#kuulleekoo

#Kuullee #Koo                            

         ===========

Akkuma beekamu Walloon damee oromoo baarentummaa yoo ta’u gosa oromoo karrayyuu keessaa isa tokko.Latiinsi hiddasaa akka kitaaba piroofeesar Alamaayyoo Hayilee (seenaa oromoo hanga jaarraa 16ffaa) keessatti caqasametti, Karrayyuun hangafa baarentummaa yoo ta’u iddoo gurguddaa lamatti qoodama.Innis Baasoo fi Dullacha jedhama.Damee Dullachaa keessaa Liibanii fi Walloon karrrayyuurraa kan citan yoo ta’u, kan hafan maquma dullachaan Afaaritti makamanii jiru.Liiban gara kaaba Gondaritti kan hafe yoo ta’u, walloo immoo naannawa wallootti faca’ee maqaa naannootti of moggaasuun kan jiruudha jechaa itti fufa kitaabichi.

Haceen wallee isaa kanaan oromiyaa taa’ee, kutaa qaama  isaa iraa addaan citetti yaadaan nu geessa. Tuulamaa fi walloo deebisee walitti hidha.Lafa malee garaan akka addaan nama hin fageessine walaloo bareedaa ta’een addeessa. Baale Madda Walaabuu ka’ee, shawaan qaar’iee walloo nu qubachiisa.

Osoo jennuu walaloo sirba kanaa yaada burqisiisuun  irra jireessa isaa kan katabe dardara hog-barruu cimaa lafaa dhufaa jiru Lalisaa Indiris Adam dha.Dhihoo kana barruu qorannoo masters isaa hojiiwwan Haacaaluu irratti hojjatee qabxii gaariin defend godheera. Haceen amma dura walloo irratti sirba tokko dalaguu fedhii waan qabuuf sinnishaawu waliin wanta hafe itti dabaluun haala ajaa’ibaan dagaagsanii hojjataniiru.kanaanis waan seenaaf ta’u ol kaa’aniiru jechuu dandeenya.  

Qabiyyee walalichaatti yoo dabarru,haceen yaaddoo bareedduu wallootiin cinqamee hirriba dhabuusaa,ati hoo akkuma kiyya na yaadaarta moo jechuun fala dhabuu isaa ibsuun jalqaba.

                       Yaadaa fi yaaddoo keetiin 

                        Halkan ciisaa dhabe 

                        Waanuma kee yaadutti

                        Maaf hirriba dhaba

                        Kee garaan akkamii

                        Kankoo ammas dide

                        Kunoo natti gama

                        Maal naaf wayya kuullee koo

                        Egaa maalinni falli koo (x2)

Itti aansee Jaarraa hedduu of duuba deebi’uun  hundee oromoo isa ganamaa nu yadachiisa.Bakka tumaa seeraaf heeraa, iddoo seena qabeessa-Madda walaabuu. Abbootiin kee seera gadaa fi muudaaf walaabuutti deddeebi’aa turuu himaaf.Akkuma maccaa fi tuulamni “uumeen walaabuu baate” jedhu atis asii maddite jedhee sababa isiirraa cituu isa dhoorke itti aansa:

                                         

                       Yayyaba walaabuu maddite

                       Yaa taliila bishaan ganamaa 

                       Lixee daakee ba’uu dadhabe

                       Danbalii yaada keen raafama (x2).

Biyya kanatti wanta namoota hedduu walii galchu tokko bareedina durba wallooti. Kitaabotaa fi walleewwan danuun kana raga bahaniiru. Haceenis kana dhugoomsuu irraa hin deebine:

                     Ayyaana keef safuu

                     Simboo kankeef safuu

                     Meeqa jilbaan oofee

                         Chorus (cabsata)

Ammas itti dabaluun maddi jaalala keetii bifa qofa osoo hin taane jaalala hidda gadi fageeffate,tasumaa na keessa dhabamuu hin dandeenyeedha jechuun mala gaafachuu itti fufa:

                         Oogdii jaalala kee

                          Lixee inni tumame

                          Utuu hin ba’in hafee

                                  (Chorus)

Kana booda haceen jaalala isii qofa osoo hin taane namoota seenaa walloo keessatti beekaman keessattuu mootota maqaa dhaha.Taateewwan seenaa gurguddaa ta’anis achumaan nu hubachiisa: 

                                             

                           Fakkii Amadee liiban 

                           Tokkicha abbaa waaxoo

                           Walirraa nu dhiiban

                            Foon tokko naaf atoo

                            Gowwumaan Aliimaa

                            Karaa foddaa haa baatu

                            Otuu an siif jiruu ormaaf

                             Soddaa hin taatu

                             Heebanoof Maqdallaan 

                             Korabiidhaan Sadii

                             An si fudheen gala

                             Kot’ na wajjiin badi (x2)

