Translate

Sunday, February 28, 2021

# Seenaa Gamoo General Abbabaa Gammadaa

𝐒𝐞𝐞𝐧𝐚𝐚 𝐆𝐚𝐦𝐨𝐨 𝐆𝐞𝐧𝐞𝐫𝐚𝐚𝐥 𝐀𝐛𝐛𝐚𝐛𝐚𝐚 𝐆𝐚𝐦𝐦𝐚𝐝𝐚𝐚
🇸 🇪 🇪 🇳 🇦 🇦  🇬 🇦 🇲 🇴 🇴  🇬 🇪 🇳 🇪  🇷 🇦 🇦 🇱  🇦 🇧 🇧 🇦 🇧 🇦 🇦  🇬 🇦 🇲 🇲 🇦 🇩 🇦 🇦
••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••
Gamoon kun Bara 1953 Ajejaa raayyaa kan turen Jeneraal Abbabaa Gammadaatin kan ijaarame dha. Gamoon kun Magaalaa Caffaa Roobit irraa gara bahaatti km 21 fagaate ganda qiciicoo keessatti argama.
Gamoo umurii dheeraa qabu kun dhakaa babbareedaa irraa qofan kan ijaaramefi yeroo amma kanaas akka waan haarawa ijaarametti kan miidhagu dha.
••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••
Gamoon kun bara 1952 Jeneraala Abbabaa Gammadaa Ajajaa Raayyaa /Waraanaa/tureen bu,uura dhakaa kaahuudhaan bara 1953 ijaarsa isaa jalqabee yeroo gabaabaa keessatti akka raawwatamu kan taasifame dha.
 Ijaarsi gamoo kanaattis lafa bal ‘aa irratti bilookii jahaan qoodamee kan ijaarame dha. Bilookiin kunis faayidaa gara garaaf akka olu ta'e ka ijaarame dha.
••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••
Haala Ijaarsa Gamoo Jeneraala Abbabaa Gammada 
••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••
Haalli ijaarsa gamoo kana kan nama ajaa’ibsiisuufi dinqisiisu taasise keessaa:-
Dhaaka gurraacha naannawa tokko jiran qofa buqqisuun konkolaataa fe'umsaan akka dhufu godhame, cirracha fi bishaan ijaarsaaf oolu laga jaarraa irraa konkolaattoota akka dhufugodhamefi dhakoolee babbareedaa miidhaginaaf godhaman naannoo mashoolee jedhamu irraa fiduudhaan biyyoo nooraa adii naannoo laga boorkaannaa sheeh muqrii jedhamurraa human namatiin fi harreettin guuruudhaan akka ijaaramu kan taasifame dha. 
Inni biraa ogeessoota warra ijaarsa kana ijaaran naannoo kibbaa walloo / Dabuub Walloo Dasee irraa namoota ammaan dura warra xaaliyaanoota waliin hojjechaa turan barbaadamanii kan dhufan yammuu ta’u akkasumas,  namoota guyyaanii hojjetan naannoo daseetii kaffaltii guyyaniin qarshii tokko tokkotiin konkolaataa fe’umsaa lamaan fuudhamanii hojjetaa turan jedhama. 
••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••
Gamoo Generaala Abbabaa Gammadaa kuni hanga ammaatti umurii dheeraa haa ta'u malee yeroo amma kanas akka waan haarawa ijaaramee kan fakkaatuu fi fuula duraafis yeroo dheeraa waan tajaajiluu danda'u dha.kanaafuu, Hundi keenyaa gamoo seenaa qabeessa kana haa daawwannuu ergaa keenya!!!!!!

