/Seenaa Abboomaa Mitikkuu..

"Seenaa Ajaa'iba Goota Oromoo Abbomaa Mitikkuu Waaqoo.

Mallas Zenawwin yoo waraqaa kana dhiyessees Abbomaa Mitikkuu caalu akka hin dandeenye waan bareef mo'amuu korraa jechuun Abshalummaa fayyadamun gara wal tajjitti ol bahe ..." kabajaan Abbomaa Mitikkuf qabu irraan kan kahe dorgommii kana addaan kuteera" jechuun waltajjii irraa deebi'ee buhee..... kun yoomif essatti akka tahe barruu kana gadii kessatti argattuu.

************************************************

Duraan koollejjii Qonnaa Haromaayaa ammaa immoo Yuunivarsiitii Haromaayaa irraa eebbifamtoota jalqabaa kessaa tokkoo dha Abbaan Abboomaa Obboo Mitikkuu Waaqoo. 

*******************************************"***

Kan dhalatee Biyyaa Gootootaa biqilchuuf hin sassannee Oromiyaa,  Godinaa Wallaggaa Lixaa Magaala Gimbittii Abba isaa Obboo Mitikkuu Waaqoo fi Haadha isaa addee Margee Miijana irraa dhalatee Maqaa isaas Abboomaa jedhan.

********************"**************************

Abbomaa Mitikkuu Waaqoo ***

Abbomaan barnoota isaa sadarkaa duraa bakka dhaloota isaa Magaala Gimbitti yoo baratuu barnoota olaana immoo magaala finfinnee kessaatti bara sana bakkaa ijolleen lammilee biyyaa alaa fi ijolleen Abboti Qabeenya itti barataan Mana Barumsaa "American Community School" jedhamutti baratee. Kayyoo fi Quuqamni Abbomaan ummataaf qabu bara kana irraa eegale mul'achu jalqabe jedhu warrii dhiyeenyaan isaa beekan.

************************************

Yeroo barachaa ture sanatti barattoota seeran alaa barumsaa irraa ari'aman akkaa isaan barumsatti deebi'aniif dhoksaadhan barattoota qindessee kan kakaasaa ture Mucaa xiqqoo kan ture Abbommaa akka tahe biraa gahame hanga barumsarraa ari'amutti gahe ture.

*************************************

Achiin boodas gara M/Barumsaa bara sana qulqullina barnootaatin beekama tahe 'Akaki Adventist School" tti kutaa 9 fi 10 baratee. Achumatti ansuun kutaa 11 fi 12 bakka barattotni akka biyyattii qabxii olaana galmessaan itti barataan M/B "Tafarii Mokonnin" yeroo amma kana "Entoto Academic, Technical and Vocational School" jedhamutti baratee. Bara kana jalqabuun Abbomaan ifaaf ifattii gaffii sabaa fi sablammotaa gafachuu jalqabee. 

*************************************

Kanatti ansuun Abbomaan kan deeme ammaa har'attille qabxii olaana inni achittii galmessee namoota hedduuf gaffii tahe kan itti hafe ga "Haile sillasie University" kan ammaa "6-Kiiloo" jedhamuiu seene.

************************"**"*********

Abbomaan bara Mana Barnoota Tafari Mekonenittil barachaa turetti mucaan Adaada isaa kan Farmaasisti barachaa ture Girmaa Dafoo Jaamoo kan jedhamuu immo  yuuniversiti kessattii qabsoo bilisummaa cimaa geggessaa ture Abbomaanis daandii qabsoo kana isarraa fudhatee jedhamee yaadama. 

*************************************

Bara 1953 tti "Motichii hin gaafatamuu" kan jedhuu falmuun obbolootni lamaan Jeneeral Mangiistu Newaawe fi Girmaaye Newaawe motichii akkaa kufuu danda'aan Qabatamattii yaali Fonqolchaa Motummarratti godhaniin agarsiisani darban.kanaanis barattoota bara sanaaf karaa qabsoo agarsiisani darban.

**********"*************************

Abbomaa Mitikkuu barataa waggaa 3ffaa tahe osoo jiru dorgommiin secretary General geggeffamee irratti innis namoota kana laman faana dorgoome.Mallas Zeenawwii

Galaasa Dilboo fi Abbomaa Mitikkuu turan.