Amadee Liiban  ykn maqaa farda isaatiin “Abbaa Waaxoo” Maqdalaa bulchaa kan tureedha.Aliimaa isheen jedhamte maqaa dhalootaa guutuudhaan Aliimaa Liiban yoo taatu boodarra 'Iteegee Manan' jedhamuun waamamti.As biratti seenaa Kaasaa (tewoodroos) kaasuun gowwummaa Aliimaa(Iteegee Manan) isa jedhame nuu ifoomsa. Bara mootummaa sirna Yajjuu naannoo Qu’aaraa bulchaa kan ture eessuma kaasaa kan ta'e Maaruu ture.Maaruun bara 1828 yoo du’u ilmi isaa kinfuun bakka bu’e.Tewoodiroos mana kinfuu keessatti guddate.Yeroo an du'e Kaasaan na dhaala jedhee waan sodaatuuf gidduu isaanii hariiroo gaariin hin turre.Kinfuun bara 1840tti yoo du’u bulchinsi Dambiyaa fi Quwaaraa isaaf osoo hin taane harmee Raas Alii(haadha warraa mootii yohaannis) Iteegeee Manan-Aliimaa Liibaniif kenname. Teewodiroos aangoo dhaalmayaa kana waan dhabeef shiftoomee bosona gale.Boodarra,Iteegee Manan isa to’achuuf jecha humnaan qabdee gara bulchiinsa quwaaraatti fiddee aangoo Dajjaazmachummaan alatti intala Raas Alii Tawaabach itti heerumsiifte.Tewoodiroos garuu yeroo lammataaf bosonatti deebi’uun waraana Iteegee Manan waliin godheen bara 1855 aangoo mootummaa gondaar qabate.Inni hafe immoo seenaadha(the rest is history) akka jedhamu san.Gowwummaan Aliimaa-Iteegee Manan wareegama hanga  lubbuu isii baasise.Isa kana haceen foddaan haa baatu jedhe.Lammata akka hin deebine ergaa jedhu qaba.

 

Sarara itti aanu irratti kan ibsame yoo ilaallu Heebanoo irratti moototi akka Liiban Amadee hogganaa kan turan yoo ta’u gareen sadeen biraas mootummaa xixiqqaa hundeessuun isaanii ni yaadatama.Isaanis:Amadee Liiban (Abbaa Waaxoo), Alii liiban (Abbaa Bulloo) Warqituu fi Amadee Bashiir Liiban turan. Haaluma kanaan Amadee Liiban-Maqdalaa,Giiftii Mastaawat karaa ilmaa ishee Amadee Bashiiriin “korab” kan bulchite yoo ta’u, Giiftiin Warra Heebanoo Warqituun immoo karaa Ilma ishee Amadee Aliitiin Ambaassal bulchaa akka turte Piroofesar Alamaayyoon dabalanii gabaasaniiru.Haceenis isa kana ibsuu barbaade natti fakkaata.

Gadi bu’ees seenaa biraa nutti himuu itti fufa.Hayyuun oromoo tokko akka jedhanitti 'jarri habashootaa seenaa isaanii kitaaba irratti galmeessan,oromoon garuu seenaa isaa lafa isaa irratti galmeeffate' inni jedhu dhugaa ta’uu asirraa hubachuu dandeenya.Desseen dasee taatee waamamuu isii dura magariisummaa fi dirree fardeen Maariyyee Doorii (mootii yajjuu 1828-31 bulche) irra gulufan ta’uu yaadaan duubatti nu deebisa.Dalantaas Amadee Kolaasee fa’a bulchaa turuu eeruun kamisee buunee sirba aadaa “sidaamee” waliin taphanna jechuun goolaba. Haceen sirba kanaan nama iddoo sana beekuu qofaaf osoo hin taane kan hin beekne keessattis fakkii sammuu fi hubannaa seenaa guddaa uumuu danda’eera!!

                        Deesseen Dassee taatee

                        Magariituu dirree

                        Dirree itti wal ariitu

                        Fardeenni Maariyyee

                        Keessa qaxxaamurree

                        Dalantaan darbinaa

                        Kamiseetti buunee

                        Sidaamee sirbinaa (x3)

                        Qabii,qabii,qabiikaa

                        Qabii,qabii,qabiikaa (x2)

Magaalaa Ejersa gooroo

Magaalaa Ejarsa gooroo. 

      ----------'

Jaarraa dabran keessa. Lafa maqaa gosa oromootiin yeroo dheeraaf waamamaa turte keessa takka  lafa ona jaarsootii. Jaarraa 13ffaa irraa eegalee, maqaan Dawaaroo fi Areeloo jedhu  gaanfa afrikaa keessatti beekamaa ture.. Sulxaanoonni warri akka Abdulqadir waateetiifi sheikh Haydaraa heebanaa hundeeffama mootummaa sulxaanoota Daawaaroo.wajjiin maqaan isaanii yeroo hedduu ka'a.

             Magaalaan ejarsa gooroo sochii oromoota jaarsoo wajjiin walitti hidhata cimaa qabaachaa turte. Waa'ee magaalaa Ejarsa gooroo irraa waan hedduu barreessuu ni dandeenya, ossoo mul'isaa fi mudhii daawwee 

Hin daganne jechuudha.

