# SADAN SOODDOO/ # TUULAMA

👉👉👉 SADAN SOODDOO👇👇👇

Tuulamni Ijoollee sadii qaba.Isaanis Daaccii, Bachoo fi Jillee dha. Yeroo mara namooti hedduun gaafa maqaa Sooddoo jedhu dhagayan akka qomoo Guraageetti kan ilaalan hedduu dha. Sooddoon ijoollee sadii godhatee lafasaa maqaasaatiin moggaafatee irra jiraachaa ture. Sadan ijoollee sooddoo; Odituu, Ummee(Tum’e) fi Liiban jedhamu. Isaan kunniinidha kan har’a sadan sooddoo jedhamanii beekaman. Lafti Sooddoo naannoo Shawa kibba lixaa, Kibba laga Hawaas (Awaash)irraa hamma Arsiisi fi daangaa naannoo uummattoota kibbaa ga’a. Karaa kaabaa immoo Bachoofi Galaan, Kraaaa lixaa, Waliisoo wajjin wal daangessa.

Giddu galli siyaasaa fi amantii Odaa Nabee yoo ta’u,giddu galli heeraafi seera kan itti tumaniifi labsii labsan Odaa kallachaa jedhama. Aanoti Sooddoo ,Daacii , Walisoo, Tolee, bu’ii, Qarsa Maalimmaan fi Soddoo Daacii yemmuu ta’u karaa ba’aatiin Maqii dugdaa, karaa kibbaatiin, aanaa bu’iitiin daangeffama. Akkuma armaan olitti ibsuuf yaalle Sooddoon ilma daaccii yeroo ta’u, Daacciin Ilmaan sadii godhate sadan sana keessaa inni tokko Sooddoo dha. Isaan kaanimmoo Galaaniifi Aboo jedhamu.

Goototni ilmaan Oromoo lakkaa’amanii hindhuman. Isaan keessaa akka fakkeenyaatti Taddeesee Birruu, Abdiisaa Aagaa, Waaqoo Guutuu, Oliiqaa Dingilii fi kan kana fakkaatan yeroo mara kaafna. Egaa goototi kunniin, Ilmaan Oromoo fi lafa Oromiyaa naannoo adda addaarratti kan dhalatan ta’uun beekamaadha. Akkuma kana ilmaan Oromoo damee Tuulamaa warra sadan sooddoorraa goototi dhalatanis hedduudha.

Bara Xaaliyaaniin biyya keenya weerarte gootummaa olaanaa raawwatanii diina biyya weeraruu dhufe wajjin kokkee walqabanii gootummaa isaanii kan mirkaneessan ilmaan Oromoo baayi’ee maqaa dhahuun ni danda’ama.Abdiisaa Aagaa,Jeneraal Taaddasaa Birruu Oliiqaa Dingilfi isaan kaanis maqaa dhahuun ni danda’ama. Gootota Oromoo dame Tuulamaa ilmaan sadan Sooddoo keessaa hedduu maqaa dhayuun ni danda’ama. Duula Xaaliyaanii 1ffaa fi 2ffaa irratti kan hirmaateefi Duula Maqaleefi aduwaarratti gootummaa guddaa kan raawwatanii beekamtii guddaa argatan keessaa kan maqaansaa akka biyyoolessaatti waamamu Dajjaazimaachi Baalchaa Safoo (abbaa nafsoo) damee Tuulamaa ilma Oromoo hidda Sooddoo ta’uunsaa beekamaa dha.

Gootootni sadan Sooddoo heddumminaan haa jiraataniyyuu malee akka fakkeenyaatti goota jalqabaa kan ta’an Suuraa Goota Sooddoo, Baalchaa abbaa Safoo (Abbaa Nafsoo) kanatti Fayyadamneerra.

Dajjaazimaachi Baalchaan bulchaa naannoo Sidaamoo fi boodammoo Harar ta’uun tajaajilaa turaniiru. Xaliyaaniin lafa abbaa isaanii weeraruuf yeroo dhufe sana rukutuudhaan gootummaa guddaa raawwataniiru. Baalchaan Dajjaazimaachi Baalchaan Soorama ba’anii utuu jiranii Xaaliyaaniin deebitee biyyaa weerartee jennaan dulloomeera jedhanii utuu hin taa’in umrii waggaa 73ffaa isaatti,”… biyyi koo diinaan weeraramtee gabroomuu ishee taa’ee hin ilaalu jechuudhaan, xaaliyaaniitti duulanii utuu lolanii lubbuun isaanii dabarte.

Goototi ilmaan Oromoo Sooddoo isaan qofaas miti, Gootota lafti Sooddoo biqilchite keessaa gootummaa isaaniitiin kan beekaman Dajjaazimaachi Baqqalaa wayyaa Obsees isaan tokkodha. Gootummaa olaanaa raawwataniif maqaa isaaniitiin manni barumsaa finfinnee keessatti moggafamee yaadannoof jira. Gooti ilma Oromoo lafti Sooddoo biqilchite keessaa kan gootummaa isaaniitiin beekaman, Dajjaazimaachi G/maariyaam Gaarii Godaanadha.

