#Jirtuu_ ilmaan _oromoo?

WALALOO YAADANNO GOOTOTA WAREEGAMANI!

join our channel:- http://t.me/Oromo_graphya1

jirtuu ilmaan oromoo? guutuun qeerroo fi qarree

baga harra geenye waa meeqa kee tarreeX2

Hadaammiin ollaa hagamsaa ganama

booichaa galgala booicha

waliin kolfaa oolla keessi nu gubachaa shira alagaa caalaa ofiifuu walnyaachaa

baga walgeenye jenna imimmaan haqachaa.

mancaasaan gabrummaa jirtuu qarree fi qeerroo gootummaan kaatanii kan salphistan roorroo

isini Abdiin biyyaa jirtuu ilmaan oromoo!

qabsaa,onni dhugaa hayyuu yaa manguddoo sabni osoo beela,uu kan diddan gadadoo

jirtuu qomoon kiyya sanyiin Adam saaddoo!

quuqamtoonni haqaa hojjattoonni mootummaa osoo hin daddaaqamne jalqabaa hanga dhumaa baga harraan geessan baattanii iccitii cimaa

qabsaa,onni keenya qonnaan bulaa fi yaa daldalaa shamarran dargaggoo biyya keessaa fi alaa

daangaa biyya keessaniif kan ofgootan dallaa

Nuti oromoodha lammii oromiyaa

biyya bal'aa qabna magaalaafi baadiyyaa

baha harargeerraa kaasee hanga kaaba raayyaa

karaa kibbaan gujii hanga lixa wallaggaa

biyya uumaan faayaa haroowwanii fi lagaa baga oromoo taane hundatu waliif dhiigaa

Caarraa keenya ta,ee baay'ee dararamne bara hedduu turre alagaaf bitamnee

biyyarraa fagaannee ormaaf garba taanee

jaarraa 1, 1/2 Mataa gadi qabannee

salpannee jiraanne oromiyaa dhabnee

oromiyaa biyya abbaakoo biyya dammaa fi aannanii

alagaatu quufe ilmaan kee agabanii

waan habashaa hin jirre nyaatanii dhuganii ilmaan kee hedduu fixan garaa guuttatanii

oromiyaa oromiyaa oromiyaa harmee  siif jecha bahanii goottan meeqatu dhume

jiruun roorrifamaa oromoo jedhamee hedduus bineensi nyaate awwaalcha dhoorgamee

Arginee hin dhiifnu osoo alagaan nyaatuu lubbuun takkittumaa yoo baate haa baatuu

warri qabsoon dabarsan umrii isaanii guutuu

Elemoo Qilxuu faa kan akka Waaqoo Guutuu

goottan sodaa hin beekne jagna diina nyaatu fakkeenya qabsaa,otaa seenaan haa yaadatuu

Maammoo Muzammirii fi Jaarraa Abbaa Gadaa

Taaddasaa Birruu fi Kadir Bunee meeti Nadhii Gammadaa

Jaal Boruusoo Boruu fi Haylamaaram Gammadaa

gabrummaa mancaasuus warreen seenan baddaa kan galmeessisanii kufan galmee seenaa addaa

Agarii faa dhabnee garaan keenya madaa jal Laggasaa Wagii fi mee inni Baaroo Tumsaa

Abbishee Garbaa fi meeti Guddinaa Tumsaa sheh bakrii Saaphaloo fi warra akka Eebbisaa

itti fufna qabsoo gumaa isaanii baasaa

yaa ilmaan Oromoo TOKKUMMAA jabeessaa

walqeequun nuhin baasuu tokkummaa  furmaannisa

Huseen Bunee fi Bakar Waaree Waaqoo odaa fi Hawaas Jaarraa

Caccabsaa Dooyyoo fi meerre Gishuu Jaarraa

Goottan hedduutu dhumee Mullis Gadaa biraa tokkummaan keenya humnaa tokkummaan walijaaraa

Bilisoomnee galla gaafas farri firaa

hulaa Bilisummaa fullahuufi karraa

Hammisaa Sooree fi meeti abdataa Roobaa Yaadataa Bariisoofi meeti Gammadaa Roobaa 

Hasan Ibroo Abdii seenaatu harkaa qabaa

Sabboontota Oromoo namoota jajjaba

itti kafalleerra Ilma, Haadha fi Abbaa dirree qabsoo keessaahi lafeensaanii lallaba.

bara 1995 keessa oromoo jedhamee Abdussomad Idiris fi Ahmed saadiqtu ajjeefame

warri akka Hasan Huseen faa abiddaan gubame

Maamudee.I/m faatu reeffisaa waadamee..Baacaa Lammaatu ture rasaasa qusannaaf uleen ajjeefame

Abdulqaadir A/Kaarruu fi dhabne Raayyaa Muusaa

Shek Jihaad A/Garoo fi Usmaan A/Gissaa

Shek Daliil Shek Kadiir faa dhabnee I/A/Boor keessaa

Haji Adam A/Saambii fi Haji Alii A/Diggaa 

Yimaam A/Alii fi Raaimoo A/moggaa

kam himee kam dhiisa waan hojii alagaa

Shariif A/Garoo fi Nuuruu A/Saambii Diggaa A/Bulloo fi A/Fiixaa ,A/Saambii ,Abbaayii Baabboo faa fixxe jarri hin qabne qalbii!

dabballoota ABO bara chaarteraa sana Ammahaa Zawudee fi Daanieel Ayyaanaa

Geetaachoo Addunyaafaatu kufee, wayyoo jaallan sana

rabbiin haa qananiisu jannata isaaniif hawwinaa

Muhee Abdoo fi Faafam Dooyyoo warra akka Guutamaa

Mariin Galaan faatu kufee warra akka Tashoomaa

Gammachiis Dhaabaa fi kan akka Magarsaa Barii

goottan qaqqaalii dhabnee kan hin beeknes bari

Guddataa Gurmuu fi Yohaannis Wayyeessaa

Waaqoo Galgaloofaa warra akka Bobbaasaa

Lalistuu Huseenii fi J.Daawwii Ayyaansaa,Aasha Kormee faatu turee meeti Daraartuu Boonsaa

J.Kormee Tolaa fi J.Nagaasaa Kumsaa fakkeenyaafin kaase deddeemeefaa keessa.

Sabboontoonni oromoo warri shamarranii lubbuu of wareegan sabaaf dhaabbatanii

J.Ayyaantuu Dagaa Waarituu fi Kuulanii alangoo fi Dharraa Warqinee fi Taankii

Daraartuu Magarsaa fi J.Sooreettii fi Juukii

Saartuu Huuseenii fi Sabriinaa Abdallaa

Saartuu M/d fi Galaanee Gulummaa 

J.Aashaa Alii fi Daawwituu Aggaarii

biyyaaf wareegamanii meet Geexee Tafarii

Kaaba oromiyaa walloo kan harras akka hamaa jirtu

hedduu biqilchite kan biyyasaaf oflaatu warreen biyyaaf kufan seenaan haa yaadatuu

Abdurrahmaan Ibroo Abdii Ahmannuur Aadamee,

Mahammad sa'idoo fi warra akka Md Aammee,Huusseenee Indiris faa warra akka Hasan Aammee

dhugaa itti fakkaatee Alii Dullattiin sobamee walgahii gubbaatti guyyaan fannifame

isaan qofaas miti goottan hedduutu dhumee

Alii Abdulwahaab faa Adam Ahmaduus deemee

Hasan Rashiideefaatu Tigreedhaan nyaatame.Ahmad H.Umaruufaatu turee yoom dhuma himamee

gara jabeenya saniin meeqatu gubamee????

gabrummaatu godhe Tokkummaan dhabamee

J.Yesuuf Md fi J.Sayyoolee I/s

J.Haarun Yahyaa fi J.Abduu I/s

J.Abdul kariim baabboo fi warra akka J.Kaadraa I/s

sanyii jaallan kanaati kunoo jirra harras.

J.Adam Yesuf fi J.Ahmed Sayidii

J.walee Abboonnoo fi J.Abduu Sayidii

J.Abduu Adam fi J.I/s Abduu Qaadii

J.M.d Arabuu fi J.Ahmed M/d Sayidii

J.Aluwwaa Huuseenuu fi J.Sayyoo Aliyyee

J.Alii Abduu fi J.Huuseen Fantaayee

J.Hiddee Adamee fi J.Umar Hiddiyyee

sabasaaniif jecha kun hundi ta'an biyyee

J.Sayyoo Alii Amadee fi warra akka J.Kadoo Diimtuu

J.Adamii Leencaa faa eenyumtuu hin dagatuu

J.Md Dirree fi J.Ahmad Siraajuu faatu lafeen gaaratti hafee hanga harraa kan addaatu

J.Hiddee Ibraahim fi J.idiris Qaadii

J.Huusan Cunnii fi J.I/s Saydii

J.Makiin Hajii fi J.Hiddee Ahmadii

J.Huseen Shammuhee fi J.Jamaal Saydii

J.Ahmad Md fi J.Huusan Alii Muusaa

J.Huuseen Alii Umaree fi J.Adam I/s Irreessa

J.Said Abduu Abagaaz fi J.Huuseen Sooreessaa

J.Sayyoo Zubeer fi J.Yasuf Md Irreessaa

J.Ahmiyyee I/s fi J.Sayyoo Ahmad Gaaddisoo j.sayyoo Ahmad doddotaa

J.Sayyoo Zubeerfaatu dhaalchise qabsoo lubbuun isaanii haa jannatuu.

jabaadhu sabakoo boo,ichatti hin haftuu waan jaallan nuuf dhaaman han galma geettu Aarsaa ni kafalla kan qabsoon gaafattuu

tokkummaan nuuf humnaa daran haa jabaatuu tasa hin dhagahinaa gantuu fi ololtuu

dubbiin haaraa miti kanuma kaleessaatii

deemsa hin dagatinaa eessarraa garamittii

kaleessa akkam taane maaltauf boorutti

sabni keenya oromoo biyyi keenya oromiyaa

badhaatuu gabbattuu eebbifamtuu biyyaa lixaan hanga sudaan bahaan somaaliyaa

kaaba habashoota asgalfanna raayyaa 

Kibbaan keeniyaadha daangaan oromiyaa

Isaaf deebi,uu qabaa gaaffiin saba kiyyaa

Oromoodha yoomuu hin kenninu raayyaa

waadaa haaronfadhaa tokkoon tokkoon namaa

imaanaa hin nyaannu kan goota kumaatamaa

itti fufa qabsoon waaddan jaallawaan qabsoo wareegaman.

#Sanyii(Gosa) _#Oromoota kaaba _#WalloofRaayyaa_

Sanyii Gosoota oromoo Walloo

(barreessan miky sultan wallo)

Ilmaan kaam kush ,faxna.kana,an jedhamu isaan keessa  walloon Sanyii kushiti.isaan keessa warri walloo Abbooti gurguddoo Saddeettu jira isanis.