/ Source Ahmed ibrahim/

Saturday, February 27, 2021

#Fannoo_ Gabaa _Baatee

Fannoo Gabayaa Wiixataa.
<<<<<<<>>>>>>>>>>>
Gabayyaa wixataa gidduu kan argamu sibiila fannoo namaa kun yeroo Haylasiilasee bara 1942 Baateen magaalaa guddittii Awsaa naannoo walloo turte.fannoon kun  kantiibaa kaasaa maaruutiin akka ijaarame seenaan  dubbatamee jira. sababnii isaas yakkaa hir'isuuf akka ta'e barameera . haa ta,u malee dhalata garfaa dugugguru ( kaarra ujubaa)kan ta'e Ga,aas Mahammad boddoyyaa Affaaronii lama Alii Kaareef Sayid Ayitilee jedhaman karaatti eeguun gilleen /shootalaan/ morma isaa kutuun waan ajjeesaniif hidhaadhaan akka adabaman murta'us haadhii manaa isaa faxumaan, ol-iyyaannoo mana murtii wallii gala Finfinneetti iyyachuun namootin yakka kana  raawwatan fannifamanii akka ajjeefaman murtii fiddee jirti. Haaluma kanaan gabayaa wiixataa gabayaa baatee iddoo dhaabachuumsaa  bakkaa jedhamuun fannoon isaani rawwatameera.garuu, osoo hin fanifamin duraa durboonni naannoo keenyaa tarkaanfi fudhatame deeggaruun.
"Qilxiim kee miidhegdaa akka agaddaa gannoo" Ga'aasoon halaaltaa Alii Kaareen fannoo"
Jechuun weleliisanii jiruu.
Haa ta'u malee yakkii garfaa fi warra-waayyuu keessatti ummaamuu guutuun isaa yoo baduu baatuu illee yakkiichii akka hir'attee odefannoon nii mul'isa.

/ By miky Sultan/

# Raya Rayumma# Raayyaa Raayyuummaa

 Raya Rayumma( ራያ ራዩማ)
**************-----------********
የራያ ህዝብ እንደማንኛዉም ማህበረ ሰብ የራሱ የሆነ ቋንቋና ባህል ያለዉ ማህበረ ሰብ ነዉ። ከዝህ በታች ያለዉ ቃላቶች እና ፍቻቸው እንመልከት።ምናልባት የቃላት ግድፈቶች ካሉ ከወድሁ ይቅርታ እየጠየቁ ለመታረም ፍቃደኛ  ስለ ሆንኩ መልካሙን ትብብራቹህ አይለየን እላለሁ።   የራያ    ልጆች ቋንቋቹህ በመጽሃፍ ባይጻፍም ትርጉሙ እኖሆ ብያለሁ።መልካም ንባብ

ራያኛ                     ኦሮምኛ                    አመ
ፋጀ                       ፋጅ                         አርማ
አራርሳ                  አራርሳ                     አስታራቅ
ቃናኔ                    ቀነን                         እንክብካቤ
ዱረይቲ              ዱረይቲ                    ባለጸጋ
ዳሙ                 ዳሙ                          ጣዝማ
ባድ አቱ               ባድ አቱ                    ሃብታም
ጉግሳ                ጉግሳ                       ፈረሰኛ
እብሳ                 እብሳ                                        መብራት
ሻንታሞ              ሸንታማ                     50
ቆቦ                   ቆቦ                          ጉሎ
ቅልሻ                 ቅሌንሳ                   ንፋስ
ድማ                 ድማ                       ቀይ
ጉራቻ                ጉራቻ                     ጥቁር
አዴ                    አድ                         ነጭ
ኩሌ                 ኩሌ                        ጠይም/ፍልቅልቅ
እቱ                        እቱ                       የጎሳ ስም
ሃራ                    ሃራ                         ጥራግ/ጥረግ
ኦዳ                      ኦዳ                       ዋርካ
ቕልጣ               ቅልጦ                          ፨  
ጃኖ                      ጃኖ                   ርባን/ ልብስ
ጫሌ                    ጫላ                   በለጠ
መጋል/ለ             መጋላ                 ጠይም
ሃንጥያ              ሃጥያ                     እላማ
ዳድእ/ኤ         ዳድእ/ኤ                 ካትካላ
ዳይማ             ዳእማ                     ህጻን
ሮብሰ/ሮባ         ሮብሰ/ሮባ            ዝናብ/ ዘነበ
ጃሪ                  ጀሪ                       ሰዎች
ገለታ                 ገለታ                 ምስጋና
ጅሎ               ጅሎ                የሰዉ/የቦታ ስም
ደዮ/ዳዩ         ደዮ/ዳዩ               የሰዉ/የቦታ ስም
በድ አሳ         በድ አሳ            ሃብታሙ
ቶላ               ቶላ                   ጡሩ
ከነ               ከን                       አምጣ                        
ወሆሎ             ዋህሎ                   ጓደኛ
ኩኩፍቶ            ጉጉፍቱ                  ኮረብታማ
ሆርማት               ሆርማታ             አርብ/አርብቶ አደር
ጎልና                   ጎለና                   ከትንሽ ግዜ ቡሃላ
መካንሳ                 መካንሳ                  ብሳና
ገንዳ ጢራቻ                ጢረቻ               ጠጠር
ጥጣ                    ጥጣ                   ፉጭት
ካራጉቱ                 ካራጉቱ                ሙሉ በር
ጢሳ ባልማ            ጪሳ ባልማ            የባሃልማ ማረፍያ
መርሳ                  መርሳ                    ዙር
በደኖ/ቁርቁራ/አጎብድ      በደኖ/ቁርቁራ/አጎብድ