Gootummaa isaanii kanaafis yaadannoo akka ta’uuf maqaa isaaniitiin magaalaa Finfinnee keessatti kan argamu manni barumsaa Lise G/Maariyaam jedhamu maqaa isaaniitiin moggaafame.Yeroo baayi’ee garuu maqaan abbaafi akkaakayyuu isaanii barreessitoota mootummoota dabraniin hin ibsamne.

Egaa kabajamtoota dubbistootaa! goototi sadan Sooddoo baayi’eedha.Kan akka Dajjaazimaaci Ganamee Badhaanee, Fituwararii Merdaasaa Gadaa,Fituwraarii Taddesee Gananame, Qenyi azmach Bayyanee Guddataa Awaash, akka akka fakkeenyaatti kaasuu dandeenya.

Sooddoon lafa abbaasaa Oromoorra kan jiraatuufi aadaasaa kabajee kunuunsee eeggatee hidda sanyii Oromoo Oromummasaatiin boonudha.

Goota Baqqala Wayyaa.

Goota sadan sooddoo

#Abba Seeruu Gwangul/ #አባ ሴሩ ጎንጉል

አባሴሩ ጓንጉል እና ዘመነ የጁ

ዘመነ የወሎ ከፍታ 

ክፍል አንድ፡

ብዙ የታሪክ ምሁራን ብልህነትንና ፖለቲካዊ ሴራ ጥንጠናን አጣምሮ የያዘ እንደነበር የሚያወሱትን የስሁል ሚካዔልን አገዛዝ በመገርሰስ ጎንደርን ከስሁል irony rule ነጃ ያወጣና አክሱም አካባቢ እንድመሽግ ያስገደደ ፥  የሰሎሞናዊያንን ገዢ መደብ ወደፑፔት ደረጃ  (Symbolic puppet)  በማውረድ የሿሚ ሻሪነትን 'የእንደራሴ ርዕሰ መኳንንት' (Regent Head of the Nobility) ማዕረግን የተቀዳጄ ገዢ መደብ ነበር የአባሴሩ ጓንጉል ቤተሰብ፡፡የውጭና የሀገራችን የታሪክ ምሁራን ስለአባሴሩ ጓንጉል ቤተሰብ ወደርየለሽ ጀግንነት ብዙ ከትበዋል፡፡የእቴጌ ጣይታ የዘር ሀረግ ከዚህ ስመገናና ወረሴህ ቤተሰብ በጉግሳ ክንፉ በኩል የሚመዘዝ እንደሆነ ይታወቃል፡፡እንደ አለቃ ታዬ ዘገባ "አባሴሩ ጓንጉል የመርሳ አባገትዬ አባት ሲሆኑ የአባገትዬ አባት ደግሞ ወሌ ይባላሉ፡፡ወሌ የአብዬ ልጅ ሲሆኑ የአብዬ አባት ደግሞ ወሌ ይባላሉ፡፡የወሌ አባት ደግሞ ሸይኽ ዑመር ይባላሉ፡፡"ከዚህም የየጁ ስርዎ መንግስት መሥራቾች ከሸይኽ ዑመር የዘር ሀረግ የሚመዘዝ እንደሆነ መገንዘብ ይቻላል፡፡ፖል ሄንዝ ዘመነ የጁ ከኢያሱ ሁለተኛ (በንግስና ስሙ ብርሃን ሰገድ)  ከሞተበት ከ1755 ዓፄ ቴዎድሮስ ሁለተኛ ተብለው እስከነገሱት 1855 ድረስ በአጠቃላይ ለአንድ መቶ ዓመት እንደቆዬ ዘግበዋል፡፡ የኋለኞቹ ሰሎሞናዊያን ዘመነ የጁ ወረሴህን ዘመነመሳፍንት ሲሉ የሰዬሙት በዘመኑ የጁ ወረሴኾች የሿሚ ሻሪ ርዕሰመኳንንትነትን የመጨረሻ የልቅና ማዕረግ  ተጎናፅፈው የሰሎሞናዊያንን ገዢ መደብ  ፑፔት አድርገዋቸው ስለነበር በዚህች አቂመው ነበር፡፡'ንጂማ ከነርሱ የቀደሙት ሰሎሞናዊያን የገዙትን ግዛት ወረሴኾችም ገዝተውታል እስከዓፄ ቴዎድሮስ ዘመን ድረስ ይላሉ የታሪክ ምሁሩ ፕሮፌሰር ዋሚ፡፡