1.Warra Baabbo

2.Warra Iluu

3.Warra qoobbo

4.Warra Yejjuu

5.Warra qaalluu

6.Warra Rayyaa

7.Warra Himanoo

8.Warra Waayyu jedhamuudhan beekamu obbolewwaan saddettan kun bulchiinsi isaani shawaa roobiti kaase hanga waajiraatitti fudhata.

Seena hin sobu dhugaa dubbata raayya jechuun Afaan oromooti . raayya jechuun  ittisa biyyatti akka walii galaatti.Namni barbaade raayya qoobbo,endamahoni,Azaboo,Allamaaxa ,Ashangee..deeme Abbootiwwan jiran sanyii isaani yoo gaafatan akka oromoo tayan ifaan ifatti sii himani raayyi lafti isaatu biyya oromoo itahuu isaa ragaa ofitti baha.Raayyaan gara naanno tigraay ka seenu dandeesse yeroo mootummaa Abbaa irre Atse yohaanis Afuraffaa ture.Yeroo mootummaa Abba irre Atse yohaannis Afuraffaa sanii kaase warri seemotik gara raayyaa seenu jalqabani.gara Ooflaa,maacow,Azaboo,qoobbo ,indamahonniti as dhufanii biyya qabatani.Agawfi walloon ummata waliin jiraatu lammeenu ilmaan kuushiti ummata walirraa horani agaw sanyii kuushiti.walloon lafa jabuuti irraa kaasee hanga marsaa faaxima Asabiin qabatee kan bulchitoota wallooti(lafa oromoo ture).

Dhiha wallooti kaase hanga oliitti oromiffa nii dubbatu..

1.Baatee

2.kamisee

4.Caffaa roobit

5.Sanbatee

6.Haxayyee

7.Harbuu

8.konbolcha

9.Boorana

10.siiqsinbira ....waajii kaase hanga lammiitti oromiffa dubbatani.

Dargaggeeyyin fi durboonni  walloo yeroo walgayanii wallee faarsan akkas jechaa faarsu "Nay kaarroyye Na kaarroyye" jechaa walaleessu Naan  akkuma jirutti tahe kaarroyye jechuu Afaan oromooti kaarroyye jechuun ilkaan kaarru jechuudha ilkaan kaarrun walloo keessatti iddoo qaba jechuudha.

Gootuwwan walloo durii

1.Balaaya zallaqa

2.Abbaa jabanoo

3.Abbaa marsee

4.Hasan rashiide

5.Abbaa gaangul

6.Hasan Ammee

7.mahammad maki

8.muhammad Ali

10.Lij iyyasu

11.Ras guugsa walee

12.Ras Ali guugsa waleefi kan maqaa hin dhoogne heeddudha .

Gootuwwan shamarrani keessa ....hangi tokko

1.Warqituu wadaajoo

2.ittegee mannaan

3.xayituu bixuul marsoo

4.giifti mastawat fi  heedudha isaanis xiqqoon maqaa keessa dhahe malee

Mootuwwan duraani kan akka mooti bulchaa Goondar kan ture Ras Ali guugsa walee ,mooti  walloo muhammad Ali ,tayitu bitul,tawabach kkf  oromoota turani.

walloo kan jalqaban oromoota akka turan ragaa qulqulluudhan beekamaadha  walloon sirna gadaatin akka bulaa turtes beekamaadha.mootuwwan Abbaa irree kan akka Atse yohaannis faan jibba ummata oromootifi islaamummaa qabuun oromoota walloo yookan islaamoota walloo iddoo Booruu meeda jedhamutti lola godhameen nama kuma30 ol tayan ajjeeesera.

 Seena booru meeda

  1. Atse yohannis

minilikifi yohannis jiddu waldhabiisaafi waljibbaan ifa hinta,intu ture. Minilik araara barbaade bakka Daseerra kiilo meetira 10 fagaattu tan Boruu -meeda jedhamtu bitootessa (1878)yohanisitti dhaqe.dhagaa baate jilbifatte dhiifama gaafate.yohannis dhiifama godheefii mooti shawaa godhee muude.

Booda waayee Amantii ortodoksiirratti mari,aanii addaan deeman.yohannisiifi minilik yeroo lammataa caamsa 25/1878)Booruu meedaaatti walqunnamanii ammas waayee Amantaa Ortodoksii irratti mari,ata.caamsa 29/1878/ walgahi Booru meeda jedhamu eegalnani.algahi kana irratti namni biyya kana jiraatu huundi akka amantii Ortodoksiu qofa akka qabatu fi afaan oromoo kan dubbatu huundi akka afaan warra seemota (amaarafi tigre)akka qabatan jedhee yohannis labsii baase.

1.Namni ortodoksii hintaane kan tayitarra jiru amantii isaani jijjiiru yoo kan kiristinnaa hin kaane taate tayita irraa ka,uu

2.muslimni huundi wagga3 keessatti kiristinnaa ka,uu

3.waaqeffatanis waggaa 2 keessa kiristinna ka,uu qaban jedhee labsii dabarse.

Labsii kana booda rakkinni kana hin jedhamne ummata muslimaaf oromoo irratti raawwatame.yohaannis labsii isaa labsii isaa hojiirra oolchuf jecha gara jabeenyaan oromootafi ummata muslima walloo  lubbuu ajjeessa,arraba muraa,qe,ee isaani irraa ari,u jalqabe.yohannis fi minilik mooti walloo muhammad alii irratti duulun ummata oromoo walloo muslimaa booru meeda irratti lola godhameen Atse yohannis fi minilik ummata oromoo walloo muslima gara kuma30 ajjeesani.

Gojjaami fi Oromoo /

gojjaam jechuun jechumti isaa oromoodha gojjaam jechuun boonu jechuudha.

Gojjaam biyya warra bulchitoota haagahuuti[Agaw).agaw sun maqaan sirrii isaa "haa gahu"isa jedhu san irraa dhufe 

.warri mootuwwa Absiniyaa kan warra nafxanyoota hagahu kana akka oromoo tahuu hin beeksifneef Agaw midir yookan biyya agaw jette itti moggaafte.

Jaarra 16ffatti mootin warra haagahu(Agaw)gojjaam kan turte" wabii"jedhamti turte.warri mootuwwan Absiniyaa maqaa wabii jedhu dhoksanii gara walata barsabee jedhutti yaamu jalqabani.jaarra 20ffa keessatti mootin biyya gojjaam kan ture adal doori jedhama ture.warri Absiniyaa maqaa isaa jijjirun Nigus takla haymaanoot jedhanii waamu.

Gootonni oromoo gojjaam kan yeroo san lolchiisa waraana turan Abbaa beella fi yimaam jedhamani waamamu turan.

gojjaam keessatti hanga ammaatti magaalonni afaan oromootin moggafaman jiru.

Maccaa,Diima,saqalaa,qoratti,jaawwi,Buree,jigaa,baasso ,gaale,liiban,meettaa ,dhaamote(ዳሞቴ) ilmaan diinsaAmarri yilmanna diinsa jette waamti ....oromoo ilmaan kushi kush burqaa Afriika tahuu isaa ethiopian lafa oromoo tahuu isaa nii mirkaneessa garuu daba qeesowwan habashotatin ummata oromoo irratti shira xaxameen yeroo dheera keessa afaan oromoof Aada oromoo balleessuf yaalaniiru garuu hin dandayamne Akka hayyun oromoo tokko jedhetti jarri habashoota seena isaani kitaaba irratti galmeessani oromoon garuu seena isaa lafa isaa irratti galmeeffate darbe jedha dhugaan jirus kanuma lafti oromoo ragaa bahaa jirti .

miky sultan/wollo oromo frist

Gondar fi Oromoo

Gondar sanyii ummata oromoo kan warra booji,aa jedhamaniiti.Mootonni duraani kanAbsiniyaan  booji,a kan ture san gondar ye  Beeja ምድር  jette kan oromoo akkan jedhamne maqaa jijjirte.itti aansunis beejuma san jijjirte Bagemder itti moggaafte san booda begemder kanas jijjirte gara Goondaritti moggaafte.garuu moggastootti oromoo waan ta,anif kan goondar jedhu kun afaanuma oromooti hiikan isaas kan dhufe "gundoo" "yookan safeeda isa isaan jedhan sanirraahi .

Ummata oromoo kan sanyii kuush kan warri nafxanyoota jalatti cunqurfamaa jiran sanyii warra qimaanti yookan "kam Ati "warra jedhamani.Absiniyaan warroota akka "kam ati"jedhaman san  maqaa jijjiirte qimaant jetteeni akka isaan oromoo hin taane fakkeessuf yaali guddaa goote.Gondar oromoo tahuudha ragoolen gurguddoon lafoonni goondar mirkaneessu.fkn,laga ambo,gubbaa laafto,daafic,ganda,Aga rabbii,sangaa,Bookkaa...jedhamanii waammamanitu jiru.

Osoo mootumman Atse tewodros jaarra 19ffa keessatti ka,ee moottuwwan oromoo jigsuuf hin yaalin dura manni maree waajjiroonni goondar afaan oromootin fayyadamaa turani.ragoole kana qabachuun goondar kan oromoo akka turte beektoonni nii himu.mootowwan bulchaa turanis kan akka mooti guugsa walee mooti walloo goondar bulchaa ture goondar walloo jala bulaa turte ras guugsan mooti oromoo duriiti.

Seena warqituufi Tewodroos

Atse Tewodros shawaa dhufee minilikiin booji,ee Maqdalaatti waggaa 10 hidhe.waggoota 10 booda mana hidhaati badee,mana mootitti  oromoo walloo,Warqituu wadaajoo jedhamtu,kan fira mooti walloo muhaammad alii taate,warqituu jedhamtu tan Tewodroosiin wal-falmitu bira dhaqee keessumummaan taa,e.Booda Minilikiin qabdee yoo ka deebiftu ta,e,ilma ishee kan duraan Atse Tewodros biratti qabamee jiru,Amadee Alii kan jedhamuufi Namoota isii kan hidhaa jiran huunda akka gad lakkisu itti eerge,Tewodroos Warqituutti dhaamsa erge.Garuu Warqituun nama cinqaafii roorroo Tewodroos jalaa miliqee dhufe,deebisee  Tewodroositti eergee hin ajjeesisu jettee,Minilik garaTewodroos deebiftee eerguu didde.

Tewodrosille ,diddaa warqituu erga dhagahee booda,ilma ishii kan isa bira maqdalaa hidhaa jiru "Ammadee Aliyyi" fi namoota warqituu kan hidhaa jiran huunda harkaafi miila irraa muree,gaara Maqdalaa irraa gara qileetti darbisiisee ajjeese.

