Seenaa mooticha walloo liban Amade (Abba jirru)

Gooticha  Liban Amade( Abbaa jirruu)

Jaarraa Amaarri of tuulaa turte sanitti gondariin dhuunfatee goota sagalee injifannoo mana mootummaa gondar keessat Azaan goosise Amadee Liiban ture.
★by Miky Sultan Barento★
------------------------------------★---------------------------------------
Liban Amadee ,  (b. 1815)  giiftii Yajjuu  fi , obboleessa isaa, 'Abdallah, fi miseensota maatii " Mammadoch" biroo dabalatee morkattoota imaamaatti himatan, akka muudaman gochuudhaan bulchiinsa isaa eebbise.
Masaraawwan Maqdalaa fi Legot jedhaman qabate .  Liban sana booda Laga Hidhaa fi Aanaalee ollaa qabate lafa abbaa isaa ture kan warri nafxanyaa salamoon ofiin jedhan fudhatan duulee gootummaan deebise.  Nama "hokkaraa fi haaloo ba'u" ta'ee waggoota torba walitti aansuun aanaalee abbaa isaa irratti fincilan of jala galche  jedhamee ibsameera.

Maqaa "imaamaa" erga fudhatee booda, babal’inaafi babal’ina Islaamaa dammaqinaan jajjabeesse.  Quuqamni amantii isaa, manneen amantaa naannoo sanaa tokko tokko  gara masjiidaatti akka jijjiiru isa taasiseera jedhameera.  Dhugaa dubbachuuf, hawaasa Kiristaanaa naannoo sanaa gara Islaamummaatti jijjiiruuf duula geggeessaa osoo jiruu du'e jedha barreessaan seenaa yeroo sanaa."

Liiban ilmaan sadii: Amadē Alii (Abbaa Mujjaa), kan isa booda bu’e, fi  ‘Alii (Abbaa Bullaa) fi Bashir waliin  ture.

Ilma Liiban Amadee, Amade Liban;
Amade Liban, akka barreessaan  Krapf jedhutti, Kiristaanota Warra Himano baay’inaan gara islaamaatti  jijjiire jedha.
Imaltuun Faransaay, Antoine d' Abbadie, obboleessi Arnauld, Amadeen kaaba Itoophiyaa dhuunfachuu fi jijjiiruuf tumsa  barbaade Muhammad 'Alii nama masrii waliin dhoksaadhaan wal qunnamtii qabaachuun shakkamee ture jedha.

Amadee Ali   dargaggeessa Raas 'Alii 2ffaa Yajju bakka bu'uun mana maree bulchiinsa mootummaa hogganaa ture.  Amade Liban bara 1838tti kan du'e yoo ta'u, Liban kan xiiqii Islaamummaa isaatiin beekamaa fi akka ittisaa Islaamummaatti ilaalama ture: "Muhammado" jedhamuun bakka bu'e.

Liiban bulchaa hawwii guddaa qabu yoo ta'u, osoo bulchaa dhalootaa Warra Himano hin fudhatiin durallee, duula  naannolee ollaa irratti hirmaatee ture.  Caamsaa 1799tti duula  hidhannoo "Gaayint" keessatti geggeessefi lolchiisaa cimaa injifannoo irraan injifannoo gaggeessaa tureef   kan manneen amantaa  dawoo godhatanii of tuulaa turan seeratti galchee ture jedhama.

  Bara 1805 gara Maqēt Laastaatti imala eegale waggaa sadii booda Raas Walda Sellase kan Endarta, Tegray, Yajju irratti yeroo duule, isaa fi Gojii bulchaa Yajju gidduutti nagaa buusuuf gidduu seene.      Liiban humna waraanaa guddaa kan tilmaamaman namoota 10,000 ta’an kan hidhannoo  musket hidhate akka qabu kan amanamu yoo ta’u, naannoon isaa baay’ee bal’aa ture, keessumaa erga "Dawunt" fudhatee booda.

Bara 1841 Liiban ajaja Raas 'Alii Alulaatiin aangoo irraa buqqifamee bulchiinsi walloo dhaalaa abbaa Muhaammad 'Alii kan boodarra Kiristaanummaa fudhachuuf ture 'Alii Liiban'f kenname.  Yeroon Liiban kufaatii booda ture dorgommii sanyii Abbaa Jirruu Liiban gidduutti uumameen kan beekamu yoo ta’u, kunis hamma Tewodroos II bara 1855 aangootti dhufutti itti fufe.
https://t.me/Oromo_geography

Website:-https://mikysultan.blogspot.com/