#Walloo- Wollo- Wello-#ወሎ

ወሎ ሙሉ በሙሉ የኦሮሞ ሀገር ነበር።
https://www.facebook.com/wallo.lion.9
የወሎ 7 ቤት ብሔረሰቦች ወራሂማኖ ፣ወራኢሉ፣ ወራቃሉ፣ ወረባቦ፣ ወራአልቦኮ፣ ወራከራዩ፣ ወራኖሌ የወሎ ሕዝብ መሠረት ናቸው። በ 19ኛ ክፍለ ዘመን የትግሬው ካሣ ምርጫ አጼ ዮሐንስ4ኛ ና አጼ ቴዎድሮስ በሙስሊሞች ላይ የክሩሴድ ጦርነት አውጀው ሕዝቡን ጨፍጭፈው እስላምችን ክርስቲያን አንስተው ሥም ባህል ታሪክ ቋንቋ ወደ አማራ ከመለወጣቸው በፊት ወሎ የኦሮሞ ሀገር ነበረች። ዋሎ የኦሮሞ ጀግኖች የበቀሉባት የራያ የአሰቦና የዋቅጅራት ሀገር ነች። ከላይ የተጠቀሱ የወሎ ሕዝብ መሠረት የሆኑ ብሔረሰቦች አብዛኛዎቹ ኦሮሞነታቸውን ረስተው ማንነታቸውን ለውጠው ትግሬና አማራ ተብለው ሲኖሩ እጅግ በጣም ያሳዝናል ይቆጫል ያንገበግባል። ከ 11ኛ ክፍለ ዘመን በፊት ጀምሮ ኦሮሞን እርስ በርሱ አዋግቶ አንድነቱን ከፋፍሎ በማዳከም በአበሲያ እንጅ እንድ ወድቅ ያደረገው ጠላት የ አንድነት ማጠት ነው።  ኦሮሞ ሃይማኖት ያደረበትን ከፍተኛ ውድቀት ተገንዝቦ ከሃይማኖት ቅኝ አገዛዝ ባርነት ነጻ ለመውጣት መወሰን አለባት። ወሎ ብቻ ሳይሆን መላ ሀገሩ ሊያዝ የቻለው በ ሀይማኖት ጦርነት ጦስ ነው።

