#Nubia and the Powerful Kingdom of Kush

#Nubia and the Powerful Kingdom of Kush

Oromoon damee kushii kessatti ramadama. Kush uummattoota bahaa Afrikaa kessaa, Afaan Kush kan dubatanidha.Kanaf Ormoon kushidha. Horoofi Oromon , hidda latiinsa Ormoo kessatti kan jalqabaati. Hiddi dhalootaa kun Horoo kaasee Raayyaa bira gaha. Ilmaan Rayyaa lamaan Maccafi Tuulamadha.Ragaalee hedduu hiddi Oromoo kush ta’u ibsan keessaa kittaabni qulqulluu isa tokko.Kitaabni qulqullun yeroo jalqabaatif Afaan Hiibruutiin bareefame.Sana booda gara Afan lammataatti yeero jijjiiramu, jeechi kush jedhu iddoo heedduutti barreffamee ture.Ummatni kush Gibtsii (Misira) duriirraa gara kibbaan naanoo Sudaan ammaarra, uummata qubatedha.Uummata qaroominaan sadarkaa olaanaa qabu ture. Qaroominni uummata kush adunyarratti qaroomina adda dure ture.

Maqaan kush jedhamu kan Itiyoophummaatti jijjiirame, yeroo kitaabni qulqulluun Afaan Hibrurraa gara Afaan Giriikiitti jijjiiramedha.Kitaabni qulqulluun, yeroo lammataa Afaan Giriikiiraa gara Afaan Gi’iiziitti jijjiiramu, guutumaa guututti kush Itiyoophyumaatti jijjiirame. Itiyoophiyaan ammoo Afrikaa kaabaa bahatti biyya Seem,Kush,Niloo Saharaafi, Omotikootaa taatee argamte.

Soochii Afrikaa kaaba bahaa

Afrikaa kaaba bahaatti gaaga’ama heddutu ta’aa ture. Kunniin kessaa Pershiyaanoonni,Otomaan Turkii, Araboonni,Roomaanoti weerartoota adda dure turan. Itoophiyaa keessattis Giraanyi Mohaamadiinis dabalatee, falmiitu ture.Falmiin kunis Kiristaanummaa, Musliimummaafi sirna Gadaa jidduuti kan adeemsifamaa turedha.

Hiddi Oromoo Raayyaa Oromummaasaatin, isaan kunniinii wajjin wal falmee, of ta’ee jiraate. Falmii kanaan Oromoon bakka sadiitti qoodame.Tokko Muslima,tokkommoo Kirstaana garri kaan ammoo aadaa ofi qabatanii sirna Gadaatiin of bulchuu jalqaban.

Oromoon Rayyaa Oromoota yeroo kana kessa dabranii of ta’anii hanga ammaatti Afrikaa kaabaa bahaa jiraataa jiranidha.Hiddi Oromticha Haroorraa ka’ee,Oromoo – Booranaa,Walaabuu jedhee Raayyaatti gala.Raayyaan ammoo goosota gurguddoo lamaan Maccaafi Tulamaa qaba. Maccaafi Tuulamaan ilmaan Raayyaati.

Qubsumaafi Hidda latiinsa Oromoo kaaba bahaa Afrika.

Qubsumniifi hiddi latiinsa Oromoo kaaba bahaarraa yoo ka’uu Raayyaan dursaadha.Seenaa irratti maqaan Raayyaa akka deddeebi’ee ka’uutti, Rayyaan adda dureedha.Rayyaan saboota ollaa isarra qubatan wallin,haariiroo haawaasumaafi diinagdee ciimaa qaba.Goosota Oromoo Itiyoophiyaa kaaba bahaarra qubatan keessaa iddoo olaanaa kan qabu Raayyaadha. Rayyaa kessatti ammoo maqaan olkaafamee himamu; Doobbaa, Marawwaa,Igayyifi Oflaa jedhamanidha Kanarraa ka’udhaan Oromotaa Afrikaa kaabaa bahaarra qubatan, damee gurguddoo lamaan qodaman ilaalun ni danda’ama.

1ffa. Waajirati maqaa jedhamuun kan beekaman Diddaa, Marawwaa, Ijuujjifi Oflaalidha.

2ffa. Asaboofi Qobboo kan jedhaman goosa lamaan kan qoodaman Oroomoo Raayyaati.

Oromon Raayyaa idoo qubsuma amma jiru kana erga jiraachuu jalqabee baroota hedduu dabarseera. Ragaan kanaaf erramuu ammoo seenaa sanda Abbaa amantaa Gadla Marqooriwoosi baresseedha.“ The Azabo “Galla” Oromo used to celebrate a Gada ceremony in the 14th century” jedhee barreeseera.