በሌላ በኩልም ወረሴኾች ፣ ወረሒመኖ ሙሃመዶ እና የዋግሹም ባላባቶች የሥልጣን ተቀናቃኝ ስለነበሩ እርስበርስ መጎሻሹም እንደነበር ይታወቃል፡፡በዚህ ላይ ከራስ ዓሊ በፊት የነበሩት የወረሒመኖ ሙሃመዶ ቤተሰብ ገዢዎች በኢስላም ኃይማኖት ላይ ነበሩ፡፡የወረሴህ (ወራሼህ) ሁሉም ወደ ኦርቶዶክስ ኃይማኖት የገቡ ነበሩ፡፡ይህም ሀገርን በየራሳቸው አምሳል ለመመስረት በሚያደርጉት ግብግብ ቅራኔ የፈጠረበት አጋጣሚ እንደነበር ይታወቃል፡፡በመጨረሻ  የሴሩ ጓንጉል ቤተሰብ የበህር ልጅ አባሴሩ ጓንጉል የታወቀውን የላስታ ባላባት የራስ ፋሪሴን ልጅ ገለቡን በማግባቱ የግዛት ማስፋፋትና የሥልጣን ሸኩቻው ዕልባት አገኘ፡፡ ከሙሃመዶ ሥርዎ መንግስት ወራሾች ጋር የነበረውን የግዛት ማስፋፋት ጋር በተያያዘ ሲፈጠር የነበረን መለስተኛ ቅራኔ ዕልባት ለመስጠትም ከአባሴሩ ጓንጉል ቤተሰብ የሆነው የየጁው አሉላ ክንፉ ከወረሒመኖ ሙሃመዶ ቤተሰብ ከሆነው የሊበን አባጅሩ ልጅ ሐሊማ ሊበን የኋለኛዋ  ዕቴጌ መነን (Empress Menen )ጋር ጋብቻ ፈፀመ፡፡ከዚህ ጋብቻ  ነበር ራስ ዓሊ ትንሹ የተወለደው፡፡ የሥልጣንና የግዛት ማስፋፋት ሽኩቻውም በዚህ ዕልባት አገኘ፡፡ ከዚያ ጎንደር ቤተመንግስትን ተቆጣጥረው ሀገር ማስተዳደር ጀመሩ ራስ ዓሊ ንጉስ ዮሃንስ እናቱን እንዲያገባት አድርጎ  በንጉስነት አስቀመጠው፡፡እርሱ ግን በራስ ቢትወድድ ማዕረግ ማስተዳደር ወይም መግዛት ጀመረ፡፡

ደቡብ ወሎ ከሰሜን ወሎ ላስቴዎች ጋር በዝምድናና በባህል የተሳሰሩትና የተጋመዱት  ከጧቱ እንደነበር ልብ ማለት ይበጃል፡፡

ምንጭ፡

የኢትዮጵያ ታሪክ ከመጀመሪያው እስከ አሁኑ ዘመን አንድርዜይ ባርትኒስኪ ዮዓና ማንቴል ኒየችኮ ትርጉም በዓለማየሁ ዓበበ 

3/ የውገና ታሪኮችና የታሪክ እውነቶች

 በፕሮፌሰር ታቦር ዋሚ

# Aadaa oromoota Walloo Baatee

#Nubia and the Powerful Kingdom of Kush

#Nubia and the Powerful Kingdom of Kush

Oromoon damee kushii kessatti ramadama. Kush uummattoota bahaa Afrikaa kessaa, Afaan Kush kan dubatanidha.Kanaf Ormoon kushidha. Horoofi Oromon , hidda latiinsa Ormoo kessatti kan jalqabaati. Hiddi dhalootaa kun Horoo kaasee Raayyaa bira gaha. Ilmaan Rayyaa lamaan Maccafi Tuulamadha.Ragaalee hedduu hiddi Oromoo kush ta’u ibsan keessaa kittaabni qulqulluu isa tokko.Kitaabni qulqullun yeroo jalqabaatif Afaan Hiibruutiin bareefame.Sana booda gara Afan lammataatti yeero jijjiiramu, jeechi kush jedhu iddoo heedduutti barreffamee ture.Ummatni kush Gibtsii (Misira) duriirraa gara kibbaan naanoo Sudaan ammaarra, uummata qubatedha.Uummata qaroominaan sadarkaa olaanaa qabu ture. Qaroominni uummata kush adunyarratti qaroomina adda dure ture.

Maqaan kush jedhamu kan Itiyoophummaatti jijjiirame, yeroo kitaabni qulqulluun Afaan Hibrurraa gara Afaan Giriikiitti jijjiiramedha.Kitaabni qulqulluun, yeroo lammataa Afaan Giriikiiraa gara Afaan Gi’iiziitti jijjiiramu, guutumaa guututti kush Itiyoophyumaatti jijjiirame. Itiyoophiyaan ammoo Afrikaa kaabaa bahatti biyya Seem,Kush,Niloo Saharaafi, Omotikootaa taatee argamte.

Soochii Afrikaa kaaba bahaa

Afrikaa kaaba bahaatti gaaga’ama heddutu ta’aa ture. Kunniin kessaa Pershiyaanoonni,Otomaan Turkii, Araboonni,Roomaanoti weerartoota adda dure turan. Itoophiyaa keessattis Giraanyi Mohaamadiinis dabalatee, falmiitu ture.Falmiin kunis Kiristaanummaa, Musliimummaafi sirna Gadaa jidduuti kan adeemsifamaa turedha.