በጣም የሚያሳዝነዉ በጠላት ተከበዉ እየተመቱ የሚኖሩ የወረሂማኖ ሙስሊሞችና የጁዎች ሙስሊሞች የኢማም ማዕረግ ለማግኘት እርስ በርሳቸዉ ሲባሉ በዮሐንስ 4ኛ እጅ ወድቀዉ በግድ የክርስትና ሃይማኖት እንዲቀበሉ ተደረጉ፡፡ብዙዎቹ ፍጅት ተፈጻመባቸዉ፡፡ከዚህ አደጋ የተረፉት ወደሱዳን ተሰደዉ አመለጡ፡፡ ለ1000 ዓመታት ሕዝብ እየከፋፈለ አንድነት እያዳከመ ኦሮሞ ከወደቀበት የባርነት አገዛዝ እንዳይነሳ በማድረጉ ነዉ፡፡ የዛሬዎቹ ኦሮሞዎች ከአለፈዉ ጠባሳ ታሪክ ተምረዉ ከሃይማኖት ባርነት ተላቀዉ እንደ ሰለጠነዉ ዓለም ማንነት አንድነት ጠብቀዉ መኖር አለባቸዉ፡፡ለሚሰማ ሰዉ ታሪክ ያስተምራል ጊዜ ይመክራል ዘመን ይለዉጣል፡፡ ስለዚህ ኦሮሞዎች አንድነት ጠብቁ። በገሳ በወንዝ በክፍለ ሀገር በሃይማኖት መከፋፈሉን አቁሙ፡፡

#Carcar-ጨርጨር

Bara1896 G.C, Lola Adawa booda laftii qonnaan bultootaa tan naannoo carcar keeysa 
Jirtuu irra guddoon malkanyaafi Abbaa burqaa, warra Lola Adawa gubbatti hirmaateef Adda goodamtte.haa tahu bara 1900 G.C booda warri
Garee tafarii mokonnin jalatti hiriiree humna godhachuun lafa hedduu dhunfachuun heegaree Algaa warash (tafarii mokonnin) bareechan.laftti bunaa guddoon tan  booramaafi naannoo
Magaalaa baddeessa jirtuu iristii Algaa warash tan tafarii mokonnin taatte.laftii bishaan harawaacatiin qabii, shanan dhuuggootirraa kaasee hamma doobbaa jirtuu iristii tafarii mokonnin taatus,fitawraarin takala hawariyat takal mariyam lafa Amma magaalaan hirnaa irra jirtuu iristii isaa godhachuun harka lafa jalaatiin tafarii mokonniniif haala mijeessaa ture.gara biraatiin laftii naannoo ciroo iddoo malkanyaan hedduun irra jirtuu taatus, garuu laftii Amma magaalaan ciroo irra jirtuu tun iristii malkanyaa Nama Lola Adawa gubbatti gurri isaa duudee iristii walda tsadiqi turtte.
Haa tahu garuu bara 1924tii ergamaan Algaa warash  fitawraari takala hawariyat yeroo awraaja carcar hundeessu malkanyaa fi  Abbaa burqootaa warra naannoo magaalaa ciroo maadheefatee jiru kaasuun 
Lafa Amma magaalaan ciroo irra jirtuu (jachuun lafa iristii malkanyaa walda tsadiqi) tana ykn laga ciroo qallaa gara mirgaatii dhisuun, lafa tana bakka afurtti addaan qooduun malkanyoota irra qubsiise.(madda:kitaaba fitawraari takala hawariyat: ya hiyoot taarik fuula 356- 366)
     Yeroo san irraa guddaa warri lafa San gubbaa qubate deegartoota tafarii mokonnini.yoo yaadane tahee Lola naannoo mi'eessootti deegartoota tafarii mokonniniif loltoota lij iyaasu jiddutti godheme gubbatti irraa caalaa warri hirmaatee malkanyoota kanaa.
   Akka ityoopiyaatti laftti yeroo duraa bifa awraajaatiin hundeeffamtte Awraajaa carcari.
Fitawraari takala hawariyat bara 1924 yeroo hundeessu ona kurnan ituu irraa akka jiruutti fudhachuun warra gosa afaar kan lafa oromoo naannoo Awshiifi afdam,mulluu keeyssa qubatee jiruu carcar jalatti moggaasuun, afdamtii warra afaar muuduun awraaja carcar hundeesse.kan Nama ajaa'ibuu akka kitaaba isaa kana gubbatti fitawraari takala hawariyat ifa godhetti naannoon Amma maqaa dhahe kana keeysa gostii somalee warri issa lafa San keeysa hin ture.warri biyyoo karaabaa magaalaa (bitaa gurgurii) wallin qabu afaariifi oromoodha.kanaaf ragaan kitaaba fitawraari takala hawariyatii)
Awraajaan carcar waradaa kudhan qabaachaa ture, isaaniis:- xuulloo, doobbaa, qunnee, ciroo,bishaan harawaacaa,bookee, habroo, gubaa qorichaa, balbaleetii, Adal/Afaar.