Hiikni isaatis;“ Oromoon Azaboo jaraa 14ffaa keessa, sirna Gadaa kabajaa ture” jechuudha.

Inni lamataa, Oromoon Raayyaa bakka amma jiraatu kessatti bara heddu waan dabarseef, ollootasaa kan ta’an saboota, Agawoo,Tigiraayifi Amaaraa wallin haariiroo haawaasummaa hedduu qaba.

Waan kana ta’eef hambaa aadaa ofiifi kan olloota isaarraa fudhatee jechoota saba lamarraa fudhatameen kan moogafaman; Ambaa Alaage kan jedhamu isa tokko. Iddon kun kan argamu kibba Waajjiraatitti yemmuu ta’uu, Tigirooti, Indartaa akka mana adabaatti( hidhatti) kan itti fayadamanidha.

Kan biraa ka’umsi isaanii kan Afaan Oromoo ta’e, iddoowwan akka Addee Gudom, Waajjirat, Makkoonee, Kooromee (Korom), Ashangee,Qiliishaa (Alaamaaxaa),Booran Haarraabee,Carcar, Dayyuu,Warra-Abayyaa,Gadaraa,Kuyyuu,Xummuugaa,Coobii,Caffaa,Gaattiraa,Haraallee, Gololoochee,Jaroota-gamaa,Ja’an-Jarootaa,Arangamaa (Haramgam) Baabboo Kormaa, Amayyaa, Gandoo -Mayyuu, Araaduu, Gura- warqee, Machaaree, Kukkuftuu, Nugusaa Gaale, Waajjaa, Cooree,Qaajima ,Qobboo, Roobit, Haaraafi kkf idoo Ooromoon Raayyaa qubate kanatti kan mogaafamanidha.Jeehoota Afaan Oromoti (kittaba seena oromo Jara 16ffa fula 292.maxxansa 1996. Maxxansa 1998 ful.286)

Karaa garabiraatiin burqaansaanii aadaafi Afaan Oromoo ta’ee, naannoo saboota Amaaraafi Tigiraayitti baldhinaan kan dhaga’amu,sirbiifi weedduun akka geerarsaa gootaafi gootummaa Afaan Oromootiin yeroo faarsan akkas jedhu

“…Haayi ! haayi !haayi !

Korma gaafa lolaa!

Hayi! hayi ! korma gaafoo !

Korma gaafoo! korma gaafoo! Korma gaafa lolaa ! korma gaafa lolaa…”jedhu.Kun Afaan Oromoodha.

Kaaba Itoophiyaa kan qubataan Oromon Raayyaa, kibba kan qubate Oroomoota Arsiifi karaa bahaa Marawwaan Raayyaa wajjinis ta’ee Ituu wajjin kan walitti hidhata qabu ta’uusaa ragooleen tokko tokko ni muldhisu.Marawwaan Raayyaaf hangafadha kan jedhan akka ibsanitti, eebbarratti Raayyaa dursee dhiyeessa.Akkasumas angoon Raayyaa keessatti kennamu kamillee eebbaan kan xummuuru Marawwaadha.Jechuudhaan ragaa dhiheessu.(Kitaaba seenaa Oromoo hanga jaarraa 16ffaa fuula 288 maxxansa 1998)

Hidda latii Raayyaa

Oromoo

Boorana

Samatoo

Gurachaa

Nagawoo

Odaa

Walaabu

Rayyaa

Maccaa ______________ Tuulama

“Oromoon ka’umsa maraatti Afaan kushi bahaatirraa burqee, uummata Afaan Kushii dubatudha” (Seen Oromoo hanga jara 16ffa fula 20.maxxansa 1996)

“Kitaabni qulqulun bara 1962 maxxanfame galmee jechootaa irratti, jecha Itiyoophiya jedhu, Kush jedha.

Kanaaf Itiyoophiya jechun kush. Kush jechun Itiyoophiyaadha. Maqaan kun uummatis biyyis kan ittiin waamatudha ” ( kitaaba seenaa uumata Oromoo hanga jaraa 16ffafula 20.maxxansa1996)

“ uumati kush Afan gara garaa dubbachuu kan jalqabe wagooota 3500 – wagoota 2000 jidutti.

“ …Uumati Oromoo kan burqe kushi bahaa Afrikaarraa bara 8000 dura uumata jiraataa turedha. Kannaf Oromoon essaahuu kan hin dhufine, achuma jiraacha kan ture ta’u ibsa.”( Kitaaba S. u. O. h. jara 16ffa fulaa 23. maxxansa 1996)

Uumati kush durii, yeroo ammaa sababa afaan garaa garaa dubbatanif adda adda qoodameera. Itiyophiyaa kessatti qoofa Kushi duriirraa afaanoon burqan digdamii sadii dubbatamu.