Hiddi Oromoo Raayyaa Oromummaasaatin, isaan kunniinii wajjin wal falmee, of ta’ee jiraate. Falmii kanaan Oromoon bakka sadiitti qoodame.Tokko Muslima,tokkommoo Kirstaana garri kaan ammoo aadaa ofi qabatanii sirna Gadaatiin of bulchuu jalqaban.

Oromoon Rayyaa Oromoota yeroo kana kessa dabranii of ta’anii hanga ammaatti Afrikaa kaabaa bahaa jiraataa jiranidha.Hiddi Oromticha Haroorraa ka’ee,Oromoo – Booranaa,Walaabuu jedhee Raayyaatti gala.Raayyaan ammoo goosota gurguddoo lamaan Maccaafi Tulamaa qaba. Maccaafi Tuulamaan ilmaan Raayyaati.

Qubsumaafi Hidda latiinsa Oromoo kaaba bahaa Afrika.

Qubsumniifi hiddi latiinsa Oromoo kaaba bahaarraa yoo ka’uu Raayyaan dursaadha.Seenaa irratti maqaan Raayyaa akka deddeebi’ee ka’uutti, Rayyaan adda dureedha.Rayyaan saboota ollaa isarra qubatan wallin,haariiroo haawaasumaafi diinagdee ciimaa qaba.Goosota Oromoo Itiyoophiyaa kaaba bahaarra qubatan keessaa iddoo olaanaa kan qabu Raayyaadha. Rayyaa kessatti ammoo maqaan olkaafamee himamu; Doobbaa, Marawwaa,Igayyifi Oflaa jedhamanidha Kanarraa ka’udhaan Oromotaa Afrikaa kaabaa bahaarra qubatan, damee gurguddoo lamaan qodaman ilaalun ni danda’ama.

1ffa. Waajirati maqaa jedhamuun kan beekaman Diddaa, Marawwaa, Ijuujjifi Oflaalidha.

2ffa. Asaboofi Qobboo kan jedhaman goosa lamaan kan qoodaman Oroomoo Raayyaati.

Oromon Raayyaa idoo qubsuma amma jiru kana erga jiraachuu jalqabee baroota hedduu dabarseera. Ragaan kanaaf erramuu ammoo seenaa sanda Abbaa amantaa Gadla Marqooriwoosi baresseedha.“ The Azabo “Galla” Oromo used to celebrate a Gada ceremony in the 14th century” jedhee barreeseera.

Hiikni isaatis;“ Oromoon Azaboo jaraa 14ffaa keessa, sirna Gadaa kabajaa ture” jechuudha.

Inni lamataa, Oromoon Raayyaa bakka amma jiraatu kessatti bara heddu waan dabarseef, ollootasaa kan ta’an saboota, Agawoo,Tigiraayifi Amaaraa wallin haariiroo haawaasummaa hedduu qaba.

Waan kana ta’eef hambaa aadaa ofiifi kan olloota isaarraa fudhatee jechoota saba lamarraa fudhatameen kan moogafaman; Ambaa Alaage kan jedhamu isa tokko. Iddon kun kan argamu kibba Waajjiraatitti yemmuu ta’uu, Tigirooti, Indartaa akka mana adabaatti( hidhatti) kan itti fayadamanidha.

Kan biraa ka’umsi isaanii kan Afaan Oromoo ta’e, iddoowwan akka Addee Gudom, Waajjirat, Makkoonee, Kooromee (Korom), Ashangee,Qiliishaa (Alaamaaxaa),Booran Haarraabee,Carcar, Dayyuu,Warra-Abayyaa,Gadaraa,Kuyyuu,Xummuugaa,Coobii,Caffaa,Gaattiraa,Haraallee, Gololoochee,Jaroota-gamaa,Ja’an-Jarootaa,Arangamaa (Haramgam) Baabboo Kormaa, Amayyaa, Gandoo -Mayyuu, Araaduu, Gura- warqee, Machaaree, Kukkuftuu, Nugusaa Gaale, Waajjaa, Cooree,Qaajima ,Qobboo, Roobit, Haaraafi kkf idoo Ooromoon Raayyaa qubate kanatti kan mogaafamanidha.Jeehoota Afaan Oromoti (kittaba seena oromo Jara 16ffa fula 292.maxxansa 1996. Maxxansa 1998 ful.286)

Karaa garabiraatiin burqaansaanii aadaafi Afaan Oromoo ta’ee, naannoo saboota Amaaraafi Tigiraayitti baldhinaan kan dhaga’amu,sirbiifi weedduun akka geerarsaa gootaafi gootummaa Afaan Oromootiin yeroo faarsan akkas jedhu

“…Haayi ! haayi !haayi !

Korma gaafa lolaa!

Hayi! hayi ! korma gaafoo !

Korma gaafoo! korma gaafoo! Korma gaafa lolaa ! korma gaafa lolaa…”jedhu.Kun Afaan Oromoodha.