#Haji muhammad Walee

Haji muhammad walee fi
Bakka dhaloota isaanii.
*******-*****************************
/ makin sultan wallo/ kitaaba Abbaa-hagaa~irraa...
Bara 1353 hijra ji'a rajab guyyaa wiixataa dhalatani.Yeroo xaaliyaan biyyaa weeraru san umrii waggaa lamaa ture yeroo jedhanii haasayan dhagayeera jedhan jaalli isaanii tokko.
Akkuma kanaan bara 1928  dhalatan yoo jenne olitti isa ibsamee sanii waliin walitti dhufa.

Abbaan isaanii Aalima beekkamoo kabajamoo turani Haji Ahmad ibn umar ibn Musa ibn Wadajoo ibn sihin jedhamu.ka'umsi isaanii walloo warra himanoo yeroo tahu mootuwwan islaamaa kan turan sanyii warra maammadoota warra shek( seh) turani.
Haji Ahmad kan jiraatan naannoo darraa waan taheef haji Ahmad darraa jedhamuun beekamu.
Haati isaanii addee zubeeydaa bint sheh Ahmad ibn  haji muhammad arab ibn shek hussen ibn shek fiqih nuur yeroo tahan wanni aja'ibaa harmeen isaani karaa abbaatinis karaa haadhaatini sanyii warra ulama'oota beekamo turte.

Kunoo sheek muhammad waleen asuma  lafa ulama'ota kan taate walloo  keessa kan bahani.
Yeroo sadih  kitaaboota heedduu akatamaniiru irra daddeebin barataniiru.  kitaaba hanafiyi keessa hanga tokko barataniiru,Tawhid,tajwidi fi qorannoo urjiilee Abbaa isaani irraa barataniiru.
Kitaaba fiqih osoo hin xumurin dura Abbaan isaanii Haji Ahmad bara 1372 hijra keessa du'ani shek muhammad waleen barumsa isaanii hin dhaabne ture.barsiisa isaani guddaa boorana iraatti haji Ali adam  naannoo ciqaataatti  kitaaba seera fiqih barachuu itti fufanii achumatti xumurani.

Sheekni isaanitis akka isaan barsiisa ta'an katabanii eeyyama kennaniif. Afaan arabaa nahwii sorf barachuuf kara minnas boorana haji Abdul baasix ibn muhammad bira deemani.

Yeroo baayyef achitti baratanii achumatti xumurani.
Afaan arabaa barsiisuudhafis waraqaan ayyamaa sheeka isaanii irraa kennameef dalagaa itti Aanu immoo barsiisaa isaanii ykn hiriyyaa isaanii jaalatamoo Haji muhammad saani habib bashiir  bira madrasaa deemudhan," musxalhal hadiis"  ka'umsa hadiisaa baratani.
Kitaaba hanafiyyi fi shafi'iyy ka'umsa seeraa usul, ilmal ma'aanii akkasumas Qur'aan tafsiir, Achi boodas manxiq ykn loojik Haji saani jalatti baratani.
Shek hayaat ibn ali bira deemunis  bukaarif muslim barataniiru.
Shek muhammad waleen shek hayat irraa akka hadiisa barsiisan ayyama kennameefii jira.
Kutubu sittaa" Aalima kabajamoo haji muhammad raafi'iy irratti baratanii akka barsiisan ayyamni kennameefi.
Haji muhammad waleen Aalimoota babbeekamoo itiyophiya qofaani miti kan irratti  baratanii eebbisaman.

Magaalaa makkaa masjidal haram keessatti kan wal argan "mufti shek muhammad Abdarashad No'aman paakistaani beekumsi haji muhammad walee isaan dinqisiise "kutubu sittaa  " akka barsiisan waraqaa ragaa eeyyama kutubu sittaa barsiisu kennaniifii jiru.
Haji muhammad waleen erga xalayaa kabajaa  akka kara masrii Alazharitti dhufan godhameefi Aalimoota alazharifi Aalimoota sa'udiitin waraqaan ragaa kennameefii jira.
Zarfii biraatinis Aalimoota gurguddoo irraa ragaan kennamee jiraaf.fakkenyaf. shekni daanaa muhammad zeyn, marsaa kan jiraachaa turan shek mahdi ibn kaliifaa,shek bashi qaxxee, shek muhammad nuur ragaa  bahanii jiru.

Shek haji muhammad waleen adaraa sheekota isaaniti itti kenname barsiisuf waggaa 40 ol barsiisaniiru gorsaniiru.zikrii godhaniiru akkuma kanaan barattoota heedduu horataniiru Ummata barsiisaniiru.