************************************

Mallas Taklee (Mummicha Ministeera duurani obbo Laggasd  Zeenawwi, Mallas maqaa jedhu kan fudhataan nama dhalataa Tigiraay  qabsoo barattoota  kessatti hedduu beekama kan ture fi bodarrattis jeneraal Taddase Birruu faa faana kan rashanaame du'e irrati.) 

*************************************

Dhumaa irrattis dorgommii kanarratti kan hafan Mallas Zenawwi fi Abbomaa Mitikkuu turan.

Jalqabaa waraqaa qorannoo isaa kan dhiyeessee Abbooma Mitikkuu yoo tahuu gaafa innii dubbaatu Galmaa sana kessaa kan turan amma inni dubbate fixuttii Afaan bananii dhaggeeffachaa turan jechii isaa kan bayyee nama hawwatuu ture. 

************************************

Itti ansuun dabareen kan Mallas Zenawwi ture. Waraqaa Abboman dhiyessee kana hunduumtu ajaaibsifata ture mallas Zenawwi dabalate jechuu dha Mallas akkaa Abbomaa hin callee waan bareef dabareen isaa gaafa gahu gara waltajjitti ol bahe akkana jedhe "Kabajaan Abbooma Mitikkuuf qabu irraan kan kahe dorgommii kana addaan kuteera jedhe".

*************************************

Bara 1966 Abbomaan Pireezdanti Baratoota Yuuniversiiti H/Sillasee yoo tahu itti anaan isaa ammoo Getachoo Bagashaaw (Amma Profeseera kan tahan biyyaa Ameerika kan jiratan. Getachoon bara sana Miseensa Dargii kan turanii fi dhoksaan ammoo miseensa "Ihappaa" kan turan Ajajjaa dhibbaa Alamayyoo Hayilee faana miseensa Ihappa ture.)

********************"****************

Yeroo kana Abboma Mitikkun mana isaanitti Baaroo Tumsaafa faana waayee Qabsoo Ummataa Oromoo mari'achuu egalanii turan. Yeroon sun yeroo ittii Dargiin Mooti H/Sillasee buuse ofii isaaf of ijaara yeroo itti ture dha.Yeroo kanaa waaye bilisumma dubbatee ummataa amansiisu kan danda'uu yuuniversitii Finfinnee qofa ture, dhabbatni siyaasa tokkollee hin turree (ኢህአፓ, "Ihappa" partiin jedhamuyyuu ifatti hin baane ture.)

*************************************

Gareen Barattoota Yuunivarsiitii yeroo sanatti Dargiitti qorumsaa cimaa tahe ture. Yeroo Dargiin Mooti hin tuqamuu jedhamee yaadamu sana Fonqolchaa geggessee irraa buusu gareen Rayyaa ittisaa biyyaa Masara Motummaa deemani to'ataan Mooticha boji'anii sodadhaan lafa ilaala turanitti garee kana kessaa kan ijaa jabaate Murtoo dargii Motichaa dura dhabbate kan dubbisee.

*************************************

Yeroo sana Tuuta Poolisi kessaa sadarkaa Ajajaa shantamaa kan qabu nama Dabalaa Nadhii jedhamuutu murtoo kana fuula Mooticha dhabbatee dubbiseef. Kanaan booda Dargiin Abboomaa Mitikkuu sossobaate ofitti dabalachuuf nama Dabalaa Nadhii jedhamuu kana gara mana jireenya Maati Abboomaa Mitikkuufaatti erguun amansiisu yaalani turan...

************************************

garuu yaada jajjaboo Abboman dhiyessee dhaggeffachuun namni Abbomaa Amansiisuf ergamee kun ofii isaati gara Yaada Abbooma fudhachutti deebiye.Kana booda Dargiin barattoota Yuunivarsiitii irrattii tarkaanfii fudhachuu eegalee, yeroo kana egaa Elemoo Qilxuunfa dhoksaan gara Finfinneetti wamaamani Addaa Bilisummaa Ummataa Oromoo kan hundessan.