Misiyoonota ingiliizii kan yeroo san Maqdalaatti hidhaman keessa tokko,DR.Hennery Blank jedhaman waayee kana yoo ibsan,Oromoota Walloo kan hidhaa turan huunda Tewodros ni ajjeese.Namoota 32 kan ta,an osoo lubbuun keessa hin bahin ,gaara Maqdalaa irra gara qileetti gadi darban jechuun DR.Hennery Blenk barreese jira.DR.Hennery Blank  dabalataan akkana jedhe.Oromoonni,loonifi midhaan isaani waraanni Tewodroos waan jalaa saamuun rakkiseef,gaafa tokko Oromoonni,loltoota Tewodros kana marsanii heeddu isaani fixan.waraanni muraasni hafan dheesaanii mooraa waraanaatti  deebi,an ,Tewidroos waraana isaa kan du,a jalaa lubbuu baafachuuf baqatee dhufe waamee,duraa enyutu saamaa isiniin jedhe,erga saamtanii immoo,maalif dheettan jechuun itti dallanee ,harka isaanii tokkoof luka tokko irraa cire,jechuun gara-jabeenna Tewodroos ibse.Ebla 10 bara 1868 Waraanni ingliizii"General Napier"jedhamuun durfamee maqdalaatti dhiyaate.Gama tokkoon ,waraana ingiliizi ka2,000ta,uufi loltoota baallabatoota Oromoo Wallooo,warqituufi Mastawat kan waraana ingiliizi gargaaran ,gama kaanin ammoo waraana Tewodroos, ka,"Gabriyeen durfamu loltoota 40,000 hin caalle qabatee baka"Arogee"jedhamuutti wal-waraanan.Maayyii,Gabriyyeefi loltoonnni Tewodros  baayyeen ajjeefaman.Heeddun mafaayani hojii ala ta,an.Tewodros lola kanatti hinjifatamuu baayyee gadde .lubbuu isaa baraaratuuf jecha gara kibbaa miliquu yaadu hin oollee.Garuu Naannawa isaa huunda,waraanni ingiliizifi waraanni mootitti walloo Warqituu,Mastaawat kan cufame tahuu hubatee,achumatti du,a dhandhamuun dirqama ta,e.

Namni quufaafi of-tuulammaan Oromooti roorrisee,dheekamee,jibbaafi tuffiin Oromoota garaa jabeennan ajjeesaa ture Tewodroos ,dhumarratti haalli du,iinsa isaa haga har,aa mormii gudda qaba.Habashoonni waraana ingiliziitti harka kennachuu didee ofii of ajjeese jedhan.Namoonni biroo akka kitaaba seenaa dhugaatti garuu ,osoo inni waraana ingilizii gara tokkoon ofirra eeguttu jiruu,waraanni baalabbatitti Oromoo Walloo,kan Warqituu bira gahee Atse Tewodroos ajjeese jedhan.

hayyufi sheekottan walloo oromoo 

1.Sheek Jamaaluddin Anniy(muhammad Roobsoo) sheeka raayya kan yeroo jalqabaaf Afaan arabaatin afaan oromoo barreessan

2,sheeka daana daaniyyul Awwal.Sheh Ahmad Adam gurrachaa

3.Shek daaniyyu saani,Sheh muhammad yasin daalacha

4.Sheh muhammad mi,aawa marsaa

5.Sheh sirajuddin Gaagur

6.Sheh Ali manta Abbaa sarbaa

7.She karam(sheh Abdu rahim warra gaara)

8.shek haji mahammad sani warra qaallu.k.k.f

Aniyyi fi Daaniyuul Awwal fi daaniyyu saanin warra Afaan arabaatin Afaan oromoo barreesaan rabbin sheekowwan hayyoota keenya kan jannata haa godhu.

Balay zallaqa laaqaw  qilxuu Ayanoo galgalii dhalataa warra wallo yeroo tahu guddinan gojjaami achumatti ijoolle horateera.Goonni balay zallaqa laqaw Abbaa isaa zallaqa laaqaw fi harmee isaa Adde xaayitu Asne irraa wallootti iddoo  boorana  jedhamtu Aana ciqaata gooxi jirruu simu jedhamutti 1904 dhalatani. Akkasuma erga waggaa afur ganiin booda Abbaan isaani zallaqa laaqaw lolchiisa lij iyyaasu waan turaniif gaafa lij iyyaasun qabaman inninis baqatee iddo ciqaata jedhamu kana osoo jiraatu achumatti namaan waldhabee nama ajjeese biyyaa baqatanii walloo dhiisani gojjaamitti galani.walloon oromoofi ummata agawi wallon kan kuushiti.kuush abbaa Afriikaati ummata afriika ummta kuushiti.

Muhammad Alii(Raas Mika,el)

Hidda dhaloota Oromoo Walloo keessa tokko,muhammad Alii yoo ta,u labsiif Dirqii Yohanisiin Fulbaana/1878 Amantii Kiristaana fudhatee,Ras mikaa,eel Ali jedhame.

Raas Mika,eel caamsa 31bara 1914,harka Abuuna pheexroosiin mootii Walloo,Gojjaamifi Goondar ta,ee muudame.

mootuwwan Amaara dhiigni isaani oromoo haati manaa isaani oromoo

1.Atse tewodros sanyii warra kam ati[qimaanti) Oromoo

2.jaartiin Atse twedros mintiwwab ali alula Oromoo yejjuu

3.jaartin Atse yohannis tigree  haati manaa isaa halimaa liiban yejjuu oromoo

4.Jaartin Atse minilik xaayitu bixilee marsoo wallo oromoo

5.Dalagduun hayile malakoot haati minilik oromoodha

6.Jaartin hayila sillase ittage mannaan walloo oromoo

7.Haati hayila sillaase jamiila Ali gamacoo yejju oromoo

8.Abbaan hayila sillase walda mikael guddisa shawaa oromoo

8.Mangistu hayilamariya waldee Abbaan shawaa oromooti....

warri amaarri itti faarsitu kun warri booji,a (Goondar) fi haagawu(Agaw)gojjaam  oromoodha.qeesni oromoo dhiigumaan jibbu kan Alaqa atsimu goorgis gojjaam biyya gootowwan oromoo ture jedhee ragaa  baheera.

Maqaa magaaloota Raayyaa

warra Abbaaye

kukkuftoo

Hijraa

Mohonni

Hashangee

Addi shaaboo

ta,oo/to,oo

barta kilay

qalqallaa/qaqallaa

Gaarjalaa

Addi haanxiyaa

Agamoota/Aaga moota

Kooban

Baasoo

Daareeytaa/dureeyta

Carcar

Baala

kooram

Ooflaa

Allamaaxaa/Ala maaxaa

Waajaa/waa jaha

Qoobboo

Qilshaa

Faccaa/facaa

Raarihe/raarrahe

Ximmuggaa

Waldayaa....heedutu jiru xiqqoo keessa dhahe malee

Maqoota warra raayya

""""""""""""""""""""

Tola,habulloo,Araarsee,Shantam,Ashkuttii, Waayyu, Dureeyti, Gurraaya ,Daadhi,Kubini,Wasanee,Jannatii,roobsoo,baareento,Areeroo...heeddutu jira 

Seena jemaalul Aniy (muhammad Roobsoo)

Jamaalul Aniy(muhammad Roobsoo)

Abbaan isaani sanyii Oromoo beekamoo keessa dhalatani.harmeen isaani warra Goondar irraa kan sanyii sheeka warra baalee sheek huussen baalee irra ilmoo ilmaan isaani sheek suuraa kan jedhaman irraa dhalatani kitaaba yaareed Girmaa hayilee seena Gondar haaasayu baafata 296-297 irratti.muqaama Ahmad kan jedhamani irraa dhalatti.jamaalul Aniiy(muhaammad Roobsoon)Roobsoo Baabboo fi Hawa Abdulqadir irraa Naanno Raayyaa iddoo "Galgaloo"jedhamtutti  bara 1781tti dhalatan.

jamaalul Aniy( bara1781-1870) barachaaf barsiisa gaari ta,ani jiraacha turani. Barattoota isaani keessa  Sheek Ahmad Diimaa 1902 waa,ee jireenya saani baayye barreese jira."Maxla,ul Rawiya Fi Manaaqibul Aniyi" jedhe Qopheesera.JamaalAniy(muhammad Roobsoon) waggaa 30 beekumsa walitti qabatanii barachaa turani.kitaaboole 52 qopheesaniiru.kitaaboolee seena ,falaasama,kitaaboole Nashiida, fi Afaan Arabatin Yeroo jalqabaatin Afaan Oromoo kan brressan isaani.Akka warri sheekoota Seena Aniy barressani.kan akka sheek Ahmad Diimaa,sheek Ahmad Darraa kitaaba "Nashrul Anbar" jedhuu fi mucaa isaani shek Haji muhammad Walee fii k.k.f  wabii isaan Godhannee muhammad Roobsoo(Aniy) bara 1870 Addunyaa irraa booqachuu isaani " koram" jedhamtu irrattiifi naannoo   Gaafraa jedhamutti.yejjuu keessaatti Awwaalamani .

Seenaa itiyoopiyaa keessatti Namni jalqabaa jaarra 19ffa keessatti Nashiida qopheesun beekaman Shek jamaalul Aniy(muhammad Roobsoodhadha)Shek jamaalul Aniy mootichi Atse yohaannis afuraffa baayye isaanitti duula biyyaa ari,aa ture keessa Sheeka Raayyaa keessa tokko.Sheek jamaalul Aniy Afaan oromoo fi Afaan Arabaa kan baayye haasayanii fi  manzuunaa Afaan arabaatin Qopheessa kan turan Sheek muhammad mashashan himaniiru. Sheek jamaalul Aniiy Afaan tigriffaa yoo dandayanis jibbaa qabaniif hin dubbatan turani.. barattoota isaanis dhoorkaa turani jedhama.

Ras bitwaddad Ali ykn Ali xiqqicha jedhame yaammama.

Bara 1769--1855 mootiicha waggaa torbaatama ol bulche jedhame yaadamu keessa tokko . giiftiiwwan kan fedhe moochisa kan fedhe buusa kan ture sanyii Warra seeh kan tahan Ras bitwaddaad kan dhumaa turani.Alin kan dhalatan eega Abbaan isaan biyya bulchuuf kara gojjaam deeme Gojjaam "buree" Keessatti dhalate .Ras bitwaddad Ali Harmeen isaani Ittagee mannaan liiban Ammadee jedhamti.ittagee Mannaa sanyii warra muhammadoota /muhammad Ali keessa tokko Kan warra hibanoo intala liiban Amadee kolaaseeti. Otoo kiristinna hin ka,in dura ittagee mannaa Halimaa jedhamtee yaamamti turte.maqaan itagee jedhu kun kan bayeef eega mucaan ishee bitwaddad Ali mootumma irra bahee boodafi eega yohaanni saalsaayi kan jedhamu eega fuute booda Mannaan jedhamte.

