#ituu_Qaalluu_sagal

"#ITUUN_SAGALI_QAALLUUTI_KUDHAN" Jechuun Yoom Dhufte? Maaliif Ja'aame?. Haaroomsa Gadaa Ituu kan jalqabaatiin dura Gosti Oromoo Ituu Qaalluu Keesssaa nama Qaallichummaa qabu malee kan biraa akkumma gosa Ituu tan birooti Abbaa Bokkuummaa Caffee Gadaa Ituutiif ni falamu ture. Haaroomsi Sirna Gadaa Ituu Finna Sirna Caffee Gadaa Ituu jechuun beekama. Haaroomsi Gadaa Oromoo jaarraa 10ffaa keessa akka gaggeefame hayyoonni ni seeneessu. Yeroo sanitti Caffeen Oromoo takka qofa turte. ishiinis Odaa Nabee ti. Sababa Ilmaan Oromoo Adda faffagaachaa qubachaa dhufaniin, Haaroomsa Gadaa Oromoo kanarratti murtiin dabarfamtee, Odaan Shanan Oromoo jidfugala Caffee Gadaa tahun tajaajila kennuu jalqaban. Bareentuma keessaa yeroo sanitti kan goodaanee carcar gahe Murawwaa dha. Hundeefamni Sirna Caffee Gadaa Ituutis haaroomsa gadaa Oromootiin booda, Jaarraa 10ffaa keessa ture jechuun ni dandayyama. Haaroomsi gadaa Ituu (Finna) jaarraa sadiin booda jaarraa 13ffaa keessa gaggeefame(Kan sirni Caffee Gadaa Ituu itti jalqabame hin jannee qalbiifadhaa, Sun kana dura). Seenaa Caffee Gadaa Ituu tan jaarraa 10nii oliif jirtu keessatti, Finni Gadaa Ituu marraa Sadii gaggeefame. kun dhalootaan lakkaa'amee Manguddoodhaan taa'ee jira. Finni Caffee Gadaa Ituu kan jalqabaa sababa waldiddaa ilmaan Warree fi Kura Galaaniin gaggeefamuu jalqabe. Ituun Sirna gadaa isaatiin Carcaritti walbulchuu jalqabee dhaloota 5nii booda Finni Gadaa isaanii kun raawwatame. Dhaloota tokkoo jechuun waggaa 80 jechuudha akka manguddoon tiyya jattuti(Maxxarrii - Gadaa Moojii). Duuba Barri Finnaa kun jaarraa 13ffaa (1200-1300) keessatti akkeekama akkan manguddoorraa oddeefadhee, heerreegga isaa hojjadhetti. Finna Gadaa Ituu kan jalqabaa kana keessatti ture murtiin gurguddoon caffee Gadaa Ituu tan odaa bultum maadheeffateen laatamte, akka Odaan Bultuum hanga ammaa kabajaa fi maqaa guddaa saba Oromoo keessatti qabaate itti fufu tan goote. Murtii laataman keessaa takka gosa Qaalluu duraan jilbuu Kuraa Keessatti yaamamtu Kura, Galaanii fi Warree keessaayyis walaba akka taate ofdandeessee dhaabbattu tahe. Sababni kun murtaaheefis osoo amba ifjidduu hin galchiin waldhabdee hortee Ituu Warree fi Kuraa Galaan jidduutti uumamte walabbummaan akka ilaalan, murtii badii raawwatamte madaaltu Qaallichi, Hayyoonni fi Manguddoonni gosa Qaalluu keessas walitti bahaanii akka ilmaan warree irratti kennamtu tahe. Murtii Qaallichi, Hayyoonni fi manguddoonni gosa Qaalluu Ituu tahan kun dabarsan kamuu gosti Ituu hundi akka fudhattu fi hojjiira oolchan kakhatanii, irbuu waliif seenan. Isaaniis Darrabaati hassaasanii, yaa'ii Ituun hundi Odaa jala teessarratti murtii laatan. Murtiin Kennamte ta akkami?. Yeroo kana boode gosa Qaalluu Ituu keessaa Abbaa bokkuu filamuun hafte. gosti Qaalluu Ituu achumaan gosa akkaataa waaqni Oromoo fadhurratti ummata haqaan tajaajiltu akka taatu, siyaasaa gaggeesuurraa bilisa taatee, muuda qofaa fi dhimma waaqaan walqabatu tan gaggeessitu akka taatu tahe. San booda Heerri Oromoo Ituu Saddeeti Saddeetiitti Heerame. Waggaa Saddeettiti Akkaataan Sirni Bokkuu Gadaa Ituu wal Harkaa fuudhuudhaa bifaa fi qabiyyee amma mul'atuun akka kabajamuu kan akkeekkame ja'u Hayyoonni. Jechamni ITUUN SAGALII QAALLUU WAJJIIN KUDHAN