*******************************"*""**

Yeroo kanatti Abbomaa Mitikkuuf ajaajni cimaan kennameef Innis kanaan duraa miseensotni Dargii nutti dabalamii jedhanii deddebi'anii gaafachaa waan turanif isaanitti dabalame garee Mangistuu H/Mariyaamin hundaa'e kan "Sedeed" jedhamutti dabalamuun isaanuma kessaa tahe isaan basaasuuf murteeffatee itti seene. Sanaan boodas Abbomaan garee sana kessaa gale akka barbaade tocho'uu eegale.

************"************************

Kayyoon isaa jalqabaas Meeshalee Waraana Kahumsaaf tahan ABO'f tif walitti qabu ture, waan kanaratti osoo hojjeta jiru namni dhalootan Goondare tahe fi kan sadarkaa (Ajajja shantama qabu )tokkoo mana jireenya Abbomafattii dhoksaan ABO tiif hojjetama jira jedhe shakkuun namoota sadii akka isaan tarkaanfi irratti fudhataniif ajaaja dabarsee. 

**"**********************************

Abbomaa Mitikkuun konkoolata isaa qabatee nannoo Nifaas Silk jedhamurran gara mana jireenya maati isaatti osoo deemu konkolaata biraatin duuka bu'uu jalqaban innis Ariiti itti dabaluun harka miliquuf yaale. Karaa kiilo 6'n kute nannoo Embaasi Gibxii,Mana Buna (Coffee House) fulduratti kan argamuu gara Mana jireenya Maati isaa yoo gahu, namootni sadii kan Kilaashinkoov hidhatani jiran sadii isaa dursaani kara itti cufanii eegan.

*************************************

Bodatti deebi'un akka isaa hin baasne waan bareef,fallii inni qabu tokkof tokko namoota kana waliin walitti bahu ture. Shugguxii isaa nyachifaate konkolaata isaa kessaa bu'uun isaan kessaa isaa of dagaate dhabbatu tokkotti dhukaase.

Itti ansuunis warren hafan lamanitti meshaasa qabe, sanaan booda laman isaniyyuu harka ol qabatan.

*************************************

 Innis meesha isaani erga harka fudheen booda jara lamaan fudhe gara Wajjiraa Poolisi nannoo sana jirutti gessee, namoota na ajjesuuf na hordoofa turan iratti dhuukase lubbuj basuusaa dhugaa bahun meesha harka jiruus itti kenne to'annoo jala of olche (Hidhamaa tahe).

******"****************************

yeroo kana isaa qofa osoo hin taane Maati isaa dabalatee bayyee rakkatan hundi isanillee mana hidhatti darbataman. Yeroo sanattii Hiriyaa Abba Abbomaa kan ture fi Miseensa Dargii kan ture Koloneel Takkaa Tulluu namni jedhamu, rakkoo irraa gahu danda'u tokkollee osoo hin sodaatin, 

**************"*""********************

Mangistuu H/Mariyaamin dabalatee namoota hunda mucaan kun barbaade osoo hin taane nama isaa ajjesuuf dhufe ofirraa qolachuuf ajjeese namootni kun immoo Motummatu erge osoo hin taane jibbaa dhunfaa irraan kan kahe isaa ajjesuuf turan kanaaf himaatni Abbomaratti baname jiru akkaa irraa dhabbatuu fi innis akkaa mana hidhaadha bahu godhaani haala adabbitiin gara Wallaggaa bakkaa Angaar Dhidhessaa jedhamuttii jijjiramee akka deemu murta'eef. 

*************************************

Yeroon kun yeroo ittii Abbomaan hojii yoomu hin dagatamnee fi boonsa tahe itti hojjete dha, innis waggotaa dheeratiif Oromoon akka diigamuuf kan hojjetama ture yeroo inni itti diige akkaa Oromoon wal arguuf daandii itti saaqe ture. Inniis Oromootni kara Baha Artiist Alii Birran faa Artii fayyadamuun Oromummaa lellisuu jalqabani turan Baandi Afraan Qalloo hundessuun, Abbomaniis Baandi kana gara Wallggatti Afferuun akka Ummatni Wallagaa Oromummaa isaa jabeffatu kara Artii jajjabessaa ture,

****************************"********

 kanaan alattis ABO'n kara Baha Oromiyaa qofa osoo hin taane Oromiyaa gututtii akka innii baba'latuuf Abboman shoora guddaa taphateera, Abboman Miseensa Dargii tahe waan jiruuf osoo irratti hin beekamin akka fedhe tocho'uun Meshaale waraana ABO dhaaf walitti qabun halkaanif guyyaa osoo hin jedhin hojiisa cimsee itti fufe. 