Abbaan Ras bitwaddad Ali xiqqicha magaala dabraa Taabor kan jalqaba magaala taassise fi wagga 26 gojjaam bulchaa ka turee yoo tahu. Obboleessa Ras guugsaa marsoo Baareentoofi ras Aluula marsooti.Ras Ali xiqqichi sanyii warra muhammadoofi warra seeh ykn yeejju irraa dhalatani.Ras Ali ma,akalawi wagga 22 bulchaa kan turan ras bitwaaddad isa dhumaa haa jedhaman malee. Gadaan bulchaa isaani hanga dhumutti hanga bara 1966 yejjuu, Goondaar,laastaa,Raayyaa,Anbaassal,Walloo guutuutti Bulchaa turani.

Haadhi manaa Mooticha Atse Tewodros kan taatee Tawabach Ali intala Ras bitwaddad Aliiti. Rasbitwaddad Ali baayye beekamoof Jaalatamoo turan jedhama.

http://t.me/ABBAA-HAGAA1

#የወሎ የዘር ሀረግ/እልማን ባሬንቱ

®የ ወሎ የዘር ሀረግ☜

አዘጋጅ ፤miky sultan/wollo oromo.**********

የካም ልጆች ኩሽ ፣ፋጥነ ከነዓን ናቸዉ፣ ከነዚህ መሃል የወሎ የዘር ሀረግ ከኩሽ ይመዘዛል  ኦሮሞ የ ኩሽ ዘር ነው።

ወሎን ያቀኑት ስምንት ትልልቅ የ ኦሮሞ አባቶች ናቸዉ ፦ ወይም  የ ባሬንቶ ልጆች  ነበሩ ፤እነሱም ፦

1. ወረ ባቦ

2. ወረ ኢሉ

3. ወረ ሂመኖ

4. ወረ ቃሉ

5. ወረ ቆቦ 

6. ወረ ራያ 

7. ወረ ዋዩ

8. ወረ የጁ በመባል ይታወቃሉ።

እነዚህ ስምንት ወንድማማቾች ግዛታቸዉ ከሸዋ ሮቢት አንስቶ እስከ ዋጀራት ያለዉን ቦታ ያጠቃልላል።

ታሪክ አይዋሽም ሲናገር ይኖራል፤ራያ ማለት ስርወ- ቃሉ ኦሮሚፋ ነው፤ ራያ ማለት ሰረዊት ማለት ነው በ ኦሮሚፋ፦ራያ ራያ ነው ማንም አይሽረውም።የራያ አገሮች  ስም ጥቅቶች፣

ዋራባየ 

ኣጋምቴ 

ኩኩፍቶ 

ቃልኣዳም 

ጋበቴ 

ትልወ 

ዳንሳ 

ትልዎ  

ጋርጃለ  

ኮባን   

ባሶ  

ጎድኣደ 

 በርተኽላይ 

ሞኾኒ 

ዳዮ 

ትኦ 

ዳርዐይታ 

ጨርጨር  

ሓስታባ 

ዓዲደርጊ  

ዓዲሃንጥያ  

ሓሸንገ    

ዓድሻወ  

ቃልቃላ 

ዓዲጅሎ  

ዓዲቦረ 

ሃላማጣ  

አጅራ 

ማጨው 

መኻን 

ዓይባ 

ሽምጣ 

ሐሸንገ 

ኦፍላ 

ኣለማጣ 

ቆቦ 

ራያ አዘቦ 

ባሌ 

ኢረሻ 

ዋራ ባይቶ 

ላጤ 

ጋማ ዳድኤ 

ሀርወረሻ 

ኩቤ ጃብለ 

ጋንዳ ኣባቶላ 

ይቀጥላል .....

ዞቡል ዋና ከተማ ቦራን

ጩሉቄ

ጋትራ

ሶሎቃ

ኡላጋ

ዶዶታ

ፎቅሳ

ኣልያምባ

እኛ ራያዎች ንፁህ የኦሮሞ ዘር እንዳሆንን ከስማችን ማረጋገጥ ይቻላ 

ምሳሌ በራያ ቆቦ የሴቶች ስሞች ብናይ

ሃታቶ

ደይማ

ቃናኔ

ኮርቶ

ሻንታሞ

ኣረይሮ

ጃኖ

እርጎ

ዳሞ

ዳድኢው

ወዘት

የወንዶች ስም በራያ ቆቦም በራያ ኣዘቦም

ሃብጦ

ኩቤ

ጃርሶ

ባሮንቶ

ባድኣሰ

ኣራርሰ

ልበን

ሙሄ

ኣባየ

ሓለፎም

ጩፋ

ዳድኤ

ጋልሞ

ባሌማ

ጃለ

ዋዩ

ራያዎች አፄዎችን በመፈለም ወደር የለሽ ናቸው ራያዎች ጀግኖች ናቸው በራያ ፈሪ ቦታ የለውም ።የራያና የወሎ ህዝብ ከአንድ የዘር ግንድ የተገኘ አንድ ህዝብ ነዉ።የራያ ህዝብ ከወሎ ህዝብ ጋር ያለዉ ዝምድና የደምና የአጥንት ነዉ የምንለዉ ለዚህ ነዉ (Blood is thicker than water)።ማንም ኢትዮጵያዊ ሂዶ የራያ አዘቦን፣የራያ ቆቦን፣የኦፍላን፣የአላማጣና የእንዳ መሆኒን ትልልቅ አባቶች ቢጠይቃቸዉ ከጥንት ዘመን ጀምሮ ያለውን ታሪካቸውንና የ ኦሮሞ የዘር ሀረጋቸዉን ወደ ኋላ ቆጥረዉ ማንነታቸዉን አብጠርጥረዉ ይነግሩታል።

የራያ ህዝብ በትግራይ መጠቃለል ወይ መካለል የጀመረው ከአፄ ዮሃንስ አራተኛ ጀምሮ ነዉ።ከአጼ ዮሀንስ አራተኛ ስልጣን መያዝ ተከትሎ የትግራይ ሰዎች(ሴሜቲኮች) ወደ ራያ በመምጣት ማለትም ወደ ኦፍላ፣አላማጣ፣አላጄ፣ማይጨው፣እን­­­ዳመሆኒ፣ራያ አዘቦና ራያ ቆቦ አካባቢ መጥተው እንዲሰፍሩ ተደርጓል። 

አገውና ወሎ የተቀራረቡ ህዝቦች ናቸው ሁለቱም የኩሽ ልጆች ናቸዉ፡፡የዋግና የላስታ ሕዝቦች (Ze-Agaw ) ከመላዉ የወሎ ህዝብ ጋር ለዘመናት አብረዉ የኖሩ፣የተዋለዱ፣በባህል፣በቋንቋ፣­­­በሀይማኖት የተዛመዱ ሕዝቦች ናቸው።አገዉና ወሎ በረጅሙ የኢትዮጵያ የታሪክ ሂደት ዉስጥ እንደ ደምና ስጋ አንድ ላይ የተዋሃዱ ህዝቦች ናቸዉ።

የወሎ ግዛት ቀይ ባህር ድረስ ነዉ።ከጅቡቲ ድንበር እስከ መርሳ ፋጢማ ያለዉ አሰብን የሚጨምረዉ የወሎ (የኦሮሞ) ግዛት ነዉ። 

በደቡብ ወሎ በረሀማው ስፍራ 

ከደራ እስከ ዳር ኦሮምኛ ይነገረሉ

ባቲ

ከሚሴ

ቦረነ

ሀርቡ

ኮምቦልቻ 

ጨፋ ሮቢት

አጣዬ

አገዩ 

ሚናስ 

ባከት 

ቀያማሬ

ከረሞች 

አገዩ 

ስቀሲምቢራ

ቆቦ

ለገቀርሳ 

ወርቄ

ደርቢቶ 

ቡልቡል 

ጀገንፎ

ማሳ

ዋርጃ ሽነት

እስከ ገረዋ እና ወጊድ ለሚ 

የኦሮምኛ ቋንቋ ይነገራሉ::

የ ወሎ ኦሮሞ

ሸበላዎች በ“ሚጊራ ጉራ” (አክርማና ስንደዶ መልቀም ማለት ነው) እና በእንጨት ለቀማ ወቅት ተገናኝተው የውስጣቸውን በዜማ ሲተነፍሱ ፍንጭትነትን ሳያደንቁት አያልፉም፡፡

   እሷ፡ “ና ካሮዬ ካሮዬ ካሮዬ”

  እርሱ፡ “ነይ ካሮዬ ካሮዬ ካሮዬ”

    

እንዲህ ነው የሚባባሉት፡፡ “ፍንጭቴ! የኔዋ ፍንጭት! ፍንጭቷ” እያሉ ነው የሚሞጋገሱት፡፡ ዛሬም ጥርሰ ፍንጭት መሆን በወሎ ምድር ያስከብራል፡፡ የቁንጅና ምልክት ነው፡፡ 

ታዲያ ወሎየዎቹ የሚሞጋገሱበት “ካሮ” ስርወ-ቃሉ ኦሮሚፋ ነው፡፡ 

#ወሎ የዑለማ ሀገር ናት፡፡ የኢትዮጵያ አዝሀር የተባለላት የዒልም ሀድራ! ወሎ “አዝሀር” የመሆኗ ክብር ቢነጠቅባት እንኳ የኢትዮጵያ “መዲና ዩኒቨርሲቲ” የመባልን ያህል ትከበራለች፡፡ እስቲ ተመልከቱ እርሷ ያፈራችውን ዑለማ!… ከኢፋት ምድር ጀምሮ እስከ ራያ ድረስ በተንጣለለው ክልል ውስጥ ያለው ጎራና መንደር ሁሉ የየራሱን አንድ ቱባ “ዓሊም” አበርክቷል፡፡ ሼኽ ጠልሃ ጃዕፈር (ኢፋት)፣ ሙፍቲ ሲራጅ (ራያ)፣ ሼኽ ዳኒይ (ዳና)፣ ሐጂ ከቢር (ከሚሴ አውራጃ)፣ ሼኽ ዑመር ቡሽራ (ቃሉ አውራጃ)፣ የጀማው ሼኽ (ደሴ ዙሪያ አውራጃ)፣ የዶርቃው ሼኽ…..ሼህ ሰይድ ጫሊ (ወራ ባቦ ባቲ)።።።።። እያልን መዘርዘር እንችላለን፡፡ ቅዱስ ቁርኣንን በአማርኛ የተረጎሙት ሁለቱም ዓሊሞች ወሎዎች ናቸው- ሼኽ ሰይድ ሙሐመድ ሳዲቅ እና ሐጂ ሙሐመድ ሣኒ ሐቢብ፡፡ 