Isaanis:

1. Oromoo

2. Sidaamaa

3. Burjjii

4. Affaar

5. Soomaalee

6. Kambaataa

7. Geede’oo

8. Saahoo

9. Koonsoo

10. Qimaant

11. Himtaang

12. Awung

13. Hadiyyaa

14. Baraareet

15. Busee

16. Erbooree

17. Daasanchi

18. Gawaadii

19. Garoobaz

20. Tsamayi

21. Waarazi

22. Baayisoo

23. Gidooloo

“Afaanoonni maatii kush wan waliin qooddatan Aadaafi jeechoota kushi duriirraa dhaalan eerun bekkama.” Jedhu qorattonni seena( jara 16ffa .maxxansa 1996, ful.24,maxxansa 1998 ful.20)

F.K. Oromoon Afaan soomaalee waliin jechoota % 35–40 waliin qabu jedhamee tilmaamama.Koonsoon Afan Oromoo wallin %50 qooddatu.Egaa kun soochiin uummata kush essaa gara eessatti akka ture nu mirkaneessa.

Kabajamtoota dubbistoota keenyaa hardhaaf kanan dubbiserraa kan isinii qopheesse kanuma.Yeroo gara biraammoo mataduree gara biraan isin dubbisiisa.Waan dubbistaniif Galatooma.Dubbisuun beekumsa namaa dabala !

# Sadeen Sooddoo

በ Deborah Timotiwos

Saddeen Sooddoo 100% ኦሮሞ እንጂ ጉራጌ አደለም

#ባልቻ_አባነብሶም 100% ኦሮሞ ነው።

Saddeen Sooddoo ማለት 3ቱ የሶዶ ልጆች ናቸው ሶዶ የጂዳ ልጅ የበቾ ወንድም ነው የዘር ግንዱም ከአቢቹ ጎሳ ነው፡ ሳዴን ሶዶ ብዙ ጎሳዎች አሉት ፡በብዛት አርበኞቹ የመጡት አያቶቼን ጨምሮ #ሮቤና  #ዋዩ ከሚባሉ ጎሳዎች ነው፡፡ Sadeen Sooddoo በደርግ ዘመን #ጨቦና #ጕራጌ አውራጃ ውስጥ ተከልሎ ነበር፡ በዛ የተነሳ ጉራጌዎች ጉራጌ ናችሁ ሊሉን ይፈልጋሉ፡ # ቦረናና # ጕጂ ሲዳማ ክ/ሀገር ውስጥ ነበሩ ግን ኦሮሞ ናቸው። በህዝብ ብዛትም ሁሉም ጉራጌ ቢቆጠር አንዱን የሶዶ ጎሳ ቢያክል ነው ፡ ሶዶ በቱሉቦሎ በኩል ከወንድሙ በቾ ጋር በገርባ በኩል ከወሊሶ ኦሮሞ ጎሳዎች ጋር በሌላ በኵል ደሞ ከወለኔ ፡ ከማረቆ፡ ከቀቤናና ከክስታኔ/ሶዶ ጉራጌ ጋር ይዋሰናል፡፡

# ሶዶ ጉራጌም ሶዶ ተብለው የሚጠሩተ በሞጋሳ እንደሆነ ይነገራል፡ ይህንንም ያረጉተ ቁጥራቸው ጥቂት ስለነበረ ከሌሎች ብሄሮች ጥቃት ለመከላከል ነው የሚባል ነገር አለ፡ ብዙዎች

#ዲባባ #ፈይሳ #ዋቅቶላ ነጊያ የመሳሰሉ የኦሮሞን ስሞች ያወጡም ነበር፡

ወደ ሀሳቤ ስመለስ የሶዶን ኦሮሞና አርበኞቹን ጉራጌ ነው ለሚሉ የባልቻ ጉዲፈቻ ልጅ ይስማ ባልቻ የሞቱት ሀ/ስላሴ ሊወደቁ አካባቢ ነው፡ እንደውም ሀ/ስላሴ በወታደር ታጅበው የእዝን እንጀራ አስይዘው ሲመጡ እናትና አባቴም እዛው እንደ ነበሩ ነግረውኛል እናቴ እስካሁንም አለች፡ የፊታውራሪ ይስማ ባልቻ ልጅ ኮለኔል ብስራት ይስማ በደረግ ግዜ ልጅ እያለሁ በጣም የምወደውና አሁን በህይወት የለም ልጁ Canada Toronto ትኖራለች። የተቀረው ቤተሰብ በውጭም በበዛት ፊንፊኔ ይገኛሉ።

ይህን ልጽፍ የተገደድኩት ጉራጌዎች አርበኞቹንና ሶዶን ጉራጌ ናቸው ሲሉ ስለምሰማ ነው።

ጭፍለቃ ይቁም!!!