Imaamummadhan: shek muhammad waleen  bara 20 ol finfinneetti kan argamu Nuur  masgiid imaama fi kaaxiba ta,anii faayyadaniiru.
Gaaggeessa majlisaa: shek muhammad waleen itti gaafatamaa majilisaa ta'anii  haji muhammad saani wajjin majilisa huundeessanii gaggeessas ta'anii kan hojjacha turan Aalima kabajamoo turani.
Bara 1983 as akka haaratti kan huundeeffame waaldaa Aalimoota  itiyophiyaa itti gaafatamaa ta'anii fayyadaniiru.
Shari'a fird bet: shek muhammad akka seera qabeessa ta'u akka huundeefamu bara 1983 hanga 1987bara jiran keesaatti qabsooo heedduu muslimootaf godhanii jiru.
Mootumma biyya bulchaa ture  mallas zenawii waliinis qabsoo jabduu godhaniiru waa'ee islaama irratti mari'ataniiru.
Mana hidhaa: bara 1987 keessatti osoo raabshan anwar masgidin hin buune dura  itti gaafatamaa majlisaa ta'anii fayyadaniiru.

Haa ta'u garuu walii galtee dhabamuudhan mana hidhaatti waggaa sadii ol hidhamaniiru.
Hidhaa keessa akka turaniin hiriyoota hidhamtoota isaanitis usulif, hadiisa,Qura'aan tafsiir heedduu barsiisaniiru.hidhaan itti hidhaman ragaa sobaa waan ta'eef badii tokko waan hin qabneef hidhaa irraa bilisaan baafamani. Shek muhammad waleen eega hidhaa bahanii nageenyi isaani gaari hin turre baayyee dhukkubsatani imaama tahuuf barsiisu waan dhukkubichi isaan sodaachiseef . Imala kara sa'udii godhuu filatani.

Saudi arabiyaa deemani achitti kitaabota barachuuf barsiisu itti fufani waraqaa enyumma osoon argatin baroota dheeraf sa'udii keessatti barsiisa ta'anii jiraachu eegalani. Achumaan barattoota heedduu horatanii beekumsa isaani ummataaf ballinaan barsiisa dhufani.san booda kara biyyaatti galani garuu qillensi sa'udi  baayyee waan itti tolee tureef kara sa'udi deebihani jidda jiraachu eegalan.

Dhumaratti shek muhammad waleen waraqaa enyumma sa,udi argatanii. Jidda qofaa osoon taane addunyaaf  intarnetan barsiisu eegalani. Ummanni sa'audii ilmii shek muhammad walee dinqisifatanii  magaalaa makkaatti  universty "ummal quraa" jedhamu keessatti akka barsiisan godhamani.

Shek muhammad yeroo xiqqoof dhukkubsatanii achumaan bara 1997  solaata dura firoottan isaani bilbilaan dubbisanii.
Solaata leyliif wudu'u akkuma godhatanii deebihaniin lubbuu isaani darbe. Rabbiin caffee jannataa isaan hakaahu sheeka keenya.

Shek muhammad walee abbaa manaafi ijoollee 11 qaban turani.
Shek muhammad waleen yoon du,e makkatti na awwaala waan jedhaniif. Ajaja rabbii ta'ee akka makkatti awwaalaman hayyamamefi.

website:-mikysultan.blogspot.com

#Sheeka Jamaa Nugus( muhammad shaafii obn muhammad xaahir)

Sheeka jamaa Nugus( muhammad shaafi ibn muhammad xaahir)

/makin sultan wallo/ kitaaba Abbaa- hagaa/

 walloo naannoo albukkoo irraa heedduu kan hin fagaanne irratti argamti ." Jamaa Nugus) achi jaalalli aja'ibaatu jira ..Sheekni guddaan jamaa nugus  sheh muhammad shaafii muhammad xaahir bara 17 35_ 17 98)  keessatti sheeka jaalatamoof abbaa hadraa Aalima cimoo turani.

Yeroo waa kennan olii gad hin jedhan waa kennuu jaalatu harki saanii waa kennuu waa sadaqachuu jaalatu.  Yeroo waa kennan gammadan turani. Yeroo nama gorsan afaan isaanii damma ture amalli isaanii adda rabbiin kennaa addaa kenneefi ture jedhama. Sheh muhammad shaafin abbaa jaalala jedhamu turani.

Jireenya isaani keessatti hirriiba hin jaalatan turan. xiqqoo shalab jedhanii baayyee zikrii godhu ture.  Guyyaa nii barsiisu ture halkan nii abbadu.duulas duulchisaa turani ( Aanaa torba irraa loltoota walitti bahan akka qabaacha turan profesar hussen nii dubbatu)  halkan guutuu zikriitti fayyadamu, qura'aana guutuu halkan lamatti akatamaa turani.Romadaanan ala jechuudha. Hirriibi isaan biratti hin jiru. Jireenya isaanii keessatti baayyinaan zikriin dabarsani.

 Kitaaba isaani " jihadul asnaa" kan jedhamu keessatti waa'e islaamummaa qofa osoon taane waa'ee jaalalaa tokkummaa barsiisa turani barreesanii jiru.

Waa'ee jihaadoota waa'ee nageenya heedduu barreesanii jiru.