#Ras Alula _Abba Nagaa

RAAS ALULA QUMBII ABBAA NAGAA
********--**********-----*****
Ras Alulaa Qumbii abbaa nagaa.
Fakkeenyaf Ras Alula qumbii( Abba nagaa)  goota oromoo wallooti.
Alulan tugres Amaaras miti.
Oromoo ta,uu akkan beekamne maqaa farda isaatin Alula Abba nagaa jedhanii waamani tigree godhani. Seenaadhan Alula qumbiifi Alula Abbaa nagaa kan jedhamee waamamu tigree keessa hin jiru. Seena balleessuf walitti makuu fakkeenya warra habashootaa waan ta,eef malee.Aksum( Akasuma) qaroominni warra kaabaa warra Aksum( Akasumaa) kan warra oromootaaf warra Agaw lammeenuu ilmaan kush habashoonni seenaa warra kuushoota kana dhoksuu baayye jaalatti. Mootuwwan oromoo bara 1000 BC makida Aaga baasi, 40-78  Ad mootuwwan Gandake gorsame guddicha, jarraa 9ffaa keessa immoo giiftii  gudditti gaadi,a falaasaa magaalaa guddoo Aksum teessuma godhachuudhan biyya bulchaa turte.jaarra 250-500 warroonni seem karaa yamani biyya warra kuushotaykn nubiyanota galani. Magaalan Aksum kan jalqabamte jaarra 3000 Bc keessa ture. Aksum qaroominni ishee kan oromootati .Seenan akkuma dhoksame san seenaan Alula qumbii abaa nagaatis dhoksamee tigree godhamee jira. Garuu alula abba nagaa oromoo walloodha bulchaa warra tigray ture malee seenan nii dubbata.bakki dhaloota isaa walloodha. Ragaadhafi maqumti Alula qumbii Abbaa nagaa jedhamu kun ragaa guddaadha afaan tigriffaafi amaariffaa keessa qumbiif nagaan hin jiru.
/By miky sultan/



