 1. Abbaa Bokku - ፕሬዚዳንት 2. አባአ ቦኩ - የመጀመሪያ ምክትል ፕሬዚዳንት 3. አባአ ቦኩ - ሁለተኛ ምክትል ፕሬዚዳንት 4. አባ ጨፌ - የጉባዔው ሊቀመንበር (ቻፌ) 5. Abbaa Dubbi - የፕሬዚዳንቱን ውሳኔ ለጉባዔው የሚያቀርበው አፈ-ጉባዔ 6. Abbaa Seera - የሕጎች ማስታወሻ እና የጉባዔው ውይይት ውጤቶች. 7. አባአ አላንጋ - ውሳኔውን የሚያስፈጽም ዳኛ 8. አባአ ዱላ - የሠራዊቱ ሓላፊ 9. አባአ ሰአ - በኢኮኖሚው ውስጥ ኃላፊ ስለዚህ፣ አጠቃላይ ፕሬዚዲየም “ሳልጋን ያኢኢ ቦራና” (ዘጠኝ የቦረና ጉባኤ) የሚባሉ ዘጠኝ አባላትን ያቀፈ ነው። አባ ቦኩስ ዋና ባለስልጣኖች ናቸው። (ቦኩ የእንጨት ወይም የብረት በትር ነው፣ በአባ ቦኩ፣ በፕሬዚዳንቱ የተያዘ የሥልጣን ምልክት ነው)። አባ ቦኩስ ከታችኛው ጉባኤ የተወከሉ ሀዩስ የተባሉ አማካሪዎች እና ረዳቶች አሏቸው። Odaa የመሰብሰቢያ ሶስት እርከኖች አሉ - በጎሳ መካከል ፣ ጎሳ እና የአካባቢ ገለባዎች ፣ ገለባ የኦሮሞ የፓርላማ ስሪት ነው። የገለባው ስብሰባ የተካሄደው በኦዳ (ሾላ) ዛፍ ሥር ባለው ሜዳ ላይ በአየር ላይ ነበር። ገለባው የጋራ ህጎችን አውጥቶ አውጇል እናም የተከማቸ የህግ እውቀት እና የጉምሩክ ምንጭ ነበር። በጋዳ ጨፌዎች ተዋረድ፣ የገዢው ፕሬዚዲየም ጠቅላላ ጉባኤ - የጋዳ ክፍል - ውሳኔው የመጨረሻ የሆነው ከፍተኛው አካል ነው። የመላው ሕዝብ ተወካዮች በአንድነት የሚሰበሰቡበት፣ አስቀድሞ በተወሰነው ጊዜ፣ ከሌሎች ነገሮች መካከል፣ በሥልጣን ላይ ያሉትን ሰዎች የሚገመግሙበት ጉባኤ ነው። በስልጣን ላይ ያሉት ከነሱ የሚጠበቀውን ማሳካት ካልቻሉ ጉባኤው በሌላ ቡድን የመተካት ሥልጣን ያለው ከገዳ መደብ ወይም ከሉባ መካከል በተመረጠ ቡድን ነው። ይህ ደግሞ በኦሮሞ ማህበረሰብ ውስጥ ያለውን የፖለቲካ ስልጣን የመፈተሽ እና የማመጣጠን አንዱ ዘዴ ነበር። ሁለተኛው ከፍተኛ የጋዳ ጉባኤ የጎሳ ገለባ ነው። ለከፍተኛ ጉባኤ ልዩ ተወካዮች የሚመረጡት ከእነዚህ ጉባኤዎች ነው። ዝቅተኛው የጋዳአ ገለባ የአከባቢው ገለባ ነው። ይህ የሉባ የአካባቢ አባላትን ያቀፈ ሲሆን ከመካከላቸውም የጎሳ ገለባ ተወካዮች ይመረጣሉ። የነዚህን ኃላፊነት የሚወስዱ ሰዎች በመደበኛነት ለስምንት ዓመታት ብቻ በቢሮ ውስጥ ሊቆዩ ይችላሉ እና ከዚያም በአዲስ የመኮንኖች ቡድን ይተካሉ. ስልጣኑ በልዩ ቦታ እና ጊዜ በልዩ ሥነ ሥርዓት ላይ ይሰጣል. የጽህፈት ቤቱ ባለስልጣኖች ለዚህ ጊዜ የመንግስት - ፖለቲካዊ ፣ ኢኮኖሚያዊ ፣ ማህበራዊ ፣ ሥነ-ስርዓት እና ወታደራዊ - ጉዳዮችን ያካሂዳሉ ። በጦርነት ጊዜ ሁሉም ችሎታ ያላቸው ሰዎች በቢሮ ውስጥ በቡድኑ መሪነት ይዋጋሉ. በስምንት አመት ጊዜ ውስጥ ባለሥልጣኖቹ በአንድ መንደር (yaa'aa መንደር) አብረው ይኖራሉ እና አስፈላጊ ሲሆን አብረው ይጓዛሉ. በ 40 ዓመታት ዑደት ውስጥ አምስት ጋዳሶች አሉ። አሁን አንድ ሰው ቢሮ ከገባ (ሉባ ከሆነ) ልጆቹ ከ40 ዓመት በኋላ ሉባ ይሆናሉ። በዑደቱ ውስጥ ያሉት አምስቱ ጋዳአ (አንዳንድ ጊዜ ቡታአ ይባላሉ) ስሞች አሏቸው ከክልል ክልል ትንሽ የሚለያዩ ናቸው። በአንዳንድ የኦሮሞ ማህበረሰቦች ውስጥ ልጆቹ የሚጠቀሙባቸው አምስት የጋዳ ስሞች ስብስቦች ከአባቶች የተለዩ ናቸው። ከሌሎች ማህበረሰቦች መካከል፣ ተመሳሳይ የጋዳአ ስሞች ስብስብ ለአባቶች እና ልጆች ጥቅም ላይ ይውላል። ሃይማኖታዊ እምነት ባህላዊው የካራዩ ሃይማኖት ዋቄፋታ ነው፣ ​​እሱም አንድ አምላክ ያለው ሃይማኖት ‘ዋቃ’ ተብሎ በሚጠራው የላቀ ፍጡር እምነት ላይ የተመሠረተ ነው። ይህ ሀይማኖት ከተፈጥሮ አለም ጋር በቅርበት የተያያዘ ነው ምክንያቱም ኦሮሞዎች በተለይ የተባረኩ ናቸው ተብሎ በሚታመንባቸው ቦታዎች ወደ ዋቃ ሲጸልዩ እነዚህ ቦታዎች እንደ ኦዳአ ያሉ የተወሰኑ የዛፍ ዝርያዎችን ያጠቃልላሉ, በተወሰኑ ሀይቆች እና የውሃ ቦታዎች እና በተወሰኑ ኮረብታዎች እና ተራሮች ላይ. ይህ ግን ከአንዳንድ ማብራሪያዎች በተቃራኒ ነፍጠኞች አያደርጋቸውም። ካራዩ ቀደም ሲል መሬታቸውን በመንግስት የሚመሩ የንግድ ድርጅቶች ከፍተኛ ድርሻ አጥተዋል። የአዋሽ ብሄራዊ ፓርክ 60 በመቶውን የካራዩ መሬት ወስዷል። በ1950ዎቹ ደች የማታሃራ ስኳር ፋብሪካዎችን እና ሰፊውን የስኳር ይዞታ በማቋቋም የአካባቢውን ህዝብ በማፈናቀል እና መሬታቸውን ያለ ምንም ካሳ ወሰዱ። የዓለም ባንክ እንደገለጸው የስኳር ልማትን ለመከላከል የተገነቡ ዳይኮች የውሃ ፍሰትን በመገደብ በአካባቢው በሚገኙ የተለያዩ ብሔረሰቦች መካከል በውሃ አስተዳደር ላይ አለመግባባት እንዲፈጠር አድርጓል. በመንግስት የሚተዳደረው የግብርና ንግድ እቅዶች በግጦሽ መሬቶቻቸው፣ በውሃ ማዕከላቸው እና በሃይማኖታዊ ስፍራዎቻቸው ላይ መሰባበር ቀጥለዋል። በአካባቢው የኮርፖሬት መስፋፋት ቢደረግም የፋንታሌ አውራጃ በጣም ደካማ የመንገድ እና የቴሌኮሙኒኬሽን መሰረተ ልማቶች ካሉት በኢትዮጵያ ውስጥ ከዝቅተኛ ልማት ውስጥ አንዱ ነው። ካራዩ በአዋሽ ወንዝ ላይ ለመጠጥ፣ ለከብቶቻቸው እና ለአነስተኛ የጋራ እርሻዎች የውሃ ምንጭ በመሆን በጣም ጥገኛ ናቸው። ነገር ግን የውሃውን ፍሰት ከሚገድቡ ዳይኮች በተጨማሪ የአዋሽ ወንዝ በመንግስት የሚተዳደሩ ፋብሪካዎች የሚደርሰው ብክለት በካራዩ እና በከብቶቻቸው ላይ ከፍተኛ የጤና ጠንቅ ነው። የዝናብ መዘግየት፣ የእንስሳት በሽታ እና ከአጎራባች ማህበረሰቦች ጋር በዋነኛነት ከአፋር እና ከአርጎባ ጋር በተፈጠረው ግጭት ምክንያት ከጊዜ ወደ ጊዜ እየደረሰ ያለው ድርቅ የካራዩ ኦሮሞዎች ኑሮ እየተባባሰ እንዲሄድ አድርጓል። ነገር ግን ደጋግመው የሚነሱት ብሔር ተኮር ግጭቶች ከሀብት አቅርቦት (የግጦሽ መሬትና ውሃ) እና ከመሬት መብት ጋር የተያያዙ ናቸው። መሬት በካራዩ መካከል የጋራ ንብረት ነው። ጽሑፍ (የተሻሻለ): በመስመር ላይ ሥዕል፡ማህበራዊ ሚዲያ/አርቲስት አዲሱ ካራዩ በካራዩ የኦሮሞ የባህል ልብስ መልበስ