Via Gumaa Qeerroo

#7 ቤት_ #ወሎ

       # ወሎ
#7 ቤት ወሎዬዎችና የ #ራያን ጀግንነት# ትግል!!
***-------------*********************
በሰው ልጆች ታሪክ ትልቁ ሞት ማንነት አጥቶ የባእድ ደባል (Aassimilated) ሆኖ እንደ ሁለተኛ ዜጋ በዝቅተኝነት መኖር ነው። ባለታሪክ ሕዝብ የጀግኖች ሀገር ንቃ አንድነት ጠብቀህ ታገለህ የተቀበረ ማንነትሀ ከመቃብር አውጥተህ ለትውልድ አስተላልፍ።
7 ቤት ወሎዎች

1)  የ7 ቤት ወሎ ኦሮሞ ጎሣዎች ወራሂማኖ፣ ፣ወራቃሉ፣ ወራኢሉ፣ ወራባቡ፣ ወራአልቡኮ፣ ወራካራዩ፣ ወራኖሌና ራያ ናቸው። ከአጼ ቴዎድሮስና ከአጼ ዮሐንስ4ኛ ጦርነት ወረራ በፊት ወሎ  ሕዝቡ ሥሙ ምድሩ ወንዙ ተራራው ታሪኩ 100% የኦሮሞ ነው።

2)የጎንደርና የጎጃም ኦሮሞ ጎሣዎች ሀገሁ፣ ከም'አት-ቅማንት፣ ሐዊ፣ ዋታ፣ ጃዊ ናቸው። እነዚህ በአማራ ስር ማንነታቸው ቢደበቅም የኦሮሞ  ሥማቸው አልተደበቀም።

3) የሸዋ ኦሮሞ ጎሣዎች ኢፋት ፣ቡልጋ ፣ዳራ ሙረቴ፣ ጋፋቴ ፣ዱሙጋ ፣ ሻንኮራና ማናእጃር ናቸው።እነዚህ በአማራ ስር ማንነታቸው ቢደበቅም ኦሮሞ መሆናቸው ሥማቸው አጥንታቸው ታሪካቸው ያረጋግጣል። 

ከጥንት ጀምሮ የኦሮሞ ሕዝብ እየወጋ ወሎ ኦሮሞን እየገደለ ያለው ከእስራኤል ተባሮ የመጣ መጤ አማራ ነው።የኩሽ ልጅ  ከም'አት-ቅማንት፣ ሐዊ፣ ዋታ፣ ጃዊ ፣ ኢፋት ፣ቡልጋ ፣ዳራ ሙረቴ፣ ጋፋቴ ፣ዱሙጋ ፣ ሻንኮራና ማናእጃሮች  ወገናቸውን አይወጉም።

ከትውልድ ትውልድ ኦሮሞን በዘር ለይቶ እየወጋ ፤ የእትዮጵያ ሕዝብ ሰላም እየነሳ  ጦርነት የሚቀሰቅሰው ትምክተኛ  አብን ነው። ዋና ዓለማው በአሃዳዊ መንግሥት ስር ሕዝቦችን ጨፍልቆ በእግሩ ስር አምበርክኮ የበላይ ሆኖ እየገዛ ለመኖር ነው። ይህ የህልም እንጄራ ምንጊዜም አይሳካለትም። ሕዝብን በኃይል ጨፍልቆ መግዛት እንደማይቻል ከኃይለ ሥላሴ ከደርግና ከወያኔ ውድቀት ተምሮ እንደ ሰለጠነ ዓለም ከመብት ጠያቂዎች ጋር ተመካክሮ ተወያይቶ በሰላም  አብሮ የመኖር መንገድ መከተል ይኖርበታል።