# Walloof Harargee

Walloof Hararghee
(Kutaa 1ffaa)
Jaarraa 16ffaa dura lafa amma Walloo jechuun beekamturra
ummanni Oromoo bal’inaan akka jiraachaa ture seenaan
ummata Oromoo ni mul’isa. Jaarraa 16ffaa keessa Diini
humnoota Awurophaa fi biyya Olloota lafa Oromoo jiran irraa
kallattii adda addaatiin Duula Oromoorratti banuun baayyachaa
dhufte. Akkumma roorroo hamtuun nama cimsitti jadhamutti,
Oromoonis sirna bulchinsa gadaa jalatti daran cimanii fi
gamtoomanii diinoota kallattii addaa addaatiin itti bobba’an
hunda ofirraa qoolachuun, lafa dheedaa isaani of harka
tursiisuu danda’ani jiru. Kana malees lafa dheedaa qullaa jirtu
dabalataan of harka galchuus danda’anii ture.
Toora Walakkaa Jaarraa 16ffaatti Abbaa Gadaa Ituu ture kan
jadhamu # Abbayyii_Galaan fi Abbaa Gadaa Afran Qalloo ture
kan jadhamu # Buluuloo_Laangichaa Carcarii fi Ona Afran
Qallootirraa, akkasumas humni muraasni Booranaa fi Iluu
Abbaa Booraa irraa gara Wallootti akka duulan gumii Sabaa
waliigalaatiin Odaa Roobaati Murtaa’e ture. Abbaan Gadaa Ituu
# Abbayyii_Galaan gaantaa (garee) 12 kan gosota Ituurraa
walitti sassaaban gara Kaabaati akka duula gaggeessan
murteessan. Looltoota Carcarirraa Laga Hawaas
qaxxaamuranii duulan maatii isaani wajiin achuma Wallo
qubatanii akka lafa walloo diinarraa ittisaniif qajeelchan. Erga
Walloo tutuqaa Diinaa irraa faccisan booda achumma
qubatanii maatii horachuun wal hormaani hidda dhaloota Ituu
wallootis saaree daraaruu jalqabe.
Warri Carcarirraa walloo duule erga weeyrartootarraa lafa
Oromoo Walloo bilisoomsan booda, lafa bilisoomsan san
maqaa ganda isaanii kan hararghe # Carcar_Walloo jechun itti
moggaafatan. Kan Ona Ituu Habroo irraa duule # Habroo
jechuun, kan Waldayarraa Duulee # Waldaya jechuun, kan
Dirree Qaaluu fi gubbaa qorichaa Warra Qaaluu irraa duulan
# Warra_Qaaluu jechun, kan Ona Ituu Baabboorraa duulan
# Warra_Baabboo jechuun, kan Ituu Liibanirraa duuln
# warra_Liiban , kan Ituu Baaye irraa duulan # Warra_Baaye , kan
Ituu Jiille irraa duulan # Warra_Jiille jechun, kan Hararghe
bahaa Qobboorraa duulan # Qobboo jechun, kan
Komboolcharraa duulan # Koomboolcha jechuun, hangi xiqaan
iIuu abbaa booraa irraa duules # warra_Iluu jechuun, kan
Booranaa irraa duulanis # Boorana jechuuni ture lafa walloo
jadhamtu tana maqaa ganda dhalootaa fi irraa duulaniittiin
moggaafachaa turan. Sababa kanarraa ka’uuni ture hanga
arraa moggaasni lafa Harargheeti fi walloo, akkasumas
maqaan gosa Oromoo Hararghee fi Wallootis kan haala addatti
walfakkaachuu danda’eef.
Hanga ammaa uffannaan Aadaa Oromoota Hararghee fi Walloo
qofti kan walfakkaachuus danda’eefis kanumarraayi. Fakeenya
Oromoo keessaa uffata Aadaa Marxoo, Billawa, Goofaree,
Ulee, Shuuwaaka, Filaa, fi kkf uffata Aadaa Dhiiraa walfakkaatu
qabu Hararghee fi Walloo qofa kan tahu danda’eefis ka’uumsi
seenuma kanarraa akka tahe himama. Gara dubartiitiinis
Shurrubbaa, Shinshinii, Kaafuraa, Callee, Kilkillee, gumee fi
saakayyoo suuqachuunis aadaa hedduu walfakkaataa tokkoo
tahe kan qaban Hararghee fi Walloo kan taheefis kanumarraayi
jechuun ni danda’ama. Kanaafuu walitti dhufeenyi Walloo fi
Hararghee, (keessaafuu Ona Ituu) seenaa dheertuu fi
hidhatinsa hidda dhiigaa gadi fagoo kan qaban tahun sirriiti
hubatamuu fi hogu mara yaadatamuutu irra jiraata.
Seenaa teeenya ambi afaan, aadaa fi seenaa keenya hin
beekneetu akkumma fadheti nuuf barreesaa waan turaniif akka
biraati nuuf barreessaa turan. Ammaaf Dhimma hidhatinsaa
kanaa akkumma jirutti fuuldura kan itti dachaanu tahee,
ammaaf gara jaarraa 19ffaa ti haa deebinu.
.
.
.
Itti fufa

mootittii saba'a Queen of sheba

"Mootittii Saba'a""Queen sheba" ----------------------------------------------------------------- ★Miky Sultan Bar...