Seenaa mootota Warra himanoo "Maammadoota"
Walloo Qaalluu Aanaa Baatee Garfatti hundeefamuu isaa..
★By Miky Sultan Barento★
------------------------------------★---------------------------------------
Abbootiin maatii bulchaa Warra Himanoo maqaa walfakkaataa qaban naannoo jijjiirama jaarraa kudha saddeetitti walloo naannoo qaalluu Aanaa baatee Garfatti bakka "Mammad" jedhamu jiraachaa turan jedhamee amanama.
Abbootii jiraattoota naannoo qaallu baatee garfa turan keessaa tokko mooticha hundeessaa Sirna warra maammadootaa kan ta'e " Godaanaa Babbo" imaama Oromoo Muslimaa isa tokko ture.
Godaanaa baabboo buufata isaa naannoo baatee "Garfa " irraa dhiibbaa isaa suuta suutaan kara naannoo Tahuladare kaaba lixaa irratti babal’isuu danda’e jira.
Hundeessitoonni warra himanoo, mana bulchaa Oromoo Muslimaa akka ta'anii fi "Godaanaa Baabboo" hundeessaa Sirna Moototota Warra " Mammadootaa" akka ta'e himama, hiddi gosa isaa gosoota Oromoo Arsiiti fi walloo yoo ta'u , gosti isaa gosa oromoota walloo heedduu booda ijaaramus sirna " Maammadoota" jedhamu hundeesse jaarraa heedduu walloo bulchaa turani.
Hundeessitoonni sirna "Arloch" jedhaman warra mootota oromoo duraaniiti. Warra oromoota yeejjuu irraayi moggaasi isaa, Aliiwwan jedhu irraa dhufe, moggaasa Sirna walooma" Arloch" jedhu qaban turan.
Mootichi hundeessaa warra himanoo "mammadootaa, kan ta'e godaanaa baabboo seera qabeessummaa Imaama ta'uu isaa Sheeyk "Nuur Husseen Baalee irraa fudhataa akka tureef shanyiin gosa isaa Arsii irraa Sheyk nur hussen waliin walqabatu jedhamee amanama.
Akka seenaatti gosti godaanaa baabboo jaarraa 16ffaa dura naannoo qaalluu garfa bulcha akka turaniif seera imaamummaa jaarraa 16ffaa dura akka Sheyk Nuur husseen irraa akka fudhataa turan himama.
Yeroo Sheek Nuur Huseen fi godaanaa baabboo walitti dhufeenya qaban jedhamee amanamuu fi bara godaanaa baabboo, hordoftoonni isaa jaarraa jala turan gidduu qaawwi jaarraa tokkoo fi walakkaa waan jiruuf, godaanaan Sheyk nuur hussen baalee waliin iccitiin wal argaa turan jechuun soba jedha ragaan tokko tokko, muudama imaamaa Sheyk Nuur husseen irraa fudhachaa turan jechuu mala.
Seenaan bulchiinsa mootummaa Warra Himano jalqaba kurnan jaarraa kudha saddeet irraa kaasee kan naannoo saffisaan babal’ate kan ta’e niwukilasii isaa walloo Aanaa baatee Garfa irraa booda gara Warra Himanotti ce’e.
Akkasumas bulchitoonni isaa imaammata cimaa Islaamummaa cimsuu fi babal’isuuf kaayyeffate fudhachuu fi hordofuu isaanii agarsiisa ture.
Sirni mootummaa bulchaa ture kun "Mammadoch" jedhama ture, jechi kun ka’umsi isaa haala adda addaatiin ibsameera, warri hidda dhaloota Sharīfian "Mammad"iddoo walloo naannoo Aanaa baatee Garfa keessatti jalqaba itti turan irraa kan madde, akkuma barreessan seenaa ;Birille yaada kennutti, maqaa bulchaa bu’uura cimaadhaan hundeeffame bulchiinsa mootummaa wajjin walqabatee jiru irraayi jedha.
Miseensi jalqabaa, fi hundeessaan, sirna mootummaa kan maqaan isaa duudhaa Birille walitti qabe keessatti eegame Godaanaa baabbooti malee 'Ali" kan ilma isaa fi bakka bu'aa isaa ture miti. Godaanaan milkaa’inni aangoo qabachuu fi naannoo dhalootaa of danda’e hundeessuun, haala addaa lubni Musliimaa tokko akka nama beekamaa amantiitti ragaa isaa fayyadamuun kaayyoo siyaasaa galmaan ga’uudha ture. Akkasumas namoonni booda isaa dhufan maaliif xiiqii fi kutannoo amantii isaa akka dhaalan ibsa , akkasumas imaammata babal’ina naannoo hordofuu isaaniitiif.
Akka seenaan Birillee dhufaatii garee imaammatoota dhufaatii Oromoo Muslimaa kanaa ibsutti, Godaanaan obbolaa afur qaba ture, Sirroo, Marfaa, Daganaadoo fi Gulboo jedhaman abbootii qabeenyaa beeylada gurguddaa qaban kan isaan tooftaadhaan itti fayyadamanii fedhii gaarii hawwachuu fi mo’achuu gamtaa uumuu qaban ture wajjiin, garee duraan turan "Arloch" jedhamu gartuu Oromoo kan biraa kan duraan dhufee Sagarat fi aanaalee ollaa Maqdalaa, Legot, Tahuladare, Warțaya fi Jarrii bulchaa ture waliin, Godaanaan yeroo muraasa booda angafa "Arloch" irraa beekamtii argachuun mirga aanaalee tokko tokko bulchuu argate. Akkasumas intala bulchaa Tahuladaree "Faaximaa" fuudhee ilma "Alī" jedhamu dhalche.
Kanaaf, mala arjummaa qabeenyaa fi imaammata gaa’ela tasgabbeessuu fi sirna mootummaatiin, "Godānā baabboo" maatii bulchaa Muslimaa aangoon isaanii waggaa dhibba lamatti dhihaatu kan turu bu’uura kaa’uu danda’eera.
(Ragaa; Hussen Ahmed) Book)
https://t.me/Oromo_geography
Website:-https://mikysultan.blogspot.com
The Imamate of Warra Himano
Islam and local dynasty in wallo
; Hussen Ahmed) Book
No comments:
Post a Comment