ወሎ ባለታሪክ የጀግኖች ሀገር  የዘ-አገው መንግሥት የተመሠረበት ምድር ነው።የአክሱም ሐበሻ አገዛዝ ወግታ ያወደመች  የጀግናዋ ንግሥት ጉዲቲ ጋዲኣ ፋለሳ (ዮዲት ጉዲት)  ወይም አኮ መኖዬና የንግሥት ወርቂቱ የትውልድ ሀገር ወሎ ነው። የጀግኖቹ የደጃዝማች ዘለቀ ቂልጡ አያኖ፣ የራስ አሉላ ቁምቢ (አባነጋና) የራስ  ሚካኤል ትውልድ ሀገር ነው። ወሎ ሰሜን እትዮጵያን ሲገዛ የኖረ የዬጁ ስርዎ መንግሥት የተቋቋመበት ደጀግኖች ሀገር በአናሳ ሐበሻ ጎሳ መደፈር የለበትም። በ1927 ራያዎች ቀዳማዊ ወያኔ  የትግል ሥም መስርተው  በታሪክ ለመጀመሪያጊዜ የእትዮጵያ መንግሥት ወግተው ያንቀጠቀጡ በአውሮፕላን ቦምብ ተደብድበው እጅ አንሰጥም ብለው በጄኔራል ጃጋማ ኬሎ አማላጅነት  ጦርነት ያቆሙ  አርበኛ ወሎዬዎች ናቸው።  በ1945 ትግሬ ዳግማዊ ወያኔ ሥም ከራያ የወሰደ የኦሮሞ ቅርስ ነው። 

ራያ የጠላቱን ቢሊት ስለሚቆርጥ ወንዶች የሴት ቀሚስ ለብሰው ሻሽ አስረው ሴት መስለው በራያ ግዛት ያልፉ ነበር።የወሎ ጀግኖች  ከአቅማቸው በላይ ጦርነት ተከፍቶባቸው መአት ወርዶባቸው በጭቆና አገዛዝ ተቀጥቅጠው በብዛት የኦሮሞ ባህላቸው ታሪካቸው ቋንቋቸው ሥማቸው ለውጠዉ ማንነታቸው ተቀብሮ አማራና ትግሬ  እየተባሉ ይጠራሉ። በሰው ልጆች ታሪክ ትልቁ ሞት ማንነት አጥቶ ባእድ መስሎ (Aassimilated) ሆኖ እንደ ሁለተኛ ዜጋ ተቆጥሮ በዝቅተኝነት መኖር ነው።ይህ የተዋረደ ታሪክ ወደ መጭው ትውልድ መተላለፍ  የለበትም።

ዋሎ ባለታሪክ   የወራየጁ ፣ወራሂማኖ፣ ወራቃሉ ፣ ወራኢሉ፣ ወራባቡ፣ ወራአልቡኮ፣ ወራከረራዩ፣ ወራኖሌና ራያ የጀግኖች ሀገር ደግመኛ በጽንፈኛ ሐበሻ እሌቶች ተጨፍልቆ መኖር የለበትም። ዋሎ ንቃ  በጎሣ በመንደር በሃይማኖት  ሳትከፋፈል አንድነት ጠብቀህ ተገል ተቀብሮ የኖረ ማንነትሀ ከመቃብር አውጥተህ ለትውልድ አስተላልፍ።

የሀገውና የቅማንት ጀግኖች አንድነታቸውን ጠብቀው በአማራ ስር የተቀበረ ማንነታቸውን ለማስመለስ  በመታገል ላይ ይገኛሉ።የዋሎ ጀግኖች የማንነት ጥያቄ በማንሳታቸው ወንጀል ሆኖባቸው በአክራሪው  አብን ቡድን እየተደበደቡ እየተገደሉ ይገኛሉ።

ለ150 ዓመት በኦሮሞ ሕዝብ ላይ አሳቃቂ በደል እየፈጸመ የኖረው #ትምክተኛ #አብን ነው። የአማራ ሥም የለበሰ አብን ለስልጣን ብሎ ወንድሙን የሚገድል ለወገኑ የማይራራ ጨካኝ ነው።
ወሎ  የከበበውን ፈተና ተገንዝቦ በጎሣ በመንደር በሃይማኖት ሳይከፋፈል አንድነቱን  ጠብቆ ከጨቋኝ ጥቃት ራሱን ለመጠበቅ መታገል አለበት።  ለ ወሎ ጀግኖች አድርሱ ጭቆና ግድያ እንድቆም በአንድነት  ታገሉ።