Sheekonni jaalatamoon kun, waa'ee    dhugaati alkooli hin dhoorkine jechuun namni tokko aja'absifatee dubbii hafarsuuf inumaayyu  imala isaa kara jaaloo isaanii "  mufti Dawud " bira godhee dubbii kana geesse. 

Afaan babbareeche akkas jechaa  itti hime. Kaayyoon guddaa isaa afaan babbareeche isaan maqaa balleessuf ture.

 Waa'icha kan dhagayan "muftii Dawud " farda Adii isaanii yaabbatanii achi jamaa negus  deeman. Sheh mufti daawud dubbii nagayan qoratan malee dubbii waliitti dhaquu hin jaalatan waan tureef. Keessa laalan malee dubbii namaa hin fudhatani waan tureef kanaaf achi deeman.

Muftii daawud dubbii kana  qorachuuf achi deemani.achumaanu kennaa adda ta'e fuudhanii deemaniif sheh muhammad shaafin 

meesha dhugaati haguugamte takka fidanii iddoo ta'aanii jiranii ka'anii kabajaan ol ka'anii " muftii daawud " Qeebalan. 

Sheh muuhammad shaafin waan dhugaa jiran irraa muftii daawudi achi siqsanii bira kaahanii ijool. Anaafis waan dhugamu naa fidaa jedhanii ajajani.

Mufti daawud waa qorachuu waan dhufaniif waan isaan dhugaatif haguuganii kaayanii  itti kennan san irraa xiqqoo unatani. Yeroo xiqqoo dhugan dhugaatin haguugamte sun bishaan qulqulluudha.baayyee aja'abisifatani.

 Achuma taa'ani kolfi isaan dhufee kolfani baayyee isaan aja'ibee achuma ija keessa wal ilaala lachuu seequu jalqabani.

Muftii daawud wanti isaan aja'ibe akkamitti bishaan qulqulluu akka waan addaatti akka waan dhoksaatti meeshaa shafanamaa keessa kaahanii dhugan waan jedhu isaan aja'ibee kolfani.

Sheh muhammad shaafin immoo garaa qulqullinnaaf hafarsaa namaatin akka muftii daawud naman abaarre waan beekaniifi waan isaan itti dhufan waan beekanii jiraniif kolfani.

Namoonni tokko tokko garuu beekumsa tokko malee akka waan sheh muhammad shaafin dhugaati fayyadamaa turaniitti hafarsu.

Sheh muhammad shafin sheekaa  akkaan rabbii abbadu ture, rabbii sodaatu ture. Umrii saani zikriidhan dabarsan malee akka amma masgiida isaanii keessatti jaahilli itti taphachaa jiru kana miti.

Takkaa masgiida isaanitti yeroo isaan lubbuun jiran san dhalaaf dhiira walittti galchanii hin beekan turani.

~ wabiii

- miskul azfar> sheh muhammad fiqih

_< Nashru anbar> haj Ahmad darraa

_ < ulamul agbiyaa> haji muhamma taajuddin.

#Abu jida ( #Abugida ) ( Abjad script)

Abu jida  ( Abugida )  ( Abjad script)

----------------

    Dirree dhawaa, laga odaatiifi naannoo goda biftuu keessa tahee iddoo biraatti, malattooleen holqa keessatti bocaman sun jalqaba ilmi namaa bara  8000 dura sadarkaa mallattootiin 

Walii galaa akka turee fi   tooftaa barreeffamaa tan addunyaan " syllabary" jechuun waamaa jirtu tana bara itti eegale agarsiisa. Malattooleen bifa barreeffamaatiin 

Siidaalee  (monuments) fi dhagaa irratti bocuudhaan eegalte tun suuta suuta, dhawwaataan gama tooftaa barreeffama qubeetti ol guddachaa dhufte.

        Qubeeleen bifa mallattootiin barreeffaman tun takka takkaan sagalee qabaachuu baatus yeroo walitti dhufan hiikkaa waan qabduuf namoonni gara garaa warri afaan tokko hin beeyne ittiin walii galaa ture.

         Bara 4000  B,C. Dura gostti arabaa tan Nabaatii jedhamtu naannoo kaaba Arabia irraa gaafa gara laga Jordanitti godaanan gosoota naannoo San jiru wajjiin daldala irratti Walii galuuf jecha qubee bifa mallattoo tan Nabaatiya jedhamtu uumatan.mallattoon tun afaan warri nabaati ossoo hin tahiin mallattoodha.

     Gabaabumatti mallattooleen gara gara tan kaaba arabiyatti uumaman fakkeenyaaf;- Hismatya, Dumatiya, talmatiya, Nabaatiya. Syriyafi k.k.f. walitti dhufuudhaan qubeen afaan arabaa tun akka uumamtuuf sababa tahan.