የቀድሞ የ ወሎ ጀግኖች

የ በሬንቶ ልጆች ።፦

1.በላይ  ዘለቀ=ወሎ ቦረነ

2.አባ መርሴ= ራያ

3.መሀመድ መኪ= ራያ

4.ሀሰን ረሺዴ =ከሚሴ

5.ሀሰን አሜ=ከሚሴ

6.አባ ጋንጉል=የጁ

8.መሃመድ አሊ.የ ወሎ ንጉስ=ደሴ

9.ልጅ እያሱ= የ ንጉሱ ልጅ=ደሴ

ብዙዎች ነቻው የልጠቀስኳቸው

በ ዘመነ መሰፊንት ንጉስ የነበሩት ፣እና ራስ አሊ  ራስ ጉግሳ ወሌ የ በጌምድር ( ጎንደር) ንጉስ የነባሩት ኦሮሞ ነቻው ከዛ በሃለም የ ወሎ ነገስታት የ ነባሩት  ራስ ሙሀመድ አሊ ( ሚከኤል) ፣ ልጅ ኢያሱ የ ሙሀመድ አሊ ልጅ፣ኤቴጌmenen" ጣይቱ ብጡል፣ ተወበች፣ ከዚ በፊት የነበሩት ነገስተቶች ኦሮሞዎች ነባሩ ወሎን የ ሰየሙት የ ኦሮሞ ነገድ ወይም ጎሰዎች ነቻው፣ከ ጥንት ጀምሮ በገደ ስረአት የሚኖሩ ኦሮሞዎች ነባሩ ፣አፄዎች የ ታሪክ ሰረቂዎች ስለ ሆኑ ኦሮሞ ታሪክ እንደለለው አርጎ ጽፏወል፣ አፄዎች የ ሙስልም ጠላት የ ኦሮሞዎች ጠላት ነቻው ፣እሄ ግልፅ ነው ማንም መካድ አይችልም በ ወሎ አፄ ዩሀንስ  የ ወሎ ሙስልሞች ከ 30 ሺ በለይ የሚሆኑትን ገድሏል፣ አፄ ሚኒልክ  ኣኖሌ ለይ ንፁ የ ኦሮሞ አባቶች እና እናቶች ለይ እጃቸውን እና ጡተቸውን ቆርጧል እሄ እውነት ነው እስከ ቅርብ ግዜ እጀቻው የተቆረጡት በ ህዬት ነበሩ፣አፄዎች ጀግነ ሰይሆኑ የ ጀግኖች ታሪክ ሰረቅዎች ነቻው።

 ራያ ራዩማ ( Raya Rayumma)

የራያ ህዝብ እንደማንኛዉም ማህበረ ሰብ የራሱ የሆነ ቋንቋና ባህል ያለዉ ማህበረ ሰብ ነዉ። ከዝህ በታች ያለዉ ቃላቶች እና ፍቻቸው እንመልከት።ምናልባት የቃላት ግድፈቶች ካሉ ከወድሁ ይቅርታ እየጠየቁ ለመታረም ፍቃደኛ  ስለ ሆንኩ መልካሙን ትብብራቹህ አይለየን እላለሁ።   የራያ    ልጆች ቋንቋቹህ በመጽሃፍ ባይጻፍም ትርጉሙ እኖሆ ብያለሁ።መልካም ንባብ 

ራያኛ                     ኦሮምኛ                    አመ

ፋጀ                       ፋጅ                         አርማ

አራርሳ                  አራርሳ                     አስታራቅ

ቃናኔ                    ቀነን                         እንክብካቤ

ዱረይቲ              ዱረይቲ                    ባለጸጋ

ዳሙ                 ዳሙ                          ጣዝማ

ባድ አቱ               ባድ አቱ                    ሃብታም

ጉግሳ                ጉግሳ                       ፈረሰኛ

እብሳ                 እብሳ                                        መብራት

ሻንታሞ              ሸንታማ                     50

ቆቦ                   ቆቦ                          ጉሎ

ቅልሻ                 ቅሌንሳ                   ንፋስ

ድማ                 ድማ                       ቀይ

ጉራቻ                ጉራቻ                     ጥቁር

አዴ                    አድ                         ነጭ

ኩሌ                 ኩሌ                        ጠይም/ፍልቅልቅ

እቱ                        እቱ                       የጎሳ ስም

ሃራ                    ሃራ                         ጥራግ/ጥረግ

ኦዳ                      ኦዳ                       ዋርካ

ቕልጣ               ቅልጦ                          ፨   

 ጃኖ                      ጃኖ                   ርባን/ ልብስ

ጫሌ                    ጫላ                   በለጠ

መጋል/ለ             መጋላ                 ጠይም

ሃንጥያ              ሃጥያ                     እላማ

ዳድእ/ኤ         ዳድእ/ኤ                 ካትካላ

ዳይማ             ዳእማ                     ህጻን

ሮብሰ/ሮባ         ሮብሰ/ሮባ            ዝናብ/ ዘነበ

ጃሪ                  ጀሪ                       ሰዎች

ገለታ                 ገለታ                 ምስጋና

ጅሎ               ጅሎ                የሰዉ/የቦታ ስም

ደዮ/ዳዩ         ደዮ/ዳዩ               የሰዉ/የቦታ ስም

በድ አሳ         በድ አሳ            ሃብታሙ

ቶላ               ቶላ                   ጡሩ

ከነ               ከን                       አምጣ                         

ወሆሎ             ዋህሎ                   ጓደኛ

ኩኩፍቶ            ጉጉፍቱ                  ኮረብታማ

ሆርማት               ሆርማታ             አርብ/አርብቶ አደር

ጎልና                   ጎለና                   ከትንሽ ግዜ ቡሃላ

መካንሳ                 መካንሳ                  ብሳና

ገንዳ ጢራቻ                ጢረቻ               ጠጠር

ጥጣ                    ጥጣ                   ፉጭት

ካራጉቱ                 ካራጉቱ                ሙሉ በር

ጢሳ ባልማ            ጪሳ ባልማ            የባሃልማ ማረፍያ

መርሳ                  መርሳ                    ዙር

በደኖ/ቁርቁራ/አጎብድ      በደኖ/ቁርቁራ/አጎብድ

   "የጁ ኦሮሞ 

በ ሰሜን ኢትዮጵያ ውስጥ ከሚገኙ ኦሮሞ  አንዱ የ የጁ ኦሮሞ ነው።

በ 14ኛው ክፍለ ዘመን በፊት በተፃፈው ታሪክ  ይመሰክራል ፡

እንደ ታሪክ ፃፈው የየጁ ኦሮሞ  ከ ቦቆጂ ከምባሉ ጎሳዎች እንደሆነ ያመለክታል። የጁ ኦሮሞ የ ሙስሊሞች  የሼሆቹ ( የወረ ሼህ) ዘር ነው።በመጀመሪያ ከ ቦቆጂ ጎሳዎች  የመጀመሪያዎቹ ,ቁንቢ,መርሶ,ሸካ,አባ ድምበር መልዬ, ገመዳና እልማን ኦሮሞ ተብሎ መጣራተቸውን ይነገራል።ቁንቢ መቻሬ በምትባል አሁን በስተ ምስራቅ  ወልደያ የምትገኝ  ይኖሩ ነበር ። አባ ድምበር  መሊዬ ደግሞ ጉባላፍቶ ላይ ይኖሩ ነበር ።የ የጁ ኦሮሞ የዘር ሀረገቸው ወደ ኀለ ሥቆጥሩ "ገመ ገሊ"(Gamaa gali) ወደ ምባል የሰገባሉ።የጁ በአራት ጎሳዎች ይከፈላል እነሱም :-ወራ ዶረን ቦጁ, ወራ ሩፎ ሮባ,ወራ ካሎ,ወራ ኡጊ በመባል ይጠራሉ ።

የጁ ኦሮሞ የመሻኢኽ አገር 

ሸህ ዳኒዩል አወል ሸህ አህመድ አደም ጉራቻ 

ሸህ ዳኒዩ ሳኒ  ሸህ ሙሀመድ ያሲን ዳለቻ 

ሸህ ሙሀመድ ሚአዋ መርሳ 

ሸህ ሲሪጁ ዲን ጓጉር 

ሸህ አሊ መንታ አባ ሰርባ 

ሸህ ከረም ( ሸህ አብዱ ረሂም ወረ ገራ ) 

የሌሎችም ስማቸውን ያልጠቀስኳቸው መሻኢኽ አገር ናት ከሌላው ለየት የሚያረጋት ዳኒዩል አወል ና ዳኒዩ ሳኒ እንደ ሽሀቸው ጀማሉል አኒይ ኦሮምኛን በአረብኛ ፊደል  የፃፋ የሸህ አገር መሆኗ ነው

በላይ ዘለቀ

በላይ ዘለቀ ላቀዉ ቂልጡ አያኖ ገልገሊ የወሎ ክፍለ ሃገር ተወላጅ ሲሆን እድገቱና ጅብዱ ደግሞ በጎጃም ክፍለ ሃገር ሲሆን በጎጃም ቤተሰብ መስርተዋል ።ጀግናው በላይ ዘለቀ ከአባታቸው ከዘለቀ ላቀው እና ከእናታቸው ከወ/ሮ ጣይቱ አስኔ በወሎ ክፍለ ሐገር በቦረና ሳይንት አውራጃ በጫቃታ ወረዳ ልዩ ስሙ ጅሩ ጉጣ ከተባለው ቀበሌ በ1904 ዓ.ም ተወለዱ።በተወለዱ በአራት ዓመታቸው አባታቸው ባሻ ዘለቀ ላቀው የልጅ እያሱ ባለሟል ሆነው የአንድ ክፍለ ጦር ኃላፊ ስለነበሩ ልጅ እያሱ በተያዙ ጊዜ ከዚያ አምልጠው በቦረና ሳይንት አውራጃ በጨቃታ ወረዳ ልዩ ስሙ ጣቀት መድሉ ከተባለው ቀበሌ ተቀምጠው እንዳሉ ከአንድ ሰው ጋር ግጭት ውስጥ ገብተው በፀብ መካከል የሰው ህይወት ያልፍባቸዋል።በዚህ ምክንያት ወሎን ለቀው ወደ ጎጃም ሄዱ።ወሎ የአገዉና የኦሮሞ ስብጥር ነዉ።የኦሮሞ ህዝብ የኩሽ ዝርያ ነው፡፡ይህ የኩሽ ነገድ ህዝብ ከደቡባዊ ግብፅ ጀምሮ በዛሬይቷ ሱዳንና በአፍሪካ ቀንድ ለብዙ ሺህ ዓመታት በመኖሩ ይህ አካባቢ ለኩሾች ጥንት መኖሪያቸው ነው፡፡ስለወሎ ህዝብና አካባቢው ታሪክ ሲወሳ ከኦሮሞዎች ታሪክ ጋር በእጅጉ ተቆራኝቶ እናገኘዋለን ለዚህም አሁን ላይ ያሉትን የቦታዎች ስያሜ እና የነዋሪዎችን ስም እንድሁም የመሬቱን አቅኝዎች የኋላ ታሪክ በመመልከት ብቻ ማረጋገጥ ይቻላል፡፡የኦሮሞ ህዝብ ቦረና እና ባሬንቱማ በሚባሉ ሁለት ትላልቅ አብይ ጎሳዎች ይከፈላል።የወሎ ኦሮሞ ከባሬንቱማ ይመደባል።የወሎ አብይ ጎሳ ስምንት ንዑስ ጎሳዎች አሉት።እነሱም ወረ ባቦ፣ወረ ኢሉ፣ወረ ሂመኖ፣ወረ ቃሉ፣ወረ ቆቦ፣ወረ ራያ፣ወረ ዋዩና ወረ የጁ በመባል ይታወቃሉ።የወሎን ህዝብ አኗኗርና ባህል በጥልቀት ለመረመረ ሰዉ በቀጥታም ሆነ በተዘዋዋሪ ከላስታና ከዋግ አዉራጃ ዉጭ ኦሮሞዎች በትግል ያቀኑት መሆኑን ይገነዘባል።