#16ኛ ክፍለ ዘመን ፖርቹጋል አበሲኒያን ደግፋ በግራኝ አህመድ ጋራዶ የሚመራውን የአሮሞ ጦር ጎንደር ለይ ወግታ ከአሸነፈችበት ዘመን ጀምሮ እስከ ዛሬ ቀን ድረስ በዓለም አቀፍ ደረጃ ኦሮሞ እስላም በመባል ይታወቃል። የአብን እሌቶች "#ቤተክርስቲያን ያቀጠለ አረመኔ " የሚል ሥም በኦሮሞ ላይ ለጥፈውበት ከትውልድ ትውልድ እያሳደዱ ይፈጁታል ። በምንሊክ፣ በኃይለ ሥላሴ፣ በደርግ፣ በወያኔ ኦሮሞ የተመታበት ድሞጽ የሌለው ልዪ መሣሪያ እስልምና ሃይማኖት ነው። ገዥ መደቦቹ እስላሞች የክርስቲያን መንግሥት አጥፍተው በሸርኣ የሚመራ መንግሥት ለመፍጠር ይታገላሉ እያሉ ለውጭ ደጋፊዎቻቸው  እየሰበኩ በገፍ የኢኮኖሚ የፖለቲካ የትጥቅ እርዳታ  እየተቀበሉ ወታደራዊ ጡንቻ እያዳበሩ በፖለቲካ እያሳበቡ በተደበቀ የሃይማኖት ጦርነት ኦሮሞን እየወጉ የዘር ፍጅት እየፈጸሙበት ይኖራሉ። በአጭር አነጋገር የክርስትና ሃይማኖት የገዥ መደቦች የኃይል ምንጭና ጠንካራ አምባሳደር ነው። የእስልምና ሃይማኖት የኦሮሞ መግደያና መቀበሪያ ምክንያት ነው።

2) ኦሮሞ  ውስጡ ሲኦል  ውጭው ገሃነም ሆኖበት  ለዘመናት መዓት እየወረደበት ተቃጠሎ የሚኖሮበት ሁለተኛው  በለም ሀገሩ ምክንያት ነው። ከላይ እንደተገለጸው ገዥ መደቦቹ "የክርስቲያን ደሴት ኢትዮጵያን ከእስላሞች ወረራ እንጠብቃለን እርዱን እያሉ " በሚያገኙት ፖሎቲካዊ ኢኮኖሚና ወታደራዊ ድጋፍ ኃያል ሆነው ምንም ደጋፊ የሌለው ኦሮሞና ደቡብ ሕዝቦችን እያፈኑ እየሰሩ እየገደሉ ለም ሀገራቸውን እየበዘበዙ ሕዝቡን በድህነት እየቀጡ ራሳቸው በልጽገው ተደላድለው ይኖራሉ።

3) ከምንሊክ ዘመን ጀምሮ እስከ ዛሬ የወያኔ አገዛዝ ድረስ ለ145 ዓመታት ኦሮሞ እየታሰረ እየተደበደበ እንደ እባብ ጭንቅላቱ እየተቀጠቀጠ የደም እምባ እያለቀሰ የዘር ፍጅት እየተፈጸመበት የሚኖረው  በተፈጥሮ ሃብቶቹ ማእድኖቹ ምክንያት ነው።

# Falasama Dhawa Oromo

Falaasamnii dhawaa oromoodhaa heera urjii kan warra griikootaa ni dursa.ammas gama tokkoon wal fakkaata.Astron

omos jachuun afaan griikiitiin astron jachuun Urjii jachu hoggaa tahu nomos jachuun heera. Heerri dhahaa oromo kan hundaa'e urjii fi ji'a irratti.kuniis ega oromoon qonna eegaltte booda falaasam dhufe.ayyaanaa kam keessa ykn yeroo tam keessa akka midhaan facaasuu qabdu beekuuf

Jacha.garuu ega saayinsii hawa qorachuu eegaltte yeroo dheeraadha.fkn :-dhahaa oromo keessatti waan hunda dura Ayyaanaa uummame jedha.

Achii booda ji'a uumame jedha. .nama dura mukaa fi bishaantu uumame jedha.gara saayinsiitiin yoo laalee lafa dura dhugaadha ji'a dursa jedha.

Umriin dachiidha akka saayinsiin jattutti Amata biliyoona 4-5 yeroo tahu kan ji'a Amata biliyoona 4-51.Ayyaantuun oromoodha ji'oota 12 keessaa ayyaanoota hedduu aayyaanan. Ammaas nama dura mukaa fi bishaantu uummame jedhu.isaaniis ji'a fulbanaa keessa uummaman ja'uu. Dachiin Abraasaa keessa uummamtte ja'uu. Aduun Adooleessa keessa,jiini Ammajjii keessa uummame ja'uu.

# BISHAAN HOO,AA AWWEEYTUU

 '' Bishaan Hoo’aa Awweeytuu ''
********************
Mootummaa biyyolessaa naannoo Amaaraa bulchiinsa godina saba Oromoo aanaa Jiillee Dhummuugaatti argama.

Teessoo bulchiinsaa kan taate magaalaa Kamisee irraa kallattii kibbaatiin fageenya kiiloo meetira 64 irratti argama.