Kaaba Itoophiyaa kan qubataan Oromon Raayyaa, kibba kan qubate Oroomoota Arsiifi karaa bahaa Marawwaan Raayyaa wajjinis ta’ee Ituu wajjin kan walitti hidhata qabu ta’uusaa ragooleen tokko tokko ni muldhisu.Marawwaan Raayyaaf hangafadha kan jedhan akka ibsanitti, eebbarratti Raayyaa dursee dhiyeessa.Akkasumas angoon Raayyaa keessatti kennamu kamillee eebbaan kan xummuuru Marawwaadha.Jechuudhaan ragaa dhiheessu.(Kitaaba seenaa Oromoo hanga jaarraa 16ffaa fuula 288 maxxansa 1998)

Hidda latii Raayyaa

Oromoo

Boorana

Samatoo

Gurachaa

Nagawoo

Odaa

Walaabu

Rayyaa

Maccaa ______________ Tuulama

“Oromoon ka’umsa maraatti Afaan kushi bahaatirraa burqee, uummata Afaan Kushii dubatudha” (Seen Oromoo hanga jara 16ffa fula 20.maxxansa 1996)

“Kitaabni qulqulun bara 1962 maxxanfame galmee jechootaa irratti, jecha Itiyoophiya jedhu, Kush jedha.

Kanaaf Itiyoophiya jechun kush. Kush jechun Itiyoophiyaadha. Maqaan kun uummatis biyyis kan ittiin waamatudha ” ( kitaaba seenaa uumata Oromoo hanga jaraa 16ffafula 20.maxxansa1996)

“ uumati kush Afan gara garaa dubbachuu kan jalqabe wagooota 3500 – wagoota 2000 jidutti.

“ …Uumati Oromoo kan burqe kushi bahaa Afrikaarraa bara 8000 dura uumata jiraataa turedha. Kannaf Oromoon essaahuu kan hin dhufine, achuma jiraacha kan ture ta’u ibsa.”( Kitaaba S. u. O. h. jara 16ffa fulaa 23. maxxansa 1996)

Uumati kush durii, yeroo ammaa sababa afaan garaa garaa dubbatanif adda adda qoodameera. Itiyophiyaa kessatti qoofa Kushi duriirraa afaanoon burqan digdamii sadii dubbatamu.

Isaanis:

1. Oromoo

2. Sidaamaa

3. Burjjii

4. Affaar

5. Soomaalee

6. Kambaataa

7. Geede’oo

8. Saahoo

9. Koonsoo

10. Qimaant

11. Himtaang

12. Awung

13. Hadiyyaa

14. Baraareet

15. Busee

16. Erbooree

17. Daasanchi

18. Gawaadii

19. Garoobaz

20. Tsamayi

21. Waarazi

22. Baayisoo

23. Gidooloo

“Afaanoonni maatii kush wan waliin qooddatan Aadaafi jeechoota kushi duriirraa dhaalan eerun bekkama.” Jedhu qorattonni seena( jara 16ffa .maxxansa 1996, ful.24,maxxansa 1998 ful.20)

F.K. Oromoon Afaan soomaalee waliin jechoota % 35–40 waliin qabu jedhamee tilmaamama.Koonsoon Afan Oromoo wallin %50 qooddatu.Egaa kun soochiin uummata kush essaa gara eessatti akka ture nu mirkaneessa.

Kabajamtoota dubbistoota keenyaa hardhaaf kanan dubbiserraa kan isinii qopheesse kanuma.Yeroo gara biraammoo mataduree gara biraan isin dubbisiisa.Waan dubbistaniif Galatooma.Dubbisuun beekumsa namaa dabala !

# Sadeen Sooddoo

በ Deborah Timotiwos

Saddeen Sooddoo 100% ኦሮሞ እንጂ ጉራጌ አደለም

#ባልቻ_አባነብሶም 100% ኦሮሞ ነው።

Saddeen Sooddoo ማለት 3ቱ የሶዶ ልጆች ናቸው ሶዶ የጂዳ ልጅ የበቾ ወንድም ነው የዘር ግንዱም ከአቢቹ ጎሳ ነው፡ ሳዴን ሶዶ ብዙ ጎሳዎች አሉት ፡በብዛት አርበኞቹ የመጡት አያቶቼን ጨምሮ #ሮቤና  #ዋዩ ከሚባሉ ጎሳዎች ነው፡፡ Sadeen Sooddoo በደርግ ዘመን #ጨቦና #ጕራጌ አውራጃ ውስጥ ተከልሎ ነበር፡ በዛ የተነሳ ጉራጌዎች ጉራጌ ናችሁ ሊሉን ይፈልጋሉ፡ # ቦረናና # ጕጂ ሲዳማ ክ/ሀገር ውስጥ ነበሩ ግን ኦሮሞ ናቸው። በህዝብ ብዛትም ሁሉም ጉራጌ ቢቆጠር አንዱን የሶዶ ጎሳ ቢያክል ነው ፡ ሶዶ በቱሉቦሎ በኩል ከወንድሙ በቾ ጋር በገርባ በኩል ከወሊሶ ኦሮሞ ጎሳዎች ጋር በሌላ በኵል ደሞ ከወለኔ ፡ ከማረቆ፡ ከቀቤናና ከክስታኔ/ሶዶ ጉራጌ ጋር ይዋሰናል፡፡