.ጀማሉል አንያ(ሞሀመድ ሮብሶ)

አባታቸዉ ከኦሮሞ ከታወቁ ጎሳዎች፤  ሮብሶ-ባቦ እና ሀዋ-አብዱልቃድር ፡፡ ከሁለቱ አብራክ ፤ ራያ አከባቢ ልዩ ስሟ ‹ገልገሎ› ተብላ ከምትታወቅ ስፍራ በ1781 ዓ.ም ወንድል-ልጅ ተገኘ ስሙም ‹ሙሓመድ› ተባለ ፤ በኑረቱ ትሩፋተ-አያል ሁኖ ታየና ‹ጀማሉል አኒይ የሚል እካያ ተቸረ ፡፡ ዕዉቀቱን ጨምሮ ቅርፀ - ፊቱም መምህሩን ይመስል ነበረና ‹አንይ› ሲባል ሌላ ተጥሮተ-ስም ተደበለለት ፡፡ የሗላ ሗላ ለአያሌ ነዋሪዎችና ተማሪዎች ዓይንና ጆሮ ፤ ጉልበትና ጨዉ በመሆን አንቱታ - ገዴ ሆኑ ፤ የዕዉቀት ጸሐይ - የፍቅር እርሾ - የእዉነት ጥራዝ እና ሌሎች የክብር ስሞች እየተዥጎደጎደላቸዉ ሀገር ፤ ህዝብንና እምነታቸዉን ሳያስደፍሩ አስታፍረዉና አስከብረዉ በጥበብ ሲመሩ ኖሩ - ጀማለዲን-አንይ(1781-1870 ዓ.ም) ፡ወቢ ከ ከድር ታጁ ጽሁፍ 

የሼህ ሙ.ታጁ(ዑላሙል-አግቢያዕ 1974)ን ፣ የሙሐመድ ፈቂህ(ሚስኩል-አዝፈር 1884)ን ፣ የሼህ አህመድ ዲማ(መጥለዑ አል-ረዉይ-ፊ- መናቂቢ-አል አንይ)ን ፣ የሼህ አህመድ ደራ (ነሽሩል-አንበር 190*) እና የልጃቸዉን(ሃጅ ሙሐመድ-ወሌ) እንዲሁም የሌሎች ለታሪኩ ቅርብ የሆኑ የአባቶችን የድምፅ መቅርጽና ድርሰቶችን ተንተርሰን ፤ ጀማሉል አንይ እንደ ኢትዮ. አቆጣጠር 1870 ዓ.ም ላይ ማረፋቸዉን ግን መደምደም እንችላለን ፡፡ ልዩ መጠሪያዋ ‹ኮረም› ገፍራ አከባቢ ፤ የጁ-(ወሎ) ዙሪያም አካለ-አጽማቸዉ ተቀብሯል ፡፡

asirraa kaasi

ጉዞ ወደ የጁ ምድር 

ከ ባቲ ተንስተን ኮምቦልቻ  ገባን  ከዛም  ወደ ደሴ ከ ዛም ወደ መርሳ አሁንም መርሳ ሳን ደርስ ጊረነ መሄድ ፈላግን ግን ጉዟችን ወደ ወልደያ ነበረና ወልደያ አደርን ከዛም ጉዟችንን ወደ ሀረከተማ ሀረ ትንሽ ቡና ብለ ወደ ሀሮ ወደ ዳነ ቀጠልን ሀሮበጣም  ደስ የምትል ከተማ ናት ደስ የምል የተከመቸ ውሃ ሀሮዬ አላት  ሰዎቹም ፍቅር ናቸው እዛ ቡናና ሻይ  እያልን አንድ የየጂ ሽማግሌ  አገኛን ከዛም አባት ቡና አርሂቡ አልነቸው መቼም  ወሎ ፍቅር ነው አብሮ መብላት  መጠጣት  ይወዳል  ደግ ኣሉን ቡና አብረን  መጠጣት  ጀመርን ከዛም ስለ የጁ ወሬ ጀመርን  አባት የጁ እንዴት ናት ብለን ጠየቅናቸው  የጁማ የፍቅር  አገር የ አባ ጌትዬ አገር የሼኮቹ አገር ናት ብሎ ጀመሩልን ከዛም አባት ወሎ ምድር  ድሮ የ ኦሮሞ  ነበረች ይለሉ እንዴት  ነው ስለሱ የምታቁት ነገር አለችሁን ኣልናቸው ኤሬ በጣም  የጁ ምድር  ውስጥ ብትሄድ  የየጁ ምድር  በሙሉ ራሱ የኦሮሞ መሬት መሆኑን ይመሰክራል ኣሉን እንዴት አልነቸው?አሁን ሀሮ (haroo)ራሷ አፋን ኦሮሞ  ነው ሀሮ ማለት  በ አፋን  ኦሮሞ ነው በ አማረኛ  የ ተ ከመቼ ውሃ ወይም  ሀይቅ  ማለት  ነው ከ ሀሮ ለጥቃ የምትገኝ ደግሞ  ሀረ ነው ከ ሀረ ለጥቆ የምትገኝ  ዴሬ ሮቃ ይባላል  ድሬ ሮቃ ማለት  አፋን ኦሮሞ  ነው ድሬ ማለት  ሜዳ  ማለት ስሆን ሮቃ ማለት የ እንጨት  ስም ነው ሮቃ እንጨት የምገኝ ቦታ ማለት  ነው ከ ድሬ ላጥቆ የላው ጃራ ነው ጃራ ማለት  አፋን ኦሮሞ  ነው ጃራ ማለት  አመታት  ማለት ነው በ ጃራ በኩል ያሉት ተራሮች ስም በጣም  ደስ ይላሉ  አንዱ  ትልቁ ተራራው አኬካቺሳ ነው ይህ ተራራ ከ የጁ ሶዶመ ተንስቶ  እስከ ወራ ባቦ ድረስ  ይረዝማል  በጣም ትልቅ  ተራራ ነው አኬካቺሳ ማለት  አፋን ኦሮሞ  ነው አኬካችሳ ማለት ማስጠንቀቂያ ወይም  ማመልከቻ  ማለት ነው፣ደግሞ አንደኛው ዘምዘም  ተራራ ነው ዘምዘም  ተራራ ላይ የምኖሩ ህዝቦች   በጣም ፍቅር ናቸው ሰዎቹም በ ኦሮሞነተቸው ኩሩ ናቸው መሬቱን የምየቅ ሰው ይዘን ጉዟችን ወደ እነሱ አደረግን ሶስት  የየጁ ልጆች እኛጋ ነበሩ ምንገድ ላይ ከዛም  አንድት ድመት መኪና  ምንገድ ላይ ነበረች ከዛ ለ ሹፌሩ  እንድህ ይለዋል እችን አዱሬ እንዳት መታት ይለወል ፣ ኦኦ በጣም  ደስ አለኝና ወንድም አልኩት ምነው  ኦሮምኛ ትችላላችሁ እንዴ አልኩት ምነው አለኝ አይ አዱሬ ስትል ሰምቻችሁ ነው አልኩት ፣ ነው አለኘ አንደኛው ምነው ምንም  ኦሮሞኛ ቋንቋ  ያልቀራ መስለችሁ ነበር  ወይ አለን አያቴ ኦሮምኛ የወሩ ነበር  ይነግሩንም ነበር  አለን ከዛም ዘምዘም  ተራራ ላይ ደራስን ጃራን ሀሮን ሀረን እንደ ፈለግን የጁ ሶዶመ መዬት ጀመርን ከዛም  እዛ ተራራ ላይ ወደ ስድስት መንደር  አገኛን እዛ የሉት ስማቸውን ትነግሩናለችሁ አልነቸው አዎን አሉን ያ እዛች ያለችው መንደር ሬቡ ትባላለች የቺ ደግሞ  ኢሌቲ  ከዛም  አጆ ወይም  አርጆ ናት አሉን እዛ ወድያ ያላው ደግሞ ወራ ሞመጂ ይበለሉ አሉን ያንኛው ተራራ ደግሞ ጋረ ዲማ ይባላል  አሉን ሁሉም መሬቱ የላው በ ኦሮምኛ ቋንቋ  ነው እኛ ኦሮምኛ ባንችልም መሬቱ እየነገረን ነው  ኦሮሞ  እንደሆን እናውቃለን  ይነገሩን ነበር  አየቶቻችን አሉን ።የ የጁ ሽማግሌዎች  ዱዓ ስጀምሩ ነጊ ነገያ ብሎ ይጀምረሉ   አንድ ሽማግሌ ጋ አገላልንና አብሮ መጨዋወት ጀመርን  ቤት አስገቡን  ምሳ አቀረቡልንና በ ዱዓ እንጀምር  አሉ  ደግ አልን ዱዓ አረጉ በጣም  ደስ የምል ነገር ዱዓ ስጀምሩ ነጊ ነገያ ብሎ ነው

ግን  ከሚገርም ወደ ባቲ ስንመጠ ደግሞ፣ ነጊ ነገየ ሰግለነረ ወጨሌ አፍረን ባቦ ቶርበን ባሬንቶ እየሉ ዱዓ ያደርገሉ በጣም ደስ በምል ዱዓ ነው የምጀምሩት ዱዓቸው ነጊ ነገያ ማለት አፋን ኦሮሞ  ነው ነጊ ነገያ ማለት ሰላም በ ሰላም  ላይ ይስፈን  ማለት  ነው ከዛም  እንዴት ነው ነጊ ነገያ ማለት ታቀለችሁ እንዴ አልነቸው አዎን  አሉን ምን ማለት  ነው ብለን ጠየቅናቸው  ነጊ ነገያ ማለት አባ ጌቲዬ ዱዓ የምጀምሩባት የሰላም  መክፈቻ ሰላም  በሰላም  ላይ ይስፈን  ማለት ነው አሉን

ስረው ቃሉ ኦሮምኛ  እንደሆነ እናውቃለን  ግን ምን እናርግ በ ጨቆነ ቋንቋችን ጠፍቷል አሉን ፣በጣም ሆደ ተረበሻ እንባ መጣኝ አልቻልኩም  ለ አፄዎች  መቼም  ይቅርታ  አለረግላቸውም ብዬ ቃል ገባሁ ።

 የጁ!!!!!!!!!