             Haa tahu malee kibba arabiya, keessattuu naannoo amma Yaman jennuun tana keessatti hamma jaarraa 6ffaatti qubeen

Abujida ( Abugida ) zabur fi musnad jedhaman naannoolee akka sabatan, hadaramout, habashaat,Awsa fi himter keessatti bal'innaan ummanni dhima itti bahaa ture. Mootoonni adda addaa kan bara San keessa galaana diimaa irraa kaassee hamma galaana Meditaraaniyatti dhiibbaa guddaa godhaa turan 

Qubeelee tana bakka adda addaatti babal'isaa 

akka turan qorataan  biyya Austria Dr Eduard Glaer barruu isaa irratti ibsee jira.

   Qubeen gi'iiz tan amma ityoophiyaa keessatti Abugida jechuun beekamtu tun bu'uurri isii qubee Abujida ykn Abjad jechuun kaaba Arabia keessatti beekamtu tana irraa tahuun isii namuu irratti walii galee jira.

Afaan arabaatiin Abujida jechuun Abbu torba ( Ancestors) jechuudha. 

    Akka barreessaan biyyaa arabaa kufan ibn al- qalbii jedhutti Abujid jechuun  (badwii) gosa arabaa tan Yaman keessa turteedha jedha.

      Akka qorattoonni hedduun irratti walii galanitti qubeeleen Kaaba arabiya keessa turan Abujad, zabur fi musnad walitti baquudhaan jaarraa 4ffaa keessa, jechuun bara mootoota Aksum keessa qubee gi'iizii tan Abujid ( Abugida )jedhamtu tana uuman.

    Qubeeleen kaaba Arabiya keessa turan tun jaarraa 6ffaa booda qubee afaan arabaatiin liqimsamaniis Aksum keessatti "survive "

Godhanii jiran. 

---------------------------------------------

Denial Peter ( 1990)

World writing systems, oxford university press 

Gregg grane 

   World Ancient language cambridge university.

Makhtari sulxan 

    Proposel to encyclopedia old south Arabia

Script. 

Josef meri

  Medieval Islamic civilization. 