Daandii konkolaataa Finfinneedhaa Kamisee irratti daandicha bitaafi mirgaan hordofuun kan hundoofte magaalaan Sanbatee teessoo aanichaati.

Magaalaan Sanbatee bitaafi mirgaan gaaraan marfamtee argamuun magaalichaaf miidhagina addaa kenneeraaf.

Magaalaa Sanbatee irraa kallatti bahaatiin daandii cirrachaa xinnoo imaluun bishaan hoo’a uumamaa Aweeytuu arganna.

Imala xinnoo laga Sanbatee daandii keenyarraa gara harka mirgaatti kan mul’atu iddoo dhooqa lafaa agartu.Iddoo kanatti dacheen asiifi achiin hafuura hoo’aa of keessaa yemmuu ol baastuu daawwattu/bishaan hoo’aa Awweeytuu jechuudha.

Bakkicha bira yemmuu geessan immoo haala uumamaatti baay’ee dinqisiifattu,gidduu dhagaawwanii bishaan danfaa finni finni jechaa ol utaalu agartu.

Bishaan hoo’aan dhagaacha gidduun bulluq bulluq jechaa ol ba’u hoomocha uumuun dhagaachaafi wantoota biroo naannawa isaatti argamu affeelaa iddoo sanatti hurriin akka uumamu taasisa.

Fayyadamtoonni hurka bishaan hoo’aa kana keessaa ba’u irra dhaabbachuun dhibeewwaan adda addaatiif dhimma itti ba’u, akkasumas, sammuufi qaama ofii ittin booharsuuf gara bishaan hoo’a uumamaa Aweeytuu kutaalee biyyatti gara garaa irraa kan itti imalan hedduudha.

Hoo’i bishaan kanaa heddu ta’urraa kan ka’e daqiiqaa 10 keessatti wanta irra kaa’ame bilcheessuu ni danda’a,.

Fakkenyaaf namoonni garasitti yemmuu imalan boqolloofi hanqaaquu hoo’a bishaan kanaatiin ni waddu yookan yemmuu affeelan ni agartu.

Fayyadamtoonni bishaan hoo’a Aweeytuu kana yemmuu fayyadaman of eeggannoodhan ta’uu qaba.

Sababni isaas hoo’ii bishaan kanaa cimaa waan ta’eef kallattiin qaamarra of tuuksisuu osoo hin taane dhiheenya isaa dhaabbachuun yookaan taa’uun hurka isaa fayyadamuun qaama keenya miirri dadhabbii itti mul’aturraa bilisa ba’uun ni danda’ama.

Bishaan Aweeytuu iddoo laggeen lama itti wal-qunnaman irratti argama.Laga aanaa Dawaa Caffaa irraa dhangala’u laggeen Axaayyeefi Zaaroo jedhamaniifi laga karaa kallattii magaalaa Sanbatee irraa yaa’u laga Qabii waliin iddoo itti wal-qunnaman ta’uun isaa immoo bakkichaaf miidhagina qalbii nama booji’u akka qabaatu taasiseera.

Naannawni bishaan hoo’aa uumamaa Aweeytuu kun iddoolee ol ka’oo kanneen akka Dagaagaa,Kooloo,Ayaabariifi Agobdii jedhamaniin kan daangeffameedha.

Iddoon kuni qaama iddoolee sulula qiinxamaa keessatti argaman waan ta’eef dhiibbaa hoo’a volkaanoo keessa lafaatti argamuun kan uumame bakka qabeenya hawwataa uumamaa uumamaan uumameedha.

Gandooleen kanneen akka Warra Leencaa, Dullaafi Marawwaa Adaree kan wal daangessan haala teessuma lafa Awweeytuu diriiraafi ol ka’aa ta’ee naannawa isaa waliin kan daangessaniidha.

(Madda Ayyuub Muhammad)

# Seenaa Gamoo General Abbabaa Gammadaa

𝐒𝐞𝐞𝐧𝐚𝐚 𝐆𝐚𝐦𝐨𝐨 𝐆𝐞𝐧𝐞𝐫𝐚𝐚𝐥 𝐀𝐛𝐛𝐚𝐛𝐚𝐚 𝐆𝐚𝐦𝐦𝐚𝐝𝐚𝐚

🇸 🇪 🇪 🇳 🇦 🇦  🇬 🇦 🇲 🇴 🇴  🇬 🇪 🇳 🇪  🇷 🇦 🇦 🇱  🇦 🇧 🇧 🇦 🇧 🇦 🇦  🇬 🇦 🇲 🇲 🇦 🇩 🇦 🇦

••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••

Gamoon kun Bara 1953 Ajejaa raayyaa kan turen Jeneraal Abbabaa Gammadaatin kan ijaarame dha. Gamoon kun Magaalaa Caffaa Roobit irraa gara bahaatti km 21 fagaate ganda qiciicoo keessatti argama.

Gamoo umurii dheeraa qabu kun dhakaa babbareedaa irraa qofan kan ijaaramefi yeroo amma kanaas akka waan haarawa ijaarametti kan miidhagu dha.

••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••

Gamoon kun bara 1952 Jeneraala Abbabaa Gammadaa Ajajaa Raayyaa /Waraanaa/tureen bu,uura dhakaa kaahuudhaan bara 1953 ijaarsa isaa jalqabee yeroo gabaabaa keessatti akka raawwatamu kan taasifame dha.

 Ijaarsi gamoo kanaattis lafa bal ‘aa irratti bilookii jahaan qoodamee kan ijaarame dha. Bilookiin kunis faayidaa gara garaaf akka olu ta'e ka ijaarame dha.

••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••

Haala Ijaarsa Gamoo Jeneraala Abbabaa Gammada 

••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••

Haalli ijaarsa gamoo kana kan nama ajaa’ibsiisuufi dinqisiisu taasise keessaa:-

Dhaaka gurraacha naannawa tokko jiran qofa buqqisuun konkolaataa fe'umsaan akka dhufu godhame, cirracha fi bishaan ijaarsaaf oolu laga jaarraa irraa konkolaattoota akka dhufugodhamefi dhakoolee babbareedaa miidhaginaaf godhaman naannoo mashoolee jedhamu irraa fiduudhaan biyyoo nooraa adii naannoo laga boorkaannaa sheeh muqrii jedhamurraa human namatiin fi harreettin guuruudhaan akka ijaaramu kan taasifame dha. 

Inni biraa ogeessoota warra ijaarsa kana ijaaran naannoo kibbaa walloo / Dabuub Walloo Dasee irraa namoota ammaan dura warra xaaliyaanoota waliin hojjechaa turan barbaadamanii kan dhufan yammuu ta’u akkasumas,  namoota guyyaanii hojjetan naannoo daseetii kaffaltii guyyaniin qarshii tokko tokkotiin konkolaataa fe’umsaa lamaan fuudhamanii hojjetaa turan jedhama. 

••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••

Gamoo Generaala Abbabaa Gammadaa kuni hanga ammaatti umurii dheeraa haa ta'u malee yeroo amma kanas akka waan haarawa ijaaramee kan fakkaatuu fi fuula duraafis yeroo dheeraa waan tajaajiluu danda'u dha.kanaafuu, Hundi keenyaa gamoo seenaa qabeessa kana haa daawwannuu ergaa keenya!!!!!!

/ Source Ahmed ibrahim/

#Fannoo_ Gabaa _Baatee

Fannoo Gabayaa Wiixataa.
<<<<<<<>>>>>>>>>>>
Gabayyaa wixataa gidduu kan argamu sibiila fannoo namaa kun yeroo Haylasiilasee bara 1942 Baateen magaalaa guddittii Awsaa naannoo walloo turte.fannoon kun  kantiibaa kaasaa maaruutiin akka ijaarame seenaan  dubbatamee jira. sababnii isaas yakkaa hir'isuuf akka ta'e barameera . haa ta,u malee dhalata garfaa dugugguru ( kaarra ujubaa)kan ta'e Ga,aas Mahammad boddoyyaa Affaaronii lama Alii Kaareef Sayid Ayitilee jedhaman karaatti eeguun gilleen /shootalaan/ morma isaa kutuun waan ajjeesaniif hidhaadhaan akka adabaman murta'us haadhii manaa isaa faxumaan, ol-iyyaannoo mana murtii wallii gala Finfinneetti iyyachuun namootin yakka kana  raawwatan fannifamanii akka ajjeefaman murtii fiddee jirti. Haaluma kanaan gabayaa wiixataa gabayaa baatee iddoo dhaabachuumsaa  bakkaa jedhamuun fannoon isaani rawwatameera.garuu, osoo hin fanifamin duraa durboonni naannoo keenyaa tarkaanfi fudhatame deeggaruun.
"Qilxiim kee miidhegdaa akka agaddaa gannoo" Ga'aasoon halaaltaa Alii Kaareen fannoo"
Jechuun weleliisanii jiruu.
Haa ta'u malee yakkii garfaa fi warra-waayyuu keessatti ummaamuu guutuun isaa yoo baduu baatuu illee yakkiichii akka hir'attee odefannoon nii mul'isa.

/ By miky Sultan/