   ወሌ ወሌ ቢሏችሁ ፤

   ያነ ቆለኛ ፤

   ከብት ጠባቂው እንዳይመስላችሁ ፤

  የእሳቱ ጉማጅ ፤

  የእሳቱ አለሎ ፤ 

   የጁ ምድር ላይ ፤መርጦ አለላችሁ! !!!ግጥም መንግሥቱ ዘገዬ።.

# Masjiida Sattawwaa

𝐎𝐛𝐬𝐚𝐚𝐧 𝐚𝐤𝐤𝐚 𝐝𝐮𝐛𝐛𝐢𝐟𝐭𝐚𝐧 𝐚𝐟𝐟𝐞𝐞𝐫𝐚𝐦𝐭𝐚𝐧𝐢𝐢𝐭𝐭𝐮!

S͟E͟E͟N͟A͟A͟ G͟A͟B͟A͟A͟B͟A͟A͟ M͟A͟S͟J͟I͟I͟D͟A͟ S͟A͟T͟T͟A͟W͟W͟A͟A͟

Masgiidni Sattawwaa aanaa 𝐁𝐚𝐚𝐭𝐞𝐞  ganda 𝐆𝐚𝐚𝐫𝐢𝐫𝐨𝐨 araddaa 𝐒𝐚𝐭𝐭𝐚𝐰𝐰𝐚𝐚  jedhamu keessatti magaalaa Baatee irraa gara kallattii kaabaatti fageenya 21𝐊𝐌  irratti argama.

Y͟E͟R͟O͟O͟ F͟I͟ H͟A͟A͟L͟A͟ I͟J͟A͟A͟R͟S͟A͟ M͟A͟S͟J͟I͟I͟D͟I͟C͟H͟A͟A͟

✔︎ Masgiidni kun yeroon itti ijaarame yeroo mootummaa 𝑯𝒂𝒚𝒍𝒂𝒔𝒊𝒍𝒍𝒂𝒂𝒔𝒆𝒆 bara 1924 yammuu ta’u erga ijaaramee umrii waggaa 89 kan lakkoofsiseedha. Kanaafuu, masgiidota umrii dheeraa fi seena-qabeessa ta’an keessaa isa tokkoo dha.Bosona bakka amma masgiidni kun irra qubatee jiru ciruun akka ijaaramu kan godhan 𝐒𝐡𝐞𝐡 𝐀𝐝𝐚𝐦 𝐘𝐮𝐬𝐮𝐟 𝐈𝐛𝐫𝐚𝐚𝐡𝐢𝐦 kan jedhaman turan. Lafti masgiidni kun irratti ijaaramee kun  kan haadha manaa 𝐒𝐡𝐞𝐡 𝐀𝐝𝐚𝐦 ture. She Adam sheekota waahiloota isaanii waliin ta’uun ummata gurmeesuun dhagaa nooraa fi daaraa akkasumas, muka waliin makuun akka ijaaramu taasisaniiru.

ꨄ︎  Bal'inni masgiida kanaas 27𝒎 x 26𝒎 dha. Egaan, masgiida kana malee masgiidotni xixiqqoon dalluma masgiida guddaa kana keessatti ni argamu. Masgiidni guddaan gara kallattii kaabaatiin yemmuu argamu masgiidni inni xiqqaan immoo gara kallattii kibbaatiin argama. Kana malees, godoowwan xixiqqoon dallaa masgiida kanaa keessatti argamu. 

ꨄ︎ Naannoo masgiidni kun itti ijaarame baadiyyaa haa ta’uu malee dallaa masgiida kanaa keessa yoo seenan baadiyyaa osoo hin ta’in magalaa keessa waan jiran fakkaata. Keessi masgiida kanaas kutaa akka saaloonii guddaa tokkoo fi kutaalee xixiqootti kan qoodaman 7 of keessatti qabateera.  Kutaawwan xixiqqoo kana keessaa afatni lafaa halluuwwan adda addaatiin bareedaniin afamee jira. 

ꨄ︎  Masgiidni kun erga ijaaramee yeroo dheeraa kan lakkoofsise yemmuu ta’u waggaa waggaan ayyaana moowlidaa sababeeffachuudhaan amma danda’ameetti masgiidichi ni suphama. 

M͟O͟G͟G͟A͟A͟S͟A͟ M͟A͟S͟J͟I͟I͟D͟I͟C͟H͟A͟A͟

Masgiidni 𝐒𝐚𝐭𝐭𝐚𝐰𝐰𝐚𝐚  kun kan moggaafame maqaa araddaa sattawwaa jedhamu irraa yoo ta’u bakki masgiidni kun qubatee argamus achuma araddaa Sattawwaadha.

T͟A͟J͟A͟A͟J͟I͟L͟A͟ M͟A͟S͟J͟I͟I͟D͟I͟C͟H͟I͟ Y͟E͟R͟O͟O͟ A͟M͟M͟A͟A͟ L͟A͟A͟C͟H͟A͟A͟ J͟I͟R͟U͟

✔︎ Namoonni wal-lolan gara Sheekolii masgiida kanaa deemanii araaramu. 

✔︎ Barattoota amantaa Muslimaa Qur’aana qaraasisuu irraa eegalee sadarkaa hanga Sheekumaatti nibarsiisa.

✔︎ Yeroo hongeen hammaatuu ummatni Muslimaa naannawa sanaa walitti yaa’uun Uumaa isaannii araara kadhatu

✔︎ Guyyuutti salaatni jama’aadhaan itti solaatama.

✔︎ Torbeetti guyyaa 𝐉𝐢𝐦𝐚𝐚𝐭𝐚𝐚  jama’aa guddaatu itti solaatama.

 ✔︎ Yeroo 𝐌𝐨𝐰𝐥𝐢𝐝𝐧𝐢 kabajamu durii namoonni Shawaa, Jimma, Eejjuu, Warra Baabboo, Garfaa fi k.k.f irraa dhufaniin kabajan turan jedhama. Yeroo amma kana garuu namoonni hamma durii baay’achuu habaataniillee malee ummanni hedduun bakka adda addaa irraa dhufuun masgiida kana irratti haala ho’aa taheen nikabaju!    

Ragaa kan sassaabe:-𝑨𝒃𝒅𝒖𝒍𝒒𝒂𝒂𝒅𝒊𝒓 𝑴𝒂𝒉𝒂𝒎𝒎𝒂𝒅 𝑴𝒂𝒂𝒎𝒎𝒐𝒐

Qindeessee kan barreesse:-𝑴𝒖𝒉𝒂𝒎𝒎𝒂𝒅 𝑨𝒃𝒅𝒖𝒖𝒕𝒊

By miky

sultan

#Gosti _Koo

Gosa keenyan wal habarruu...
Harmeen tiyya gosti ishee Worra Rugaa jedhama.
Ka,umsi isaanii walloo naannoo dasee booruu meedaayln golboo muhammad alii jedhamu nannoo rugaa jedhamtee yaamamtu irraayi gosti isaanis Warra rugaa jedhamanii yaamami.
Harmeen tiyya:-
Hawa,mahammad,Habib, Abdu, Mahammad,Godaana, Dallayyoo, Diida, Waarihoo,Walaabu ..jedhamuun yaamamti...isinis nuun qoodaa..
እናቴ ምርጧ የወሎ ወረ ሩጋ ባለ ባት ናት።
እናቴ በ ደሴ ዙርያ  በምገኙ ከ ወረ ሩጋ ቤተሰብ ናት። ሩጋዎች ኩሩና በ ምኖሩበት አከባቢ ወተትና ቅቤ የማያጠፈቸው ሀብታሞች ናቸው። ባህለቸውን የምወዱ ጎሳ ናቸው።
*********---**--* የ እናቴ የዘር ሀረግ=
ሃዋ ቢንት መሀመድ ፣ ሀቢብ፣ አብዱ፣ መሀመድ፣ ወሌ፣ ጎዳና፣ ደላዬ፣ ዲደ፣ ዋሪሆ፣ገልገሎ፣ ወላቡ…
/ Miky sultan/

#Maqaa- Gootota -Oromoo

Maqaa Gootota Oromoo

Maqaa gootota oromoo wal ha yaadachiifnu.