# ሶዶ ጉራጌም ሶዶ ተብለው የሚጠሩተ በሞጋሳ እንደሆነ ይነገራል፡ ይህንንም ያረጉተ ቁጥራቸው ጥቂት ስለነበረ ከሌሎች ብሄሮች ጥቃት ለመከላከል ነው የሚባል ነገር አለ፡ ብዙዎች

#ዲባባ #ፈይሳ #ዋቅቶላ ነጊያ የመሳሰሉ የኦሮሞን ስሞች ያወጡም ነበር፡

ወደ ሀሳቤ ስመለስ የሶዶን ኦሮሞና አርበኞቹን ጉራጌ ነው ለሚሉ የባልቻ ጉዲፈቻ ልጅ ይስማ ባልቻ የሞቱት ሀ/ስላሴ ሊወደቁ አካባቢ ነው፡ እንደውም ሀ/ስላሴ በወታደር ታጅበው የእዝን እንጀራ አስይዘው ሲመጡ እናትና አባቴም እዛው እንደ ነበሩ ነግረውኛል እናቴ እስካሁንም አለች፡ የፊታውራሪ ይስማ ባልቻ ልጅ ኮለኔል ብስራት ይስማ በደረግ ግዜ ልጅ እያለሁ በጣም የምወደውና አሁን በህይወት የለም ልጁ Canada Toronto ትኖራለች። የተቀረው ቤተሰብ በውጭም በበዛት ፊንፊኔ ይገኛሉ።

ይህን ልጽፍ የተገደድኩት ጉራጌዎች አርበኞቹንና ሶዶን ጉራጌ ናቸው ሲሉ ስለምሰማ ነው።

ጭፍለቃ ይቁም!!!

Via Gumaa Qeerroo

#7 ቤት_ #ወሎ

       # ወሎ
#7 ቤት ወሎዬዎችና የ #ራያን ጀግንነት# ትግል!!
***-------------*********************
በሰው ልጆች ታሪክ ትልቁ ሞት ማንነት አጥቶ የባእድ ደባል (Aassimilated) ሆኖ እንደ ሁለተኛ ዜጋ በዝቅተኝነት መኖር ነው። ባለታሪክ ሕዝብ የጀግኖች ሀገር ንቃ አንድነት ጠብቀህ ታገለህ የተቀበረ ማንነትሀ ከመቃብር አውጥተህ ለትውልድ አስተላልፍ።
7 ቤት ወሎዎች

1)  የ7 ቤት ወሎ ኦሮሞ ጎሣዎች ወራሂማኖ፣ ፣ወራቃሉ፣ ወራኢሉ፣ ወራባቡ፣ ወራአልቡኮ፣ ወራካራዩ፣ ወራኖሌና ራያ ናቸው። ከአጼ ቴዎድሮስና ከአጼ ዮሐንስ4ኛ ጦርነት ወረራ በፊት ወሎ  ሕዝቡ ሥሙ ምድሩ ወንዙ ተራራው ታሪኩ 100% የኦሮሞ ነው።

2)የጎንደርና የጎጃም ኦሮሞ ጎሣዎች ሀገሁ፣ ከም'አት-ቅማንት፣ ሐዊ፣ ዋታ፣ ጃዊ ናቸው። እነዚህ በአማራ ስር ማንነታቸው ቢደበቅም የኦሮሞ  ሥማቸው አልተደበቀም።

3) የሸዋ ኦሮሞ ጎሣዎች ኢፋት ፣ቡልጋ ፣ዳራ ሙረቴ፣ ጋፋቴ ፣ዱሙጋ ፣ ሻንኮራና ማናእጃር ናቸው።እነዚህ በአማራ ስር ማንነታቸው ቢደበቅም ኦሮሞ መሆናቸው ሥማቸው አጥንታቸው ታሪካቸው ያረጋግጣል። 

ከጥንት ጀምሮ የኦሮሞ ሕዝብ እየወጋ ወሎ ኦሮሞን እየገደለ ያለው ከእስራኤል ተባሮ የመጣ መጤ አማራ ነው።የኩሽ ልጅ  ከም'አት-ቅማንት፣ ሐዊ፣ ዋታ፣ ጃዊ ፣ ኢፋት ፣ቡልጋ ፣ዳራ ሙረቴ፣ ጋፋቴ ፣ዱሙጋ ፣ ሻንኮራና ማናእጃሮች  ወገናቸውን አይወጉም።