*************************************

Ajaaja Dhibba Iggazuu Waaqootin kan durfamuu fi Dabbaummaa Gannatii Dheressaan, Muktaar Musaa, Abdii, Mohammad kan jedhamani fi Loltoota ABO kan tahan kanaaf Waraqaa enyummaa dhoksaan qophessee fi Hidhanoos hidhachiisun Seensa Magaala Amboo bakkaa Awwaroo jedhamutti Mana Obboo Agargaaw Dinqaatti (Obbolessaa Tesfaaye Diinqa,kan bara Dargii Mummicha Ministeera ture) wal gahan. 

************************************

Hallii Abbomaa kun kan isaan Sodachisee fi isaa to'achaa kan turan Abbomaan Amboo kessatti mulachuu isaa Dargiif gabaasa godhan, yeroo kana ture namootni Amboo irattii garee riphee lolaa hundessuf wal gahan hundi bakka tokotti osoo hin yaadamin to'annoo jala kan olaan. 

*******************************"****

Halli umaame kun Magaaa sana kessaa kan turan Miseensotni ABO hundi gara Bosonatti akka galaan isaan dirqisiise. Yeroo kana tureega Bulchaa Baalee kan ture Jaal. Magasaa Barii,

***********************************

 Humna waraana xiyyaara kessatti kan gitaa hin qabne Iggazuu Bantii dabalatee humni magaala jiru hundi bakkaa Qabsoon hidhannoo itti egaltee gara Harargeetti imaluun kan Qabsoo hidhannotti dabalamaan.

***********************************

Abbomaan "Abbaan-Xiiqii (Maqaa Maaso isaati) namoota biratti kan inni ittin beekamuu Ijaa jabinaa isaa fi salphatti waan fedhe nama amansiisun beekama ture.

************************************

Kora ABO jalqaba geggefameen Barressaa olaanaa Dhaabichaa tahe osoo hojjechaa jiru, namootni 10 hundeessitoota fi geggesitoota olaano, ijaa dhabichaa kan tahan gara Soomaliyatti imaalan isaan  kessaa isaa tokko ture Abbomaanis.

*************************************

 Guyyoottan saddetiif Gammojjii Ogaaden kessaa millaan erga deemanin booda bakkaa SHINNIIGGAA jedhamtutti waanti isaan nu mudataa jedhani hin yaadne tokko isaan mudate. Hidhattoota Amantaa Kiristaanaa bayyee jibbani fi kan balaaleffatan  warraa Soomaliyaatin to'atamaan. 

*************************************

Akkaa carraa tahe 10'n isaani kessaa namootni 4, Abbomaa Mitikkuu dabalatee kiristaana waan turaanif Akraarotni Somaliyaa kun jara kana qofatti baasun Meesha isaani itto qabani itti dhukaasuf ituu jedhani... 

*************************************

Warrotni hafani jiraan 6'n obboloota isaani kiristaana kana waliin dhabbachuuf marill

...."Nuti Oromoota kan mana nu baase Rorroo dha malee Amantii keenya miti. Yoo nu gadhiiftanis yoo nu ajjeftaniis wal dukaa nu ajjeesaa malee gargar hin baanuu" jechuun tokkummaa fi Hafuura Oromummaan dura dhabbataan.

********************************

Isaanis Rasaasa itto qabamee jiruu jala siiqa jennaan didaan ejjennoo isaanin akka dhabbatanitti ijolleen Haadha tokkoo, Kayyoo tokkoof, Tokkummaa mana akka ba'anitti Bollaa tokko kessatti jalalaan kufan.