============================

1. Taaddasaa Birruu

2. Waaqo Guutu

3. Agarii Tulluu

4. Elemoo Qilxuu

5. Abbishee Garbaa

6. Laggaasa Wagii

7. Huseen Bunee

8. Bakar Waare

9. Eebbisaa Addunyaa

10. Baayisa Taaddasaa

11. Magarsaa Barii

12. Gadaa Gammadaa

13. Baaroo Tumsaa

14. Abbomaa Mitikuu

15. Mucee Ahmed Mucee

16. Dirribee Jifaar

17. Jaagamaa Badhaanne

18. Tigist Maammoo

19. Alamuu Qixxeesaa

20. Oliqaa Dingil

21. Kabbadaa Buzuneesh

22. Abdataa Olaansa

23. Gaaddisaa Hirphaasaa

24. Kumaala Guddisaa

25. Abdiisa Guutu

26. Maammoo Mazamiir

27. Roobaa Buttaa

28. Abdiisa Agaa

29. Leenjisoo Diggaa

30. Tasfahuun Cammadaa

31. Hajii Adaam Saaddoo

32. Jaarraa Abbaa Gadaa

33. Mul’ata Fayyisoo

34. Guddinaa Tumsaa

35. Guutamaa Hawaas

36. Amiir Abdulfattaah

37. Haaylee Fidaa

38. Usmaayyoo Mussaa

39. Geexee Tafarii

40. Garasuu Dhukii

41. Sheek-Bakarii Saphaloo

42. Dagaa Doone

43. Alammayyoo Garbaa

44. Jaarsoo Waaqo

45. Hussein Abbaa Bulguu

46. Abbaa Faaroo

47. Badhaadha Darmoo

48. Muhammad Baladee

49. Nuur-Yisaaq Dhaddee

50. Dabalaa Oliqaa

51. Yayaa Alii Sire

52. Hayilaamariyaam Gammadaa

53. Argaaw Dinqaa

54. Daraara Kafanii

55. Kabbadaa Badhaasab

56. Lachiisa Fullaasa

57. Habtamu Bayyataa

58. Ibroo Shaxaa

59. Nuurresaa Girmaa

60. Haaylee Daasita

61. Ayyaantu Boraana

62. Milkeessaa Gadaa

63. Raggasaa Haayluu

64. Musxaafa Huseen

65. Tolaasa Dhufeera

66. Nadhii Gammadaa

67. Abdiisa Balchaa

68. Caalii Shoonee

69. Qeerroo Naggeesoo

70. Lammeesoo Booruu

71. Raggaasa Gammadaa

72. Birra Gammadaa

73. Fayyee Garasuu

74. Guraara Lataa

75. Hawaas Gadaa

76. Badhaasa Dilgaasa

77. Mulluu Wasaanu

78. Mul’isaa Gadaa

79. Badhoo Dachaasa

80. Buruysoo Boru

81. Dr-Tarrafaa W/tsaadiq

82. Kabbadaa Dirribaa

83. Iyyoob Taaddasaa

84. Lammaa Fidaa

85. Shiimalis Olaana

86. Mohammad Umar Qaadii

87. Asaffaa Namarraa

88. Musxafaa Haarawwee

89. Axinaaf yimaam

90. Araarsoo Wadaay

91. Ayaantuu Dagaa

92. Kumaala Karoorsaa

93. Shek-Mohammed Rashad Abdulle

94. Diimaa Guddinaa

95. Ahmed Taaqii

96. Mohammed Zakir

97. Musxafa hussen

98. Adem Dimma goota Agaazi haaxawee

99. Eliyaas Aliyyii Biyyoo karaabati Agaazi

harcaasse

100. Jaatanii Alii

101. Muhee Abdoo

102. Xahaa Abdii

103. Abdi Buuh

104. Abubakar Muussaa

105. Abdii Qophee

106. Ayyuub Abubakar

107.Bakaree Maayaa Sugee

108. Abdullaahi Luungoo

109. Muhammed Umar Bookhee

110. Buruuysoo Boruu

111. Ararsoo Boruu

112. Ibrahiim Bosharii

113. Aadam Diimaa

114.Aadam Dheree

115. Bakkalcha

116.Haaykal

117. Faaxumaa Galmoo

118.Aslii Oromoo

119. Ragggaatu Roobaa

120.Urjii Dhaabaa

121.Ayyaantuu Dagaa

122.Sartuu Magarsaa

123.Laalisee Roobaa Galmoo

124.Makiyaa Abdullahii

125.Ilfineesh Qannoo

126.Haaji Abdullahi Ganamoo

127.Tuujii Raggaasaa

128.Ayyaantuu Dagaa

129.Caamaa Nuur

130.Wadaay Galmoo Kormoosoo

131.Buttaa Roobaa

132.Dabbasaa Guyyoo

133.Abdulaahii Jirmaa

135.Jannaa Kanuu Jiloo

136.Waayyuu Waaree

137.Husseen Duulaa Ulee

138.Kadiir Waaqoo Shaaqee

139.Jeneraal Damisee Bultoo

140.Jeneraal Taarikuu Laayinee

141.Jeneraal Merdaasa Leellisaa

142.Mejer Jeneral Mariid Nugusee

143.Mejer Jeneraal Ammaha Desta

144.Jeneral Reggaasa Jimaa

145.Jeneraal Tesfaaye Tirfe

146.Jeneraal Muldhataa Bulii

147.Dejjazmash Kebede Buzune

148.Gabayyoo Gubee Gurmuu

149.Aluulaa Abbaanaggaa

150.Raas waale Bixxille(Buxxulle)

151.Abuunee Pheexroos (Magaarsaa Badhasaa)

152.Looreet Tseggaayee G/Madiin (Qawweessaa Luuccaa Roobaa )

153.Qusee Dinagdee F/habtegorgis

154.Dajjazmash Baalchaa Safoo

155.Jeneraal Jagamaa Keelloo

156.Jeneraal Garasuu Dhukii

157.Raas Abebe Aragga Becheree

158.Dajjaazmash Baqqalee Wayyaa

159.Dejjazmaash Balaay Zallaqaa Qilxuu

160.Sheek Muhammad Umar Qaadii ( Abbaa Alabaa)

161.Mullis Abbaa Gadaa

162. Abdulkariim Aadam Lakkuu ( Soowraa )

163. Umar Abuubakar Ibraahim

164. Muhammad Abdulkariim (Areedoo)

165. Muhammad Abdullaahi (Koosum)

166. Bakrii Ibraahim (Abbaa Fatoo)

167. Bakrii Ahmad Baabbilee

168.Muhammad Ahmad Umar

rmooso)

169. Muhammad Abdulqaadir Shaltaataa

170.Ahmad Mahammad Umar (Caalaa)

171. Muhammad Abdullaahi Alii (Muudee)

172. Ahmad Mahammad Muussaa (Mullata)

173.Muhammad Kabiir Iissaa (Jarjarso)

174. Ahmad Mahammad Usmaan

(Daammacaa)

175.Mahammad Sanii Umar (Horoo)

176. Husseen Abbaa Waaqaa (Baale)

177. Amaal Abdulqaadir

178.Ahmad Iissee

179.Aadam Mahammad Alii (Laafaa)

180.Ahmad Nuur Alii (Arroo)

181.Ahmad Nuur Hassan

182.Abdulkariim Mahammad Anas (Jifaaraa)

183.Mahammad Sheikh Hassan

(Nibarbaannaa)

184. Aadam Abubakar (Moluu)

185.Ahmad Mahammad Abdurahmaan

186.Mahammad Ibraahim Wadaay (Shantam)

187.Ahmad Nuur Muussaa Na’ee

188.Abdallaa Bakhrii

189. Mahammad Alii

190. Ahmad Umar Abdalla

191.Ahmad Haashii

192.Hajji Maamoo

193. Ramadan Husseen Khalil

194.Abdurahman Mohammed Yonis (Tuujii)

195.Ahmad Yuusuf Ibraahim (Turee Leencoo)

196. Hasan Ammee( zarraaf)

197. Hasan rashiidee

fi kkkf. kana qofa miti gootonni keenyaa kan hafan isiini comment irattii nuuf baresa.Isini malee seenaan keessaan har’aalee hin dune jira (Qabsoo Isiin Jalqaabdaan Dhaloota keessantu itti fayaadama

#Masjiida_ Badree -Walloo Baatee.

S͟E͟E͟N͟A͟A͟ G͟A͟B͟A͟A͟B͟A͟A͟ M͟A͟S͟J͟I͟I͟D͟A͟ B͟A͟D͟R͟E͟E͟

Masjidni kun bara 1943 yeroo mootummaa Hayila Sillaasee kan ijaarame yoo ta’u, masjiida kana namni  hojjachiise Sheh Abduu Amaan jedhamu. Namichi kun amantii isaatti baay’ee cimaa waan ta’eef  ummata qindeessuun ummanni humna qabuu fi qarshii qabuun waliin akka hojjatan gahee guddaa

taphateera. 

Sheh Abduu Amaan nuffii tokko malee dadhabe osoo hin jedhin ummata cinaa ta’uun hojjachiiseera. 

Masjiidni kun dura bifa mana citaatiin ijaaramee erga waggaa 24 tajaajileen booda achumatti qorqorroodhaan akka haaromfamu godhameera. 

Masjiidni Badree magaalaa Baatee irraa tilmaamaan fageenyaan   30KM irratti ganda Daamatoo araddaa Addeelleetti argama.

Gandootni masjiida kana kallattii afraniin daangessan 

Kallattii bahaan ganda  Malkaa Taa’aa

Kallattii dhihaan  ganda Qabballee

Kallattii kaabaan ganda Garfa Uranee 

Kallatti kibbaan  ganda  Coqortii

Masjidni Badree bara 1993 irraa  eegalee jenereetara abbaa qabeenyaa dhuunfaa tokkoon bitameefiin itti fayyadamaa jiru. 

Maqaan masgiidichaa jecha afaan Arabaa BADIR  kan jedhurraa kan dhufe yoo ta’u hiikni isaas QULQULLUU jechuudha. 

Bal’inni masjiidichaa  25m x 28m yoo ta’u masjiidichi kutaa tokko qofa ta’ee baay’ee bal’aadha. Masjiidni kun hojjatamee xumuramuuf waggoota shan(5) lakkoofsiseera. 

Namichi (ogeessi) masjiida kana ijaare biyyaa suudan irraa fidanii waan isa barbaachisu hunda kanneen akka qarshii, mana galmaa fi wantoota nyaataaf  ta’u hunda gargaarsa ummataan kan laatamuudha.

                  M͟E͟E͟S͟H͟A͟A͟L͟E͟E͟ M͟A͟S͟J͟I͟I͟D͟N͟I͟ K͟U͟N͟ I͟R͟R͟A͟A͟ I͟J͟A͟A͟R͟A͟M͟E͟

Keessi lafasaa  biyyee irraa  kan  ijaarame  dhaabni masjiidichaa dura dhagaa fi nooraa yoo ta’u  isa booda tokkummaa ummataatiin yeroo ammaa kana cirrachaan suphameera. Masjidni kun waggaa 68tiif balbala (hulaa)  fi foddaa hin qabu ture. Bara 68 booda balballi masjiidichaa sibiila laameraa fi foddaan 4 muka xaawuulaa irraa hojjatamera. Haa ta’uu malee foddaan tokko yeroo  ammaa kana banuu fi cufuurratti  rakkoo guddaa qaba. 

Y͟E͟R͟O͟O͟ A͟M͟M͟A͟A͟T͟T͟I͟ M͟A͟S͟J͟I͟I͟D͟N͟I͟ K͟U͟N͟ T͟A͟J͟A͟A͟J͟I͟L͟A͟ A͟K͟K͟A͟M͟I͟I͟ H͟A͟W͟A͟A͟S͟A͟A͟F͟ L͟A͟A͟C͟H͟A͟A͟ J͟I͟R͟A͟?

Namootni ganda sana jiran guyyaa guyyaan achi deemuun akkasumas torbee torbeen guyyaa  Jimaataa bakka sana deemuudhaan solaata jama’aa solaatanii uumaa isaanii  kadhaatu. Baruumsi amantaas gama abbootii amantaatiin ni barsiifama

Ummatni yeroo ayyaana adda addaa fknf:- yeroo ayyaana Iid al-Faxiir, Iid al-Adahaa fi yeroo moolidaa bakka sanaatti wal ga’uun sirna kabaja  ayyaanichaa ni kabaju.

Yeroo  adda addaa;-Fakkeenyaaf, yeroo caamni hammaatu  namootni bakka masjiidichaatti wal yaamuun sirna kadhannaa niraawwatu,namootni wal dhaban bakka kanatti sirna araaraa nitaasisu(keessumattuu namootni wal ajjeesan bakka kanatti sirna araaraa nigaggeessu),---

/Barreessaan:- Mahammed Abduuti/