ከትውልድ ትውልድ ኦሮሞን በዘር ለይቶ እየወጋ ፤ የእትዮጵያ ሕዝብ ሰላም እየነሳ  ጦርነት የሚቀሰቅሰው ትምክተኛ  አብን ነው። ዋና ዓለማው በአሃዳዊ መንግሥት ስር ሕዝቦችን ጨፍልቆ በእግሩ ስር አምበርክኮ የበላይ ሆኖ እየገዛ ለመኖር ነው። ይህ የህልም እንጄራ ምንጊዜም አይሳካለትም። ሕዝብን በኃይል ጨፍልቆ መግዛት እንደማይቻል ከኃይለ ሥላሴ ከደርግና ከወያኔ ውድቀት ተምሮ እንደ ሰለጠነ ዓለም ከመብት ጠያቂዎች ጋር ተመካክሮ ተወያይቶ በሰላም  አብሮ የመኖር መንገድ መከተል ይኖርበታል።

ወሎ ባለታሪክ የጀግኖች ሀገር  የዘ-አገው መንግሥት የተመሠረበት ምድር ነው።የአክሱም ሐበሻ አገዛዝ ወግታ ያወደመች  የጀግናዋ ንግሥት ጉዲቲ ጋዲኣ ፋለሳ (ዮዲት ጉዲት)  ወይም አኮ መኖዬና የንግሥት ወርቂቱ የትውልድ ሀገር ወሎ ነው። የጀግኖቹ የደጃዝማች ዘለቀ ቂልጡ አያኖ፣ የራስ አሉላ ቁምቢ (አባነጋና) የራስ  ሚካኤል ትውልድ ሀገር ነው። ወሎ ሰሜን እትዮጵያን ሲገዛ የኖረ የዬጁ ስርዎ መንግሥት የተቋቋመበት ደጀግኖች ሀገር በአናሳ ሐበሻ ጎሳ መደፈር የለበትም። በ1927 ራያዎች ቀዳማዊ ወያኔ  የትግል ሥም መስርተው  በታሪክ ለመጀመሪያጊዜ የእትዮጵያ መንግሥት ወግተው ያንቀጠቀጡ በአውሮፕላን ቦምብ ተደብድበው እጅ አንሰጥም ብለው በጄኔራል ጃጋማ ኬሎ አማላጅነት  ጦርነት ያቆሙ  አርበኛ ወሎዬዎች ናቸው።  በ1945 ትግሬ ዳግማዊ ወያኔ ሥም ከራያ የወሰደ የኦሮሞ ቅርስ ነው። 

ራያ የጠላቱን ቢሊት ስለሚቆርጥ ወንዶች የሴት ቀሚስ ለብሰው ሻሽ አስረው ሴት መስለው በራያ ግዛት ያልፉ ነበር።የወሎ ጀግኖች  ከአቅማቸው በላይ ጦርነት ተከፍቶባቸው መአት ወርዶባቸው በጭቆና አገዛዝ ተቀጥቅጠው በብዛት የኦሮሞ ባህላቸው ታሪካቸው ቋንቋቸው ሥማቸው ለውጠዉ ማንነታቸው ተቀብሮ አማራና ትግሬ  እየተባሉ ይጠራሉ። በሰው ልጆች ታሪክ ትልቁ ሞት ማንነት አጥቶ ባእድ መስሎ (Aassimilated) ሆኖ እንደ ሁለተኛ ዜጋ ተቆጥሮ በዝቅተኝነት መኖር ነው።ይህ የተዋረደ ታሪክ ወደ መጭው ትውልድ መተላለፍ  የለበትም።

ዋሎ ባለታሪክ   የወራየጁ ፣ወራሂማኖ፣ ወራቃሉ ፣ ወራኢሉ፣ ወራባቡ፣ ወራአልቡኮ፣ ወራከረራዩ፣ ወራኖሌና ራያ የጀግኖች ሀገር ደግመኛ በጽንፈኛ ሐበሻ እሌቶች ተጨፍልቆ መኖር የለበትም። ዋሎ ንቃ  በጎሣ በመንደር በሃይማኖት  ሳትከፋፈል አንድነት ጠብቀህ ተገል ተቀብሮ የኖረ ማንነትሀ ከመቃብር አውጥተህ ለትውልድ አስተላልፍ።

የሀገውና የቅማንት ጀግኖች አንድነታቸውን ጠብቀው በአማራ ስር የተቀበረ ማንነታቸውን ለማስመለስ  በመታገል ላይ ይገኛሉ።የዋሎ ጀግኖች የማንነት ጥያቄ በማንሳታቸው ወንጀል ሆኖባቸው በአክራሪው  አብን ቡድን እየተደበደቡ እየተገደሉ ይገኛሉ።

ለ150 ዓመት በኦሮሞ ሕዝብ ላይ አሳቃቂ በደል እየፈጸመ የኖረው #ትምክተኛ #አብን ነው። የአማራ ሥም የለበሰ አብን ለስልጣን ብሎ ወንድሙን የሚገድል ለወገኑ የማይራራ ጨካኝ ነው።
ወሎ  የከበበውን ፈተና ተገንዝቦ በጎሣ በመንደር በሃይማኖት ሳይከፋፈል አንድነቱን  ጠብቆ ከጨቋኝ ጥቃት ራሱን ለመጠበቅ መታገል አለበት።  ለ ወሎ ጀግኖች አድርሱ ጭቆና ግድያ እንድቆም በአንድነት  ታገሉ።