*************************************

Suura1: Abbomaa Mitikkuu

Suura 2: Bara 1966 yeroo ummatni  sagalee isaani dhagessifachuuf Hiriiraa nagaa geggeessaan inni kiristaana tahuus gaaffin isaani gaffii sirri waan taheef Dhadannoo qabatee fulduraa duukaa hiriire kan mul’atu kun Eyyee isumaa Abbomaa Mitikkuu dha.

Har'as boriis nuti karaan keenya karaa Abbomaafaati Eyyee nuti ilmaan Abbomaafat .

.

.

Yoom as geenye salphatti,ofkenneti jabaan!"

Via, Raajii_Guddataa

@Oromographya

@Odaatiktok

#Jonas_ Mohammed_ Bath

#Joonas_Mahammad_Baaz (Trinidad 🇹🇹)

(Gabra otoo ofii Gabrummaa Keessa jiruu, Gabroota hedduu Walaboomse)

Joonas Mahammad Baaza nama gurraachaa fi sheeka ture. Biyya Afriikaa Lixaa keessaa takka tan taate dhalataa biyya Ghaanaa ti. Sabaaf sablammoota Ghanaa keessaa irra bal’aa kan tahe saba #Akan jechuun beekamu keessaa bara 1788 ti dhalate. Koramantyiin jechuun maqaa ingiliizooni namoota saba Akan kana keessaa gabrummaan gurguramaniif moggaasanii dha. Bara 1805 keessa gabra tahee gurguramuun biyya Ameerikaa kibbaa Triindaadi fi Teebaagoo geefame. Akkaataa Gabaasa nama Trinidaditti bakka bu’aa mootummaa Ingiliizootaa tahe Brigadier-General Sir Thomas Hislop argametti, Biyyi faransaay naannoo Trinidaad koleeneefachuuf kajeellaa akka qabdu mootummaa Ingiliiz keessatti shakkiin uumamte. Sababa kanaatiin mootummaan ingiliz Kaambiileen waraanaa hedduun Trinidadi fi Tobergoo keessatti waraana ingiliiziif akka jaaramtu murteessan. Jaarmaya kana akka taasisan gabri Afriikaa qabamee (bitamanii) akka garasitti fi’aman tahe. Akkaataa kanaan sheeka hin janne, dubartii hin janne, daa’ima hin janne, Afriikaa lixaa Ghanaa fi Maaliirra Gabri guuramee Trinidadi gahan. 

Haaluma kanaan Joonas(Yuunus) Mohammad Sisie tiis gabroota hojii kana milkeessuuf achi gahan keessaa tokko tahuu danda’e. Magaalaa port spain jadhamtuti Hojii Kaambii #George tan humni waraana ingiliiz buufata godhatu jaarruurratti boobbaasan. Nama Diin islaamaa barate waan turef, Amantiin islaamaa Akhlaaqa nama tolcha akkaatuma hadiisaan jadhame sanitti, haalaa fi amalli isaa namoota biraatiti toluu fi gabri biraatis haala isaa akka hordoofan gochu danda’e. Kaamphaaniin gabraa isaan bitatee Trindaaditti hojirratti boobbaase, akkumma gabra birootti Dhagaa cabsuu dabalatee osuma hojii humnaa ulfaataa adda addaa Jonaas Mohammed hojjachiisanii, Overseer taasisan. Kana jechuun haalaaf amalli isaa gaarii tahurraa kan ka’ee, hojii hojjatamu kan hordoofu fi gabroota kan too’atu isa godhuun, kaffaltii muraasa isaaf kaffaluu jalqaban. 

Waa’een Jonas Mohammed Wanti nama dinqisiisuu fi ajaa’ibsiisu tokko jira. Ilmi namaa tokko sababuma haalluun isaa gurraacha tahef qofa akka meeshatti gurguramee, biyyaa fi abaabuu ifii keessaa humnaan baafamee fagoo biyya hin beeknetti fudhatamee dararaa fi gidiraa, rakkoo fi miidhaa cimtuu irra gahu argaa obsuu dadhabe. Osoo gabrooni kun haala kanaan jiranii,  Kaffaltii xiqoo argatu kanaan jireenya dhuunfaa isaa gabbisee jiraachuuf samuun isa hin hayyamne. Sanirraan Joonas Mmd nama Hadiisaa fi Seenaa Asaabootaa, akkaataa #Abubakar_Saddiqi fi Bilaal turan san nama dhagayyee fi baratee gurraa qabu waan tahef, gara laafummaa fi arjummaa guddoo horate jira. Mee waan inni ja’ee haa ilaalu:-