    Photos from Yemen military mousem

#Ethiopia:-ኢትዮጵያ ውስጥ የማይታወቀው አርማ ምልክት

የአፄው የማይታወቀው አርማ ምልክት ከአዳማ ክርስትና ዳቦ ስም ላይም ዱቅ ብሎልሃል ባሻዬ ። ስለዚህ ሚሲጥራዊ አርማ ባለፈው 

~~~ኢትዮጵያ ውስጥ የማይታወቀው አርማ ምልክት~~~

Addis Abeba 1936, il monumento, eretto nel 1930, per l'incoronazione del Negus Ailè Selassiè.  ይህ ሃውልት ለአፄ ኃይለስላሴ ንግስና በ1930 G.C ተገንብቶ ነበር በጣም የሚገርማችሁ ይህ አርማ በአፄው አልጋ : ወንበር : መኪና : በቢሯቸው : በመኖሪያ ቤተ መንግስታቸው : ሌላው ቀርቶ በክብር ካባ ልብሳቸው ላይ በብዛት ይታይ ነበር። አሁንም ፊንፊኔ ዩኒቨርሲቲ ስድስት ኪሎ የአፄው ሙዜም ውስጥ ብትገቡ በብዛት ይህንን አርማ ታገኛላችሁ ፣ ይህ ብቻ ሳይሆን በእያንዳንዱ አጥር ላይም "ቀኃሥ" በሚለው ላይም ይህንን አርማ ታገኛላችሁ ። ታላቁ ቤተ መንግስት የቤተ መንግስት መኪኖች ጋራዥ ውስጥ ካሉ በርካታ የአፄው መኪኖች ላይ ወንበሩ ላይ ቸርኬው ላይ ቦዲያቸው ኮፈኑ ላይ ይህንኑን አርማ ታገኛላችሁ ። 

ይህ ከስር ያለው ፎቶ ጣሊያን ኢትዮጵያን ሲወር ፊንፊኔ ላይ በ1936 G.C ያነሳው ፎቶግራፍ ነበር። አሁን ላይ ይህ ሃውልት የት እንደሚገኝ አይታወቅም አንድ ወዳጄ በአንድ ወቅት ትምህርት ሚኒስቴር ግቢ አለ ሲለኝ ሌላው ብሄራዊ ሙዜም አልባሌ ቦታ ተሰባብሮ ይገኛል አለኝ። 

ዋናው ጥያቄ ይህ ምልክት ትክክለኛ ትርጉሙን እስከ አሁን ታፍኖ የተያዘ ታሪክ ነው ። በወቅቱ አፄ ኃይለስላሴ የኢሉሚናት እምነት ተከታይ ናቸው የሚሉ በርካታ አሳማኝ ምላሾች አሉ ። እውነት ለመናገር ይህ የአፄው ልዩ ምልክት አርማ ትርጉም እስከ አሁን በኢትዮጵያ ታሪክ ሙህራን ነን ባዬች ፣ በደብተራዎች የተፃፈ ነገር የለም። ነገሩ ድብቅ የታሪክ ምስጢር ሆኖ ኑሯል አንድ ቀን ግን እውነታው ለመጭው ትውልድ ይፃፋል።

እናገራለሁ ሃቅ ! የባለቅኔው አለም ሎሬት ፀጋዬ ሮበሌ ቀዌሳ ልጅ ነኝ 

ባላምባራስ ነጋሽ Negash Qemant

#Ethiopia kush:-እምዘነገደ ኩሽ- #Kush Tribe

........................እምዘነገደ ኩሽ..........................

 ኩሽ እንደ አንድ ህዝብ ፣ ኩሽ እንደ አንድ ቋንቋ ነገድ ፣ ኩሽ እንደ ሃገር  አንድም ሶስትም ነው ። የታሪክ ባለቤት ለሆነ ሕዝብ የታሪክ ባለሙያው ፍጹም  ባዕድ ሲሆን ታሪክ መወላገዱ አይቀርም ። ለዘመናት የኦሮሞ ታሪክ ነው እየተባለ፣ ሲንጋት የነበረው ነገር በፍጹም የኦሮሞን ሕዝብ አይወክልም። የኦሮሞ ሕዝብ የፈለቀው ከኩሽ ሕዝብ እንደመሆኑ መጠን ከ8000 አመታት በፊት ጀምሮ በሰሜን ምስራቅ አፍሪካ ሰፍሮ የኖረ ስሆን በ3500 ዓ.ዓ. እና በ2000 ዓ.ዓ. መካከል ከምስራቅ ቅርንጫፍ ኩሽ ተለይቶ በቋንቋና በባህል እራሱን የቻለ ሕዝብ ሆኖ መውጣቱን የሥነ ልሳን ማስረጃዎች የሚያረጋግጡት ሃቅ ነው። ከዚህ አንፃር ኦሮሞ ከየት መጣ? መነሻው ምንጩ ከየት ነው? ብሎ መጠየቅ፣ ጥንታዊ ኩሽ ከየት መጣ? መነሻው ምንጩ ከየት ነው ብሎ እንደመጠየቅ ይቆጠራል። ኦሮሞ መነሻና ጥንተ መኖሪያ አገር የት ነው ብሎ መጠየቅ፣ ወፍ ይበራል ወይ፣ ዶሮ ላባ አላት ወይ ብሎ እንደ መጠየቅ ይቆጠራል። ምክንያቱም ኦሮሞ ከጥንታዊ ኩሽ የፈለቀ እንደመሆኑ የጥንታዊ ኩሽ መነሻና ጥንት መኖሪያ ተረጋገጠ ማለት፣ የኦሮሞ መነሻና ጥንት መኖሪያ ተረጋገጠ እንደማለት ስለሆነ።

ተረታችን ታሪካችንን ተጭኖት በዕውነት ሳይሆን በህልም መሰል መማለል ውስጥ የምንኖር ሕዝቦች ከሆን ቆይተናል ፣ ይሁን እንጂ አሁንም ወደ ንቃት ከማምራት ይልቅ የበለጠ እንዲጫጫነን በሚያደርጉ የተረት እሹሩሩዎች እየተባበልን እንገኛለን፡፡ ከታሪክ ሊቃውንት ይልቅ ..የተረት አባቶች.. የደብተራ ተረት.... ብሄርና ህዝብ የሚሰድቡ ድርሳናት የፀሎት መጽሃፎች በገነኑባት በዚች አገር መግባባታችን በአፈ ታሪክ ተወርሮ የኋላ ምስላችን እንደ ልጆች ትረካ ከሳይንሳዊው ዓለም የማይደባለቅ አስቂኝ ቀልድ ሆኗል፡፡ በኢትዮጵያ ታሪክ ስም ላለፉት 150 አመታት በገዳማት፣ በአባተ ክርስቲያናት፣ በትምህርትቤት፣ በኮሌጅ በዩኒቪርስቲ በአውቅልሃለው በየተፃፈው ታሪክ በራሳቸው ፍላጎት የእናተ ታሪክ ይህ ነው ብለው ቆርጠው ቀጥለው መርጠው፣ አንተን መጤ ራሳቸውን ጥንታዊ ነዋሪ አድርገው፣ ማንነትህን አጠልሽተው ራሳቸውን ገዥ አንተን የበታችን ተገዥ ዜጋ አድርጎ ራሳቸው የጀግና ጀግና አድርገው አንተን ተራ አሽከር ደንገጡር ፈሪ ተሸማቃቂ አድርገው ጽፈው፤ ራሳቸውን የእግዚአብሔር የተመረጠ ምርጥ ዘር አድርገው አንተን እርጉም በእንጨት በዛፍ የምታመልክ የእንጨት ዘር አድርገው የፃፉትን ተረት እንዴት ታሪክህ ይህ ነው ተብሎ ትውልድ ይማርበታል። እውነተኛ የማንነት ታሪካችን ባህላችን እሴታችን በራሳችን ልጆች እውነተኛ ምርምር ጥናት ታሪክ ሆኖ ተጽፎ ለትውልድ ይተላለፋል እንጅ በተረት አባቶች እንደድሮው በአውቅልሃለው በደላላ ታሪካችን አይጻፍም። 

የኢትዮጵያ ታሪክ ተረት የሚመስል ታሪክ እንጂ ትክክለኛ የሆነ ታሪክ አይደለም። በኢትዮጵያ የታሪክ ሂደት ውስጥ ተሳታፊ የነበሩ ታሪክ ፀሀፊዎች ከነገስታቱ እና ከወቅቱ ሹማምንት ጋር ጥብቅ ቁርኝነት የነበራቸው በመሆኑ ታሪክን የፃፉት ከተቆራኙበት አካል ፍላጎት አንፃር እንጂ ከታሪክ ጥናት አንፃር ነበር የሚል እምነት የለኝም። በዚህ የተነሳ እነዚ የሹማምንት አጎብዳጆች የፃፉትን ተረት እንጂ ታሪክ እንደሆነ ለመቀበል ያስቸግራል። ቀዳማዊ ምኒልክና ጓደኞቹ የእሥራኤል ወጣቶች ከኢየሩሳሌም ታቦት ሰርቀው አክሱም ከተማ ቤተ መቅደስ አኖሩት በሚባልበት ጊዜ አክሱም አልተቆረቆረችም፡አክሱም ከተማና የታሪክ ዘመን የሚጀምረው የቀዳማዊ ምኒልክ አባት ነው ከሚባለው ከንጉሥ ሰለሞን 800 ዓመታት ያህል ቆይቶ ነው፡፡ የአይሁዶችም ሃይማኖት በዚያን ጊዜ ተመሥርቶ፣ ንጉሡ፣ ተከታዮቹና ሕዝቡ ሁሉ ቋንቋ ወደ ግዕዝ ተተርጉሞ ነበር የሚባለውም እንዲያው የሃይማኖት ነው እንጂ የታሪክ መሠረት የለውም፡፡ ሕዝቡ ሳይቀር ከጥንት እስራኤል አገር የመጣ ነው እያሉ ይተርታሉ፡፡ የንግሥት ሳባና ቀዳማዊ ምኒልክ [ታሪክ] ይህንን ነው የሚያስተምረው፡፡ ካህናቱ እንደ እውነት አድርጎ ተቀብለውታል፡፡ በየመድረኩም ይሰብኩታል፡፡ 

በካህናት አንደበት የሚነገር ደግሞ እንደ ሃይማኖት አጥብቆ ስለሚያዝ በተለይ በሰሜን ኢትዮጵያ ትውፊትና አፈ ታሪክ ውስጥ በጣም ዘልቆ ገብቷል፡፡ ነገሥታቱ፣ መኳንንቱ፣ ካህናቱና ተራው ህዝብ እንኳ ሳይቀር፣ ዘር ሲቆጥር ወይም ከንግሥት ሳባና ከልጇ ከቀዳማዊ ምኒልክ ወይም ከምኒልክ ጋር የእስራኤል ታቦት ሰርቀው መጡ ከሚባሉት ከአሥራ ሁለቱ ነገደ እሥራኤል ካንደኛው ነው የሚጀምሩት፡፡ ሰለሞናዊ የሚባለው ሥርወ መንግሥት መነሻው ከዚሁ ተረት ነው፡፡ የፈላሻ ሕዝብም እንደዚሁ፡፡ እስከማውቀው ድረስ በኢትዮጵያ ውስጥ ራሱን ችሎ ገለልተኛ በሆነ መንገድ ታሪክን የፃፈ ግለሰብ ወይም ተቋም ነበረ ማለት አይቻልም። በኢትዮጵያ ታሪክ ውስጥ የታሪክ ጥናት በራሱ ያልተለመደ በመሆኑ ኢትዮጵያውያን ታሪክ ፀሀፊዎች ራሳቸው በኢትዮጵያ ታሪክ ላይ የውጪ አገር የታሪክ ፀሀፊዎችን እንደ መረጃ በስፋት ሲጠቀሙ ታዝቢያለሁ። ስለዚህ ይህ የሚያሳየው አሁን የምናውቀው የኢትዮጵያ ታሪክ የታማኝነት ችግር ውስጥ ያለፈ በመሆኑ ትክክለኛ ታሪክ እንደሆነ ለመቀበል ያስቸግራል።

ኢትዮጵያ ለውሸትም፣ በውሸትም የሚኖሩ፣ ለውሸትም በውሸትም የሚሞቱ ቡዙ ውሸታሞች፣ ተወልደውባት እንጂ የኦሮሞ ሕዝብ ቀደምት የአገሪቱ ነዋሪ መሆኑን ታሪክ ይመሰክራል። ዳሩ ምን ያደርጋል ዛሬም ድረስ ይሄንን ሀቅ ላለመቀበል ሲሉ አባቶቻቸው የጀመሩትን የውሸት ትርክት በልጆቻቸው እና በልጅ ልጆቻቸው ከመቶ ዓመት በኋላም ሲደገም ስታይ ለካስ ውሸትም ይወረሳል እንዴ? ከማለት ውጭ ምን ይበላል ኦገኖቸ ?

ከኑማ  ✊

Negash Qemant