#16ኛ ክፍለ ዘመን ፖርቹጋል አበሲኒያን ደግፋ በግራኝ አህመድ ጋራዶ የሚመራውን የአሮሞ ጦር ጎንደር ለይ ወግታ ከአሸነፈችበት ዘመን ጀምሮ እስከ ዛሬ ቀን ድረስ በዓለም አቀፍ ደረጃ ኦሮሞ እስላም በመባል ይታወቃል። የአብን እሌቶች "#ቤተክርስቲያን ያቀጠለ አረመኔ " የሚል ሥም በኦሮሞ ላይ ለጥፈውበት ከትውልድ ትውልድ እያሳደዱ ይፈጁታል ። በምንሊክ፣ በኃይለ ሥላሴ፣ በደርግ፣ በወያኔ ኦሮሞ የተመታበት ድሞጽ የሌለው ልዪ መሣሪያ እስልምና ሃይማኖት ነው። ገዥ መደቦቹ እስላሞች የክርስቲያን መንግሥት አጥፍተው በሸርኣ የሚመራ መንግሥት ለመፍጠር ይታገላሉ እያሉ ለውጭ ደጋፊዎቻቸው  እየሰበኩ በገፍ የኢኮኖሚ የፖለቲካ የትጥቅ እርዳታ  እየተቀበሉ ወታደራዊ ጡንቻ እያዳበሩ በፖለቲካ እያሳበቡ በተደበቀ የሃይማኖት ጦርነት ኦሮሞን እየወጉ የዘር ፍጅት እየፈጸሙበት ይኖራሉ። በአጭር አነጋገር የክርስትና ሃይማኖት የገዥ መደቦች የኃይል ምንጭና ጠንካራ አምባሳደር ነው። የእስልምና ሃይማኖት የኦሮሞ መግደያና መቀበሪያ ምክንያት ነው።

2) ኦሮሞ  ውስጡ ሲኦል  ውጭው ገሃነም ሆኖበት  ለዘመናት መዓት እየወረደበት ተቃጠሎ የሚኖሮበት ሁለተኛው  በለም ሀገሩ ምክንያት ነው። ከላይ እንደተገለጸው ገዥ መደቦቹ "የክርስቲያን ደሴት ኢትዮጵያን ከእስላሞች ወረራ እንጠብቃለን እርዱን እያሉ " በሚያገኙት ፖሎቲካዊ ኢኮኖሚና ወታደራዊ ድጋፍ ኃያል ሆነው ምንም ደጋፊ የሌለው ኦሮሞና ደቡብ ሕዝቦችን እያፈኑ እየሰሩ እየገደሉ ለም ሀገራቸውን እየበዘበዙ ሕዝቡን በድህነት እየቀጡ ራሳቸው በልጽገው ተደላድለው ይኖራሉ።

3) ከምንሊክ ዘመን ጀምሮ እስከ ዛሬ የወያኔ አገዛዝ ድረስ ለ145 ዓመታት ኦሮሞ እየታሰረ እየተደበደበ እንደ እባብ ጭንቅላቱ እየተቀጠቀጠ የደም እምባ እያለቀሰ የዘር ፍጅት እየተፈጸመበት የሚኖረው  በተፈጥሮ ሃብቶቹ ማእድኖቹ ምክንያት ነው።

# Falasama Dhawa Oromo

Falaasamnii dhawaa oromoodhaa heera urjii kan warra griikootaa ni dursa.ammas gama tokkoon wal fakkaata.Astron

omos jachuun afaan griikiitiin astron jachuun Urjii jachu hoggaa tahu nomos jachuun heera. Heerri dhahaa oromo kan hundaa'e urjii fi ji'a irratti.kuniis ega oromoon qonna eegaltte booda falaasam dhufe.ayyaanaa kam keessa ykn yeroo tam keessa akka midhaan facaasuu qabdu beekuuf

Jacha.garuu ega saayinsii hawa qorachuu eegaltte yeroo dheeraadha.fkn :-dhahaa oromo keessatti waan hunda dura Ayyaanaa uummame jedha.

Achii booda ji'a uumame jedha. .nama dura mukaa fi bishaantu uumame jedha.gara saayinsiitiin yoo laalee lafa dura dhugaadha ji'a dursa jedha.

Umriin dachiidha akka saayinsiin jattutti Amata biliyoona 4-5 yeroo tahu kan ji'a Amata biliyoona 4-51.Ayyaantuun oromoodha ji'oota 12 keessaa ayyaanoota hedduu aayyaanan. Ammaas nama dura mukaa fi bishaantu uummame jedhu.isaaniis ji'a fulbanaa keessa uummaman ja'uu. Dachiin Abraasaa keessa uummamtte ja'uu. Aduun Adooleessa keessa,jiini Ammajjii keessa uummame ja'uu.