“#Anis_gabra . Haa tahu malee amma ani obboleewwan koo gabrootan wajiin jiru kana keessaa xiqqaatullee kaffaltii muraasa argachaan jira. isaan hunda caalaa anaatu haala wayyaa qaba. Ani erga amantaan koo islaama taheefuu, fakkeenyi koo Nabi Mahammedi(S.A.W). Isa booda Abubakar Saddiiqi. Abubakar Saddiiq Ahsaabaa Nabiyyicha keenyaa guddaa fakkeenya nuuf tahu dha. Fakkeenyumaan isaa qabeenya kuufatee soorreesss guddaa tahuu hin ture. Qabeenya isaatiin ilma namaa bilisoomsuu fi gammachiissuu ture. Abubakar Saddiiq kaleessa obboleessa kiyya Bilaal bitee gabrummarraa bilisa baase. Amma Anis jazaa Abubakar Saddiiq deebisuu danda’uu baadhuus garuu, carraan argadhe kanaan gabroota obboleewwan koo kanaaf gaarii hojjadhee fakkeenyummaa Abubakar Saddiiq fudhachuu kiyyaa rabbiif nabiyyichaaf agarsisa. Galata Abubakar obboleessa keenya As’habal Bilaaliif oole hamma tahe deebissuu danda’uu jechuun, hojii inni hojjate hamman danda’uu tokko raawwadhee, yoon nama isaan hordoofe tahu koo yoon rabbiif mirkaneessuu danda’e qofaa dha” ja’e. 

Duuba Joonas kaffaltii muraasa hojii dabalataa tanarraa isaaf kaffalamuu eegalte jala jalaa walirra kaayyachuu jalqabe. Duuba Joonas, gara tokkoon gabra tahee hojii dirqama guyyatti hojjachuun isarra jiraatu bahachaa, gara biraatiin kaffaltii xiqqoo hojii itti gaafatamummaa dabalataa itti kennamterraa argatu dhooysaan boola qotee kuufachu itti fufe. Akkaataa kanaan osoo kaffaltaa argatu kuufatuu, gatii bakka bu’aan mootummaa ingiliiz gabroota kana itti gurguruu fadhan, nama tokkorraa doolaara $150 kaffaluun, gabroota gurraachaa fi muslima tahan magaalaa Fort Spain #200 walaba baase. San booda gatii isaa immoo $500 ofirraa kaffalee of walaboomse. 

Joonas Mahammad erga jaarmayini buufata Waraanaa fi Buufatni Doonii iddoo turan sanii xumuurame booda, #Santa_Cruz_Valley ti lafa ooyruu Heektaara hedduu bitee oomisha qonnaa oomishuu jalqabe. Gabroota walaba bahani fi kaneen fadhii isaaniitiin hojii Kaffaltaa bareedaan hojjachuu barbaadaniif carraa uume. Lafa ooyruu bal’oo bite tana jecha afaan Arabaatiin #Mizra_Estate jechuun maqaa moggaase. “Ganda ykn Qabeenya Biyya Ofii” hiikaa jadhu qaba. 

Joonas Mahammad Baaz Biyya Trinidad keessatti labsiin walabummaa gabraa labsamtee ji’a tokkoon booda, ji’a Fuulbaanaa bara 1838 ti du’aan addunyarraa dabre. Joonas nabiyyii fi ahsaaboota isaa fakkeenya godhatee kan birootifis fakkeenya tahe filame. haala rakkisee isaa fi ummata gurraachaa mudate san keessatti obsaan cichee, ofiifuu rakkoo keessa otoo jiruu rakkatoota akka isaa hedduu furuu danda’e. Maqaan isaatiis hanga ammaa kabajaa fi ulfinaan ummata Gurraacha Addunyaa, keessaafuu kibbaa fi jiddugaleessa Ameerikaa biratti kaafama. Seenaan Joonas Mahammad Baaz Arrallee gurraachoota Ameerikaa kaabaa keessa jiraatan hedduudhaaf fakkeenya tahun, diin akhlaaqa namaaf tolchee, daandii gaariiratti nama qajeelchu gara Amantaa islaamaati akka dhufan gochuu keessatti gahee guddaa qaba.