ja'uu kunnis gosti Qaalluu Ituu man boobbaa (Jilbuu) Warree, Kuraa fi Galaan jalaa baatee murtii ilmaan warreerratti kennitu akka taatu Finna Gadaa Ituu kan jalqabaa kana keessatti waan mul'ateef, san booda "Ituun Sagalii Qaalluu wajjiin kudhani" jechamni ja'u (man boobbaa jalaa bahuu ishii baada) jalqabame. Finna Gadaa Ituu kan jalqabaatiin dura Gosa Qaalluu Ituu keessaa Abbaan bokkuu fi abbaan duulaatis kan filamaa ture tahu manguddoonni tiyya mirriiggaan mirkaneessan. Akkana jechuun, dheeraadha keessaa muraasa;- " ...Tuqoo wayyuu innaayyee Lammii siree iyyaaguu Guuta innoo guyyoo Lammii Abbaa bokkuu Hayyisa Abbaa dulaa Bita'oo jiloo huloo Qaalluu beerii hidhabu Lammii dooyyoo daarimuu..." Askeessatti, Qaalluu Beerrii Hidhabuu, Lammii Dooyyoo Daarimuu... kan ja'uu jira. Dooyyoo Daarimuu Abbaa Gadaa Caffee Gadaa Ituu kan qosa Qaalluu Ituu keessaa tahe tahuu manguddoonni Ituu ni seeneessu. Dooyyoo Daarimuu jaarraa 13ffaa keessa bara 1225-1232 Abbaa Gadaa Caffee Gadaa Ituu tahuu Seeneessitoonni hammayyaa baayyeen kitaaba isaanii hedduu keessatti barreessanii jiru. Qosti Qaalluu Ituu Qaallicha Abbaa Muuda Ituu tahu wallabummaadhaan kophatti taa'aanii if keessaa muudu. gosa Biraa keessaa Abbaa muudaa tahuun san duras hin turre, san boodas Qaalluu Ituu keessaa malee hin taane. Qaalluun Ituu Muuda gandaa fi gosa Sadeen bareentummaa keessatti gaggeefamu kamuu, isaantu sirna muudaa fi eebbaatiis raawwata. Sababni Qaalluun Ituu Ona Ituutiin malee Afran Qalloo keessa, Humbannaa keesee hanga Wallootti Ona Ilmaan Bareentummaa bakka hedduu qubatanii argamaniif keessaa tokko muudaa fi eebbaaf bakka hedduutti dur muudamanii hojjachaa waan turaniifi jechuun ni dandayyama. Sirni Muudaa gaggeefamu kan Abbaa Gadaa itti muudan qofa hin sahinaa, guyyaa daa'iimni Bareentummaa dhalate, umrii Maxxarriirraa kaasee hanga gadaa moojiitti marsaa gadaa hunda keessa hogu dabran hunda sirni Qaalluun gaggeefamu hedduu tu jira. sirna kaneen hunda ganda saddeen bareentumaa hunda keessatti kan gaggeessuu warra Qaalluu Ituu ti. Bakka Gosti Qaalluu Ituu hin gahinitti, Noolee Keessaa ibiddi tokko bakka bu'ee sirna muudaa gaggesssuu mala Afran Qalloo keessatti. Kana Malees, Qaalluun Ituu Amantaa islaamaa warri saddeen bareentumaa keessaa jalqaba fudhataniis isaanuma keessaayi waan tahaniif, Islaamummaa Barachuu, barsiissuu fi babal'issuuf jecha bakka hedduu qubachuu dandayyanii jiru. Murtiin Heeraa Finna Gadaa Ituu kan jalqabaa kana keessatti kennamte tan biraa, murtii Ilmi Ituu Tokkoo mirga amantaa fadhe qabaachuu ti. Murtii tanaan dura kan amantaa waaqqeefatarraa jijiirate oromummaan isaa irraa mulqamee maqaa warra amantii isa jijjiirsiiseetiin yaamamu ture. Murtii tana keessatti mirga amantaa biraa hordoofuutu labsame waan tahef, ilmi Ituu Eenyummaan Oromummaa isaa osoo hin tuqamiin, amantaa biraa qabaachuu dandayya jechuun heeramte. warra amantaa biraa qabanis ilma gosa ituu godhanii mooggaassuun jalqabamte, kan akka Aw Sa'iid faa. Haa tahuu malee Kaneen Akka Obbo Lukkuu [(Biyyoo Galamsootti, (Qabrii Lukkuu)], Nama dhalootaan Ituu tahe kan jalqaba Amantii islaamaa jaarraa 15ffaa keessa qeebale)] faa yoo taate malee, Irra guddaan Oromoo Ituu Hanga dhuma jaarraa 19ffaa osoo islaamummaa hin fudhatiin hafan. Roorroo Minilik Oromoota Ituu walloo keessa jiranii fi Oromoo walloo, akkasummattis gaafa hararghee too'atu irrattti gaggeessuu jalqabe san akka waan Minilik moormuutti danuun nama Ituu Islaamummaati seene. Murtii fi Heerroonni Finna Gadaa Ituu kan jalqabaa kana keessatti dabran Keessaa tokko murtii ajjaa'ibsiisaa fi seena qabeessa tan taatee fi siyaasa addunyaa hammayyaa amma jiru kana dura tarkaanfattuu tahuu Caffee tanaa mul'iissu dha. Kunnis ilmaan Warree irratti murtii laatamte. Murtiin laatamte tan akkami?. ilmaan Warree san booda yoo akkam tahan?. amma yoo eessa jiran?. Finni Gadaa Ituu kan Lammaffaa fi Saddaffaa yoo jaarraa kam gaggeefame?. Murtii akkam faatu isaan keessatti yoo laatame?. Kitaaba Kiyya kan gaafa Harki Naguute Maxxansuuf taa'uu keessaa kaniin isinitti raabseerraayi. Hanganaahuu qorqooda dhabuu fi icciitii qabachuu dadhabuu kiyyaafiin isinitti jabaa ja'e. Kitaabni kun yoomuma maxxanfama naan hin ja'iinaa. Akka tokkootu akka tokko tahee!!. Ituu Oromoo Post

የወሎ: የጎንደር ቅማንት (ካምኣት ) የጎጃም አገው ኦሮሞ ህዝብ ታሪክ

የወሎ: የጎንደር ቅማንት (ካምኣት ) የጎጃም አገው ኦሮሞ ህዝብ ታሪክ ~~~~~~~~~~~~~√√√√~~~~~~~~~~~~~ ወሎ የከረዩ አንጋፋ ልጅ ነው : ከረዩ ደግሞ የበሬንቱ የበኩር ልጅ ነው። ወሎ፣ ከሚሴ ፣ ባቲ ፣ ቀርሳ፣ሰንበቴ፣ ደዌ፣ ጃርሳ፣ ኡርጌሳ፣ ወረ ቃሉ፣ ወራ ባቦ፣ ወራ ወረሴህ፣ ወረባያ፣ ወረምኛ፣ ቦረና፣ጭቀታ፣ግምባ፣ለገ አምቦ፣ ጭሮ፣ ቱሉ አውልያ፣ኮምቦልቻ፣ ገርባ፣ ወራ ዋዩ፣ ወራ ገርፋ፣ ወራ ኢሉ፣ ወራ ቆቦ፣ ወራ ራያ፣ ወራ የጁ፣ ወራ ቃሉ፣ጉጉፍቱ፣ሱሉለ፣ ጉባ ላፍቶ፣ጨርጨር፣ወልደያ፣ ሮቢቴ ። በወሎ ስር ሰባት ጎሳዎች አሉ። ወረ ኢሎ፣ ወረ ሂመኖ፣ ወረ ቃሉ፣ ወረ ኖሌ አሊ፣ ለገ ጎራ፣ ለገ ሂዳ እና ወረ ኩዩ ይባላሉ። ጎንደር የኦሮሞ ጎሣ የቦጂያ ብሔረሰብ ግዛት ነበር፡፡አበሲኒያ ቦጂያን ሥም ወደ “ቤጃ” ለዉጣ ጎንዳርን የቤጃ ምድር አለች፡፡ ቀጥላ ቤጃን ምድርን “በጌምድር” አለች፡፡በመጨረሻ በጌምድር ማለቱን ትታ ጎንደር አለች፡፡ጎንደር በቅማንትኛ ጓንግዳር ( በሁለት ወንዞች መካከል አንገረብና ቃሃ) የሚል ትርጉም ሲኖረው በአፋን ኦሮሞ “ከጉንዶ” የመጣ ሥም መሆኑን ታሪክ ይናገራል፡፡ጉንዶ የኦሮሞ ቃል ሲሆን ትርጉሙ ሰፌድ ማለት ነዉ፡፡ በጎንደር በዘር ተለይቶ ለዘመናት ማንነቱን መሰረት ተደርጎ እየተጮቆነ የሚኖረዉ የኩሽ ዘር የሚባለዉ ቅማንት (ካምኣት )የኦሮሞ ጎሣ ነዉ፡፡አበሲኒያ ካምአትን ወደ “ቅማንት” ለዉጣ አሮሞ መሆኑ እንዳይታወቅ አደረገች፡፡ካም አት ማለት “አንተ የትኛዉ ነህ” ማለት ነዉ፡፡ጎንዳር የኦሮሞ ሀገር እንደ ነበር የሚያረጋግጡ እስከ ዛሬ ድረስ በኦሮሞ ቃል የሚጠሩ በርካታ ስፍራዎች ይገኛሉ፡፡ የቅማንት ህገልቦና እምነትና የሸንጎ ወንበር ስርዓት ከኦሮሞ ዋቄፈና እና የገዳ ስርዓት የአንድ ሳንቲም ሁለት ገጽታ ያላቸው ሃይማኖታዊ :ማህበራዊና ፓለቲካዊ አንድ እሴቶች ናቸው ። አገው ኦሮሞ እንጅ አገው አማራ የሚባል በታሪክ የለም አገው ኩሽ ብቻ ሳይሆን ከኦሮሞ ጎሳዎች አንዱ ነው። አገው የሚለው ቃሉ ሃ-ገኡ (Haa ga’u) ከሚል የafaan Oromoo ቃል የተወረሰ ሲሆን ትርጉሙም ይብቃ ማለት ነው። አገው ስሙን ያገኘውም የአገው-ኦሮሞ ማሕበረሰብ ከሌሎች የኦሮሞ ማሕበረሰብ ትንሽ ነጠል ብሎ በመኖሩ ምክንያት ከሌሎች ብሔሮች በተለይም ድንበር ከሚጋራቸው ሌሎች ብሔሮች ጋር ይደርስበት የነበረው የመዋጥ (assimilate) አደጋዎች እንዲበቃ ትግል ሲጀምር የመዋጥ አደጋ ይብቃ (Haa ga’u) ብሎ በመነሳቱ ተቀናቃኞቹ Haa ga’u ዎች ተነሱ ሲሉ በዚያው ከዘመናት ቆይታ የማሕበረሰቡ ስም አገው ሆኖ ቀረ። በጎጃምና ጎንደር በኦሮምኛ ቃል የሚጠሩ አያሌ ቀበሌዎችና ቦታዎች መካከል እኔ የማውቃቸውን ጥቂቶችን እንመልከት:- √ማጫ √ዲማ √ሰቃላ √ቆራቲ √ጃዊ √ቡሬ √ቄሮ √ጂጋ √ባሶ √ጋሌ √ሊባን √ሜታ √ዳሞቴ √ሙጣ/ሞጣ √ቡሬ ዝጉርጉር √ኢለማን ዲንሳ የሚባሉት ስያሜዎች ይገኛሉ። በጎንደር የቅማንት አካባቢዎች በአፋን ኦሮሞ ትርጉም ያላቸው የአካባቢ መጠሪያዎች - ማጫ -እንተላ -አይራ -ብልኮ -ጋላገር -አምቦ በር -ከበጁ -ፎገራ -ደምቢያ -ሮቢት -ወለቃ -ሳቤራ -ሌንጫ -ጉባይ -ደለጉ -መቃ -ኮኪት -ጋባ እናም በጣም በርካታ ስሞች አሉ በደንብ የማላስታውሳቸው ። ባላምባራስ ነጋሽ Negash Qemant

#ራያ ገረብ ኦዳ/# Raya Oda

ገረብ(ሓንስ) ኦዳ የአባቶች ጥላ 🌳🌳🌳🌳🌳🌳🌳 #በራያ አላማጣና አካባቢዋ #ገረብ የሚባል የሽምግልና ስነ-ስርዓት እንዳለ እውቅ ሆኖ እነዚህ አባቶቻችን ለነፍሳቸው ሲሉ ወንድም ከወንድሙ ሲጋጭ አንተ ተው አንተ ተው እያሉ እያስታረቁ እና እያስማሙ ራዮችን አንድ እያደረጉ እያፋቀሩ ለዘመናት ኖረዋል፣ አሉ ይኖራሉም። እነዚህ አባቶች ፈጣሪ በሰጣቸው ለምለም ጥላ ሁነው ሽምግልናቸውን ሲያካሂዱ ቆይተዋል ነገር ግን በዚህ ሰዓት የሚጠለሉበት ቦታ ወድሞና ሌላኛው ደግሞ ወድቆ እየተቸገሩ እንዳሉ እያየን ነው። ለምሳሌ ይሀክል በራያ አላማጣና አካባቢዋ የዕርቅ ስነ-ስርዓት የሚጠቀሙበት ዋናዎቹ #ዓውዪ_ኦዳ እና #ሓንስ_ኦዳ እየተባሉ የሚጠሩ ሁለት አንጋፋ ጥላዎች ሲሆኑ፤ ዓውዪ ኦዳ እየተባለ የሚጠራው ስመ ገናናው የአባቶች ጥላ በቅርብ ዓመታት ወድቆ ከጥቅም ውጪ ሁኗል። ሌላኛው ደግሞ ሓንስ ኦዳ እየተባለ የሚጠራው ለህብረተሰቡ ዘርፈ ብዙ አገልግሎት እየሰጠ የነበረ ሲሆን ከነዚህም ሁሌ አዲስ ዓመት ላይ ማህበረሰባችን ከከተማውና ከገጠሩ አሰባስቦ በፍቅር የሚውልበትና እሸት ጥንቅሹ እየተበላ ባህላዊ የራያ ዘፈኖች እየተዘፈኑ ትግል እየተታገሉ እየተጫወቱ የምያሳልፉበት ቦታ ነው። ሌላኛው ዋነኛው ጥቅሙ ደግሞ ብዙዎች ሲጣሉና ሲጋጩ አባቶች የዕርቅ ስነ-ስርዓት የሚያካሂዱበት ትልቅ የተከበረ ጥላ ነው። ስለዚህ ወገኖች እኔ ይህ ፕሮጀክት ከጀመርኩት የቆየሁ ብሆንም ነገር ግን አሁን ተቀናጅተንና ተጋግዘን ለሰላማችንና አንድነታችን ለቆሙልን የአባቶች ጥላ ብናስከብርላቸው አይበዛባቸውምና ካሁን ብኋላ ላለው ብንተጋገዝ ምን ይመስላችኋል

#ኦዳ ገራዶ( ዋርካ) #Odaa Gerado

<< የ ኦዳ ገራዶን ታሪክ >> "ኦዳ ገራዶ" አባቶችን ስንጠይቅ የሰጡን ምላሽ >> በዛ የብሄር እና የሃይማኖት እኩልነት ባልነበረበት በአስከፊው የፊውዳል ስርአት ዘመን የወሎ ኦሮሞዎች ላይ ይደርስ የነበረው ስቃይና በደል እጅግ ከፍተኛ ነበር እናም ከዚህ አስከፊ ሁኔታ ራሳቸውን ፣ታሪካቸውን (ማንነታቸውን) ለመጠበቅ ራሳቸውን በራሳቸው የሚያስተዳድሩበት የ"ገዳ" አይነት ስርአት ነበራቸው ። እናም በዚህ በምታዩት ዋርካ ስር በመሰባሰብ በማህበራዊ ፖለቲካዊና ኢኮኖሚያዊ ጉዳዮች ዙሪያ ይወያያሉ ፣ ህግ አርቅቀውና አፅድቀው ለማህበረሰቡ አዋጅ ይናገሩበታል፣ ራሳቸውንም ከጠላት እንዴት መከላከል እንዳለባቸው ይመክሩበታል ፣ ያጠፍ ሰዎችን ዳኛ ሰይመው ይቀጡበታል ፣ የተጣሉትም ግለሰቦች በዛፍ ስር ተሰባስበው ያስታርቁበታል ። እንደው በጥቅሉ "ኦዳ ገራዶ" የወሎ ኦሮሞዎች የ "ፖርላማ" መእከል እንደነበር ታሪክ ይመሰክራል ። ኦዳ ገራዶ የሚገኘውም በወሎ በኦሮሞ ዞን ዋና መዲና በሆነችው ከሚሴ ከ "ሒጅራ" መንደር ከፍ ብሎ ከ "ቀሎ" ቀበሌ ዝቅ ብሎ ወደ አዲስ አበባ በሚወስደው በዋናው አስፖልት ዳር ነው ።

#Yejju/#የጁ

#የጁ የየጁ ኦሮሞ ህዝብ የባሬንቶ ቅርንጫፍ ንኡስ ጎሳ ነው ። እነሱ በኢትዮጵያ ውስጥ ከሚኖሩት በሰሜን ካሉት የኦሮሞ ህዝብ ማህበረሰቦች አንዱ ናቸው።የጁ በ ሰሜን ወሎ መረሳ፣ጉባ ላፍቶ፣ሐብሩና እስከ ሰዶማ ሀረና ሀሮ፣ ድሬ ሮቃ እስከ ጃራ በ ሰፊው የምኖሩ ሕዝቦች ናቸው። በ17ኛው ክፍለ ዘመን የየጁ ስርወ መንግስት በተለይም የዋራ ሼክ ወይም የሼኩ ልጆች በዘመነ መሳፍንት ወይም "ዘመነ መሳፍንት" ጊዜ አብዛኛውን የኢትዮጵያ ኢምፓየር ያስተዳድሩ ነበር፣ በጎንደር አደባባይ የነበረውን ቋንቋ ወደ ኦሮምኛ [2] በዘመኑ የተለያዩ ብሄረሰቦች፣ ጎሳዎች እና ማህበረሰቦች ኢኮኖሚያዊ ጥቅምን እና የፖለቲካ ስልጣንን ለማግኘት የአጭር ጊዜ ጥምረት ፈጥረዋል።የየጁ ስርወ መንግስት ገዥዎች ወደ ክርስትና የተለወጡ ቢሆንም የስልጣን መሰረታቸው እንደ የጁ፣ ወራ ያሉ ኃያላን የወሎ ሙስሊም ርዕሰ መስተዳድሮች ነበሩ። ሂማኖ እና ራያ። እ.ኤ.አ. በ1890 ዓ.ም በዳግማዊ ምኒልክ ዘመነ መንግስት የየጁ የትውልድ ሀገር ለነሱ ተብሎ በኢትዮጵያ ግዛት (አውራጃ) ተደራጅቷል። በሰሜን በኩል ከአለውሃ ወንዝ ጋር ትዋሰናለች፣ ከራያ ቆቦ አውራጃ፣ ወደ ደቡብ ከሚሌ ወንዝ በመለየት፣ ወራ ባቦ ወረዳን፣ የአፋር ጭንቀትን በምስራቅ፣ እና ደጋውን የአምባሰልን ወደ ምዕራብ ። ወልድያ የየጁ ዋና ከተማ ሆና አገልግላለች። በ1994 የብሄረሰብ ፌደራሊዝም ጸድቆ የአውራጃ አስተዳደር መዋቅር ሲወገድ የጁ በሐብሩ፣ ወልድያ ከተማ እና በጉባ ላፍቶ መካከለኛ ከፍታ ባለው ክፍል መካከል ተከፋፈለ። ከ20ኛው መቶ ክፍለ ዘመን መባቻ ጀምሮ የየጁ ኦሮሞዎች ወደ ዋናው የሴም ሕዝብ ባህል በመዋሃዳቸው ምክንያት በአሁኑ ጊዜ በአማራ ክልል ውስጥ የሚገኙት የጁ አማራዎች ናቸው ብለው ይጠሩታል ግን ኦ ርጅናሊ ሕዝቡ ኦሮሞ ነው።

#Shanan #Jiilleef#Saddeen #Makkannaa Walloo

Shanan jiilleef Sadeen Makkannaa ************************************* Annan jillee dhummuugaa Bara 1994 Akka LI Aanaa taatee hundooftee” Kaaban Aanaa harxummaa fursee.bahaan naannoo Affaar Kibbaan Aanaa Qaawwai dhihaan ifraataa gidimiin daangeffamtti, Yeroo ammaa gandoota 24 ol qabdii jedhama akkasuma Bulchiinsa magaalaa 1 qabdi. Magaalaan guddoon isaanii magaalaa Sanbateeti.Ummanni baay’inaan Magaalaa kana keessa jiraatu Shanan jiilleeti fi Sadeen Makkannaati jarri lamaan obboleeyyanii, Ilman shanan Jiillee 5nii, Jiillee ilma karrayyuu Bareentooti 1,ABBO 2,KARRAYYUU 3,BALA’A 4,LIIBAN. 5,WARRA QAALLUUTI Sadeen makkannaa jechuun makkani kan dullachaa Bareentoti Ilmaan sadeen Makkannaa (3″sadii) 1,ABBAADHO 2,NOOLE 3,GUTAA. gabayaan sanbatee kuni magaalaa guddoo Aanaa Kana keessatti argamti gabayaan guddaan kuni torban keessaa guyyaa Sanbataa guddaa dhaabbata. namoonni biyya fagoo jiran jala bultii waan dhufaniif baay’ina namaatiin guutamtee oolti. bal’inni lafa gabayaa Sanbatee heektaara 1.7825 yookiin karee meetira 17825 ta’a jedhamee Dubbatamas. Baay’inni ummata magaalaa Sanbatee 14475 ta’a Jedhama, Gabayaan Sanbatee gabayaa baay’ee bal’aa fi iddoowwan gabayaa gurguddoo biyya keessa jiran irraa kan adda taasisu sabaa fi sablammoonni adda addaa afurii ol gabayaa kana waan haajoman Bitachuuf ni dhufu. Sabaa fi sablammootni afran kunniin saba Oromoo, Amaraa, Argobbaa fi Affaari. Saboonni kunniin hundi isaanii uffata aadaa isaanii calaqqisiisu uffachuu fi meeshaalee miidhaginaaatin faayamanii Bareedanii Aadaa isaanii qabatanii argamu. Gabayaa kanarratti faaya miidhaginaa fi firiiwwan ogummaa harkaa baay’inaan waan dhufaniif gabayaa kanaa bareedina addaa kanna bitachuuf bakkeewwan gargaara irraa sablammoonni hedduun ni dhufu magaalaa finfinnee irraallee kan dhufan ni jiran. Karaa biraatiin. Magaalli kuni kan Sabaa fi sablammoonni hedduun filannoo Godhatanii keessa jiraachaa jiraniidha tahuus lafni kuni kan Oromooti magaalli kun dachee Qotee Bultoota Oromoo irratti hundooftee. Gabayaa kana malees Aanaan kuni Akkuma godina fi biyya keenyattis seenaa baay’ee qabdii Aanaan kuni iddoowwan seenaa Qabeessa tahan (3″sadii) qabdii, “Isaanis kanneenii 1,fakkeenya yoo fudhanne baargamoowwan Lij Iyyaasuun Bara Bulchiinsa isaa Walloorraa yeroo gara finfinnee deemu harka isaatiin dhaabe gabayaa kana qarqara waan jiruuf namoonni biyya alaas ta’ee biyya keessaa baay’inaan gabayaa kana dhufanii daawwatu. Akkasuma ummata magaalaa fi Aanaa kana keessattu ummata shanan Jiillee jedhamuu biratti iddoo guddaa qabdi Baahargamoo lij Iyyaasuu kan bukkee isa dhadacha Aadatu jira bakka seerri ittin bulmaataa ummata kana itti tumamaa ture waggaa torba torban wal gahiin seera baasa turan. akkasuma bakka kana bishaan “Qabii Caffee” jedhamutuun jira Caffeen Oromoo biratti iddoo guddaa qabdi. Bakka kanatti Ammallee Ummanni shanan Jiillee yeroo rakkoon uumamee fii haala ittin jireenya isaa wal mari’achuu yeroo barbaade bakkuma kanatti Caffee irratti wal gahuun marii geggeessaa Akkasumatti Abbaa dhiiraatin hoogganamu seera Abbaa ormaa jedhu akkas jechuun seera Oromoo “seera abbaa gadaa” jechuudha haala kanaanis tokkummaa isaanii eeggachuun Aadaa ofii Amantii ofii tiksuun hardha gahaniiru, 2,Masgiida faqii Abbaas kan jedhamu Aanaa kana keessatti argama. 3,Bishaan hawweetu bishaan kuni maqaa baay’ee qaba namonni maqaa adda addattin yaamu namoonni tokko tokko hoo’ituu jedhu gariin gashaa jedhu akkasumas haweetu jedhu nuti amma “Hawwatuu” kan jedhu yaa fudhannu bishaan hawweetuu qabeenya Uumama baay’ee nama hawwatuudha . .

#Jaal #Buruuysoo _#Boruu

👉SEENAA JAAL BURUUYSOO BORUU ☆☆☆☆☆☆☆☆☆☆☆☆☆☆☆☆☆ Seenaa dagannuus seenaan nama hin dagattu ! ~ Seenaa qabsaawootaa fi hogganoota bilisummaa Oromoo beekuun nurratti dirqama, keessattuu seenaa akka Jaal Buruuysoo kanafaa jechuudha. ~ Hanga maayyitti obsaan dubbisaa Share waliif godhaa ~ Jaal Buruusoo Boruu eenyu??? Jaal Buruuysoo Boruu ilma Oromoo qabsaawaa sabaa hogganaa ABO kan tureedha. ~ Jaal Buruuyso Boruu maqaa warri baaseef Abdulmaalik yoo ta’u Abbaa isaa Umar Abdushakuur fi Haadha isaa Raaziyee Haajii irraa Bara 1957tti baha Oromiyaa Harargee Bahaa koonyaa Gaara mullata magaalaa Baddannootti dhalate. eega yeroo inni dhalatu akkuma aadaa Oromootti, fira,maatii fi ollaan hundi haa guddatu, guddatees haa beeku,beekees lammiif kan ta’u haa godhu jedhanii eebbisan, eebbifamees hin hafne, eebbi isaanii milkaawuun innis akkuma guddatee lafaa ka’een lammii boonsuu jalqabe. ~ Jaal_Buruuysoo_Boruu dhalatee umriin isaa akka barnootaaf gaheen barnoota isaa mission naannoo sanitti argamutti kutaa 12 barate. ~Jaal Buruuysoo Boruu qabsoo diddaa gabrummaa Oromiyaa keessatti gaggeeffamaa ture irraa qooda fudhachuun nama guca qabsiise ta’uun hanga har’aatti yaadatamaa jira. ~ Lammiin Oromoo akka mataa ol qabatee eenyummaa isaatiin jiraatuuf namoota wareega qaalii kafaluun faajjii tahanii mataa ol qabachiisan keessan keessatti ramadama. ~ Gooti kun goota Oromoon hoggayyuu yaadattu goota sabaaf of wareegeedha. ~ Jaal Buruuysoo Boruu miseensa Adda Bilisummaa Oromoo(ABO) dirree qabsoo fi biyya jidduu nama hojjechaa tureedha. ~ Jaal Buruuysoo Boruu bara 1978tti dirree qabsoo seenee qabsoo hidhannootti makame, akkuma dirree qabsoo seenee leenjii fudhateen damee siyaasaa jalatti ramadamuun hojii barruu hojjechuu jalqabe. ~ Bara 1979tti yeroo Korri sabaa ABO taa’amutti koree qindeessituu keessatti ramadamuun barreessaa koree tahee filame, hanga wal gahiin hatattamaa koree jidduu bara 1984tti wal gahiin taa’amutti akka barreessaa fi WBOtti hojjechaa ture, wal gahii bara 1984tti taa’ame irratti Jaal Buruuysoo Boruu miseensa waajjira siyaasaa tahee damee dantaa Siyaasaa irratti hogganummaan filame. ~ Bara 1989 keessa yeroo korri Sabaa ABO irra deebi’amee taa’amutti Jaal Buruuysoo Boruu adda durummaan koree qindeessituu Kora Sanaa tahuun filame, ammallee irra deebi’uun barreessaa walii galaa kora sanaa tahuun filame. ~ Kora kana irrattis Jaal Buruuysoo Boruu damee siyaasaa irratti hogganummaan filamee dirqama isaa bahaa ture. ~ Bara 1990 keessa Jaal Buruuyso Boruu hojii diploomaasiitiif gara Soomaaliyaatti imale, hijii diploomaasii cinatti hojiin boonsaan jaalli kun hojjete keeysaa gurguddoon dhiheessi humna bahaa yeroo gabaabduu keessatti furuu isaatin kan yoomiyyuu yaadatamuudha. ~ Hanga biyya soomaaliyaa turetti humna ABO yeroo sanitti soomaaliyaa ture karaa taliiga bulchiinsaa,leenjisuu, hidhachiisuu fi bobbaasa qindeessuu irratti qoodni jaalli kuni gumaachaa ture guddaa dha. ~ Jaal Buruuysoo Boruu bara 1991 keessa yeroo mootummaan Ziyaad_Barree aangoo irra fonqolu waraana, miseensootaa fi deeggartoota ABO kan soomaaliyaa jiranii fi ilmaan Oromoo hunda akkasuma deeggartootaa fi miseensoota IFLO( Kan Jaarraa Abbaa Gadaa) jechuudha kan yeroo sanitti rakkoo ABO fi IFLO jidduu jirtuuf haala lolaa hamaa keessa waliin turan hunda wal dhabbii sanaaf osoo bakka hin kennin Oromummaa dursuudhaan IFLO dabalatee ilmaan Oromoo hundaaf akka karaan toolfamuu fi balaa achitti isaan mudate jalaa akka dandamatan godhuuf murtiin inni fudhate kan sadarkaa bilchina hogganummaa isaa agarsiisuu fi mirkaneessuudha. ~ Jaal Buruuysoo Boruu bara 1991 baatii caamsaa keessa yeroo Soomaaliyaa dhaqetti wal gahii kora jidduu ABO irraa qooda fudhachuun isaa ni yaadatama. ~ Wal gahii sanaan booda mootummaan #Dargii kufuuf biiyti waan jeeqamtee jirtuuf, haala jeeqamiinsaa san ilaaluun kufuu/Caphuun mootummaa dargii beekkame, eega yeroo kanatti kufaatii dargii kanaan ABO Oromoo akka biyya dhuunfattuuf hojii dhaaba ABO kan dirree bahaatti hojjatamtu hunda Jaal Buruuysoo Boruu ABO bakka bu’uun gaggeessaa haggana tureedha. ~ Bara 1991_1992 hanga ABOn mootummaa cehumsaa keessaa bahutti gaafatama waajjiroota ABO bahaa hunda fudhachuun, marii ABO fi TPLF jiddutti deemaa ture hunda ABO bakka bu’uudhaan nama gaggeessaa tureedha. ~ Yeroo sanitti karaa ajajoota TPLF shira walii galtee yeroo sanii diiguuf mata jabeenya fi moormii goggogduu warri TPLF oofan hunda gootummaan dura dhaabbatee falmaa hadhaawaa gaggeessaa waan tureef bara 1992 keessa humni TPLF Jaal Buruuysoo Boruu wajjiin haasoofnee rakkoo jirtu furra jechuun waajjira ABO magaalaa Harar(Adaree Biyyoo) tti maristee ajjeessuuf karoorfatte, haa tahu garuu iccitiin sun waan jalaa ba’eef ykn jalaa dhaga’ameef osoo itti hin milkaawin hafuun Jaal Buruuysoo Boruu humna waardiyaa isaa wajji gara magaalaa #Malkaa_Rafuu (Kombolcha) tti jalaa miliqee osoo hin turin gara dirree deebi’e. ~ Jaal Buruuysoo Boruu hagganummaa isaa cichoomminaan itti fufuun bara 1993 keessa yeroo hayyu dureen ABO yeroo sanii Jaal Galaasaa Dilboo gara biyya alaa yeroo bahu, bakka isaa bu’uudhaan akka hayyu dureetti gaafatamaa dhaabaa walii galaa fudhachuun hojjechaa ture jaal Buruuysoo Boruu. ~ Bara 1993_1995 jiddutti dura taa’aa walii galaa tahuudhaan taliiga bulchiinsaa gaafatama walii galaa tahuudhaan hogganaa osoo jiruu guyyaa 10/05/1995 tti lolli hamaan mooraa inni jirutti itti tahuun Jaal Buruuysoo Boruu murtii mataa isaa fudhachuun harka diinaa seenee qabamee wareegamuu irra jedhee murtii mataa isaatiin ofii isaatiif boombii lama ofitti dhoosee of wareeguun qabsaawootaa fi ilmaan Oromoo isa booda hafan hundatti kabajaa godhee wareegamee, qabsaawoota, deeggartoota, sabboontootaa fi ilmaan Oromoo hundatti sheenaa bara baraa tahee hafe. ~ Jaal Buruuysoo Boruu yeroo lubbuun jirutti miseensoota WBO,hogganoota fi deeggartoota dhaabaa akkasuma ummata Oromoo biratti nama kabajamaa fi Jaalatama ture. ~ Jaal Buruuysoo Boruu nama sirna,heeraa fi seera dhaabaa kabajee kabachiisuu irratti fakkii gaarii tahee hojjechuudhaan beekkama. Jaal Buruuysoon miseensoota WBO biratti akka hogganaa qofa osoo hin tahin akka Barsiisaa,Abbaa fi obboleeyyaniitti ilaalama ture, walumaa galatti yeroo hunda ganamaa fi galgala, yeroo deemu, yeroo taa’uu fi dhaabbatu hunda Furmaataa fi bilisummaa Dubbachaa, yaadaa, akkasuma nama hojjechaa ture tahuu isaa seenaan isaa ni dubbatti. ~ WAA’EE JAAL BURUUYSOO ILAALCHISEE JAALLAN LUBBUUN JIRAN KAN ISAA WAJJI TURAN KEESSAA HAMMA TOKKO YAADA ISAANII KANA DUBBISAA. Jaal_Urjii_Dhaabaa akkana jetti, Bara 1995 keessa Jaal Urjii Dhaabaa yeroo saniif miilaa dhawamtee madoo taatee mooraa Jaal Atoomsaa turte, xalayaan hatattamaa itti dhufuun gara Jaal Buruuysoo akka deemtu murtaawe yeroo kanatti jaallan isii wajji jiran Gaangee irra miila ishee diriirsuun kaayanii, yeroo Gaangee dadhabdetti qonyee irratti ba’atanii Jaal Buruuyso biraan gahan, akkuma achi dheeyxee toorbaan gaheen lolli hamaan mooraa Jaal Buruuyso keessa jiru kanatti itti tahee Jaal Buruuuysoo Boruu ishee biratti wareegame, haala inni itti wareegame yeroo ibsitu. ~ Seenaa qabsoo keessatti takka lolli hamaan akkasii isaan qunnamee hin beeku, akkasuma namni hanga Jaal Buruuysoo Boruu lolee lochiise wareegamee beeku akka hin jirretti ibsiti. ~ Jaal Buruuysoo Boruu Jaakkeeta ofirraa baasee T-Shirt Adii Alaabaa qabuun haa mul’attu jedhee lolaa ture, yeroo sanitti humni TPLF qabdu waan guddaa taheef Jaal Buruuysoo boruu akka jalaa miloqee hafuuf jaallan yeroo gaafatan wanni inni deebiseef kan daran gootummaa isaa agarsiisu ture, akkana jechuun deebiseef. 1, Jaallan na dura wareegaman lubbuu 2 wayii qabanii, anis lubbuma akka isaan qabaniitin qaba. 2, Humni Tigree kuni gootummaa nurra qaban moo humna nurra qaban? Jechuun cichoomminaan lolee lolchiisuu ture. Jaal Buruuysoo Boruu guyyaa lolli kuni itti ta’etti lafti inni ture gammajjii hamtuu waan taateef buseen nyaattee akka malee dhukkubsachaa osoo jiruu, yeroo lolli itti tahutti mirqaana qabuun hayyoota Tigree lola sana keessa jiran 3 . Abraha Siyyee..fi kkf gootummaa isaatiin harkaan qaqqabuun Qawwee(Girnoofa) isaanii harkaa fuudhee hunda isaanii walirra kaaye, Lola kana keessattis Jaal Buruuysoo eega harkaa dhawamellee gootummaan loluun maayyii irratti Tigreen humna dabalataa Helikoptariin akkasuma garaa Burqaatiinis tahee karaa fiilinis ol neeyxee humnaa ol itti tahuun Jaal Buruuysoo Boruu Asrii guyyaa 10/05/1995 tti harka kiyya diinatti hin kennu jechuun boombii ofitti dhoosee of wareeguu isaa qabatamaan waan bira jirtuuf ibsite, Dabalataanis Jaal Urjii Dhaabaa yeroo waa’ee jaal Buruuyso ibsitu Jaal Galaasaa Dilboo yeroo gara biyya alaa deemutti hayyu durummaa isarra kaaye deeme waan taheef akka hayyu duree ABOtti ilaalama jechuun dubbattee jirti. Gama biraatiin Jaal_Damissee_Kabbadaa yeroo waa’ee jaal Buruuysoo ibsu. Jaal Buruuysoon nama waahiloota isaa biratti kabajaa fi jaalala guddaa qabaachuu bira dabree barsiisaa tahuu isaa dubbata. Jaal Buruuyso biyya ollaatti diploomaasiif ramadamee deemuu yeroo murtaawe hojjechuu isaa erga dubbateen booda, hanga isarraa eeggamee ol Barsiisuu, karaa bahaa fi galaa qopheessuudhaan, hamma ammaatti Jaallawwan isaa kan isa yaadatu tahuus dubbata. Kanaafis Jaal Buruuyso goota kutataa, goota amanamaa tahuu isaatiin akka beekkamuus dubbatee jira jaal Damisseen. Jaal Damisseen itti dabaluunis Jaal Buruuyso Boruu dhuma bara 1991 fi jalqaba bara 1992 keessa lola hamaa guyyaa 15 deeme irratti adda durummaan nama gaggeessaa tuhuu isaa dubbatee jira. Wal gahii araaraa bara 1992 keessa ABO fi TPLF jiddutti taheen Jaal Buruuyso ABO bakka bu’uudhaan waaj dhufeef anilleen guyyaa san isa arguudhaaf carraa argadhe jechuun goolaban jaal Damisseen. Dabalataanis Jaal_Aslii_Oromootis akkana jechuun ibsiti waa’ee Jaal Buruuysoo Boruu, Jaal Buruuysoo Boruu haggana cimaa fi dandeeytii qabuudha, bara 1991 keessa Ana fi Jaal Buruuyso akkasuma Jaal Caalaa Leencoo yeroo gara soomaaliyaa deemnutti gaafatamni walii galaa ABO fi IFLO Jaal Buruuysootti kennamuu ibsiti Jaal Aslii_Oromoo. Eegaa waa’ee Jaal Buruuysoo_Boruu barreessanii fixuuf hedduu ulfaata kanaaf seenaa isaa hamma tokko keessaa bifa barruutiin isiniif qopheesse. Dabalataanis warri seenaa isaa bal’inaan beeytan seenaa goota keenyaa kana hanga irraa hafe itti nuuf guutaan dhaamsa kiyya. Share waliif gochuu akka hin daganne. Qabsaawaan ni kufa qabsoon itti fufa!!! Jaal Buruuyso_Boruu rabbi jannataan haa qananiissu.