#Rabbi_Haa_Araaramuuf

#Oromographya

Horaa Bulaa

#Deebanaa

@Oromographya

@Odaatiktok

t.me/Oromographya

#Marawa _#Ituu_#መረዋ_ኢቱ

#የመረዋ_ልጆች

       ክፍል አንድ

ከሁለቱ ትላልቅ የኦሮሞ ብሄር ግንዶች አንዱ በሬንቶ ነው። በሬንቶ አምስት የኦሮሞ ዘር ሀረግ ያቀፈ ነው። ከአምስቱ የበሬንቶ ኦሮሞ ልጆች አንዱ ሰፊው የመረዋ በሬንቶ የኦሮሞ ዘር ሀረግ ነው። አንዳንዶች መረዋ ብለው ሲጠሩ አንዳንዶች ደግሞ ሙረዋ በማለት ይጠራሉ። የአጠራር ጉዳይ ነው እንጂ ሁለትም የሚገልፁት ይህንኑ ንዑስ የበሬንቶ ኦሮሞ የዘር ሀረግን ነው። የፌስቡካችን ኢቱ ኦሮሞ ፖስት ገፅ የተለያዩ ቀደምት ጥናቶችንና የመረዋ ኦሮሞ ሙሁር ሽሜግሌዎችን እማኝ አድርገን ስለመረዋ ኦሮሞዎች እንደሚከተለው አስፍረናል።

መረዋ ከአምስቱ የበሬንት ኦሮሞ የዘር ሀረግ #ከጡሙጋ ቀጥሎ ሁለተኛ ልጅ ሲሆን #ከረዩ፣ #ሁምበና ና #ቀሎ በቅደም ተከተል ይከተሉታል። መረዋ አንድ ወለደ። እሱም #ኢቱ ነው። የመረዋ ኢቱ ኦሮሞዎች የሰፈሩበት መሬት #ኦነ_ኢቱ ወይም #ጨርጨር ተብሎ ይታወቃል። የመረዋ ኦሮሞ ዘሮች ከምዕራብ ሀረርጌ ጀምሮ ፈንታሌ መተሃራንና ደቡብ ምስራቅ ወሎን ጨምሮ እስከ ሰሜን ወሎ ራያ ድረስ ሰፍረው የሚገኙ ሰፊ የበሬንቱማ ኦሮሞ ግንድ ናቸው። 

በጥንት ዘመን የኢቱ መረዋ ልጆች በሶስት ቤት (Man-Bultii) ይካፈላሉ። እነሱም #የወርሬ ፣ #የገላን ና #የኩረ በመባል ይታወቃሉ።  ወርሬ ሰበት ፥ ገላን አምስት ፥ ኩረ አምስት ቤተ ጎሳን ያቀፉ እንደ ነበር የመረዋ ሽማግሌዎች ይናገራሉ። ነገር ግን በታሪካቸው ውስጥ ይህ ጊዜ ላይ ነው የሆነው ተብሎ ሊገለፅ ባልቻለ ወቅት ላይ አንድ ክስተት በሶስቱ የኢቱ መረዋ በተ ጎሳዎች መካከል ተከሰተ ይላሉ። እሱም መጠነኛ የእርስ በርስ አለመግባባት ግጭት ነበር። እናም በውቅቱ ከኢቱ መረዋ ልጆች ስርዓት፣ ባህል፣ ወግ እና ተለምዶ ውጪ የራሱን ቤተ ጎሳን ለማንገስ እንቅስቃሴ አድርገው ነበር ተብለው የሚወሱት #የወርሬ ኢቱ መረዋ ቤተ ጎሳ አባላት እና በተቀሩት የገላንና የኩረ ኢቱ መረዋዎች መካከል ነበር። ይህን ግጭት ለመፍታት የኢቱ መረዋ ልጆች ከሌላ ወገን ዳኝነትን አላሹም ይላሉ ሽማግሌዎቹ። ከኢቱ ልጆች በትውልድ ስድስተኛ የሆነውን #ቃሉን (ወረ ቃሉን) ከኩረ ቤተ ጎሳ ውስጥ በስምምነት ወጥቶ ገለልተኛ በመሆን, ከዋቃ የተሰጠውን ዋዩን ተጠቅሞ እንዲዳኝ በመወሰን ሁሉም ጉባዔ ቁጭ አሉ። እናም ከሰባቱ ቤተ ወርሬ ጎሳ አባላት መካከል ችግር መፍጠሩ ውስጥ እጅ ያሌላቸውን ከወርሬ ቤተ ጎሳ ወጥተው በጨርጨር ኦነ ጎሳ ተሰጥቷቸው ከሌላው ወንድሞቻቸው ጋር ተቀላቅለው እንዲ ኖሩ ተወሰነ። በዚህ መልኩ በቤተ ገላን ስር ተዘዋውሮ ራሳቸውን ችለው በመቆም የራስ ጎዛት (ኦነ) እንዲኖሯቸው የሆኑት #ጋዱላ ናቸው። 

ችግር መፍጠሩ ውስጥ በከፊል የነበሩ ና በከፊል ያልነበሩትን የቤተ ወርሬ ጎሳ አባላትን ደግሞ በተሳትፎቸው መጠን በከፊል ችግሩ ውስጥ የነበሩትን ከኦነ ኢቱ ውጪ እንዲ ሄዱ፣ያው ጎሳ ሆነው ችግሩ ውስጥ ያልነበሩትን ደግሞ በሌላ የኢቱ ግሳ ስር እንዲ ጠቃለሉ ወይም ከጥፋተኞቹ ለብቻ ወጥተው ለብቻ ኦና እንዲ ሰጣቸው ሆነ ነበሩ። በዚህ መሰረት ሜታ ና አሮጂ ወርሬ ይጠቀሳሉ። ሙሉ በሙሉንኳን ባይሆን በመጠኑ ከችግር መፍጠሩ ነፃ የነበሩ የሜታ ወርሬ ጎሳ በአፉርገላን ስር ገብተው የኢቱ ማንነትን እንደያዙ እንዲቆዩ ተደረጉ። በችግር መፍጠሩ ውስጥ ድርሻ የነበራቸው የዛው የሜታ ወርሬ ጎሳ አባላት ደግሞ የኢቱ መረዋነት ተገፍፈው ለአፍረን ቀሎው ልጆች ወደ ወረ አላ ተሰድደው አላ ኦሮሞ ሆኑ። እንደዚያው ወደ ምስራቅ እንዲሰደዱ የተደረጉ ጥፋተኛ የአሮጂ ወርሬ ኢቱ ጎሳዎች ከአላ አፍረን ቀሎ ጋር ሲቀላቀሉ የተቀሩት ና ጥፋት ውስጥ አልተሳተፋም የተባሉ አሮጂዎች እዛው ጨርጨር የሰፈራ ግዞት መስርተው ራስን ችለው ከአስሩ የኢቱ መረዋ ጎሳዎች አንድ ሆነው እንዲ ቀጥሉ ተደረግ። 

ችግሩን በመፍጠር ዋና ና ግንባር ቀደም የሆኑ የቤተ ወርሬ ጎሳ ከመረዋ ልጆች መሬት እንዲሰደዱ ና የኢቱ ሙረዋነቱን ማንነት በመግፈፍ ሌላ ወገን ፈልገው እንዲያፈሩ ና እንዲቀላቀሉ ተወሰነባቸው። በዚህ ረገድ ወደ ኦቦራ አፍረን ቀሎ ና ወደ ሶማሌ ተጠቃለሉ የሚባሉት #አኪቹ ወርሬ ና ወደ አርሲ ና ሶማሌ ተከፋፍለው ወጡ የሚባሉት #ከረረን ወርሬ ይጠቀሳሉ። ችግሩን በመፍጠር ውስጥም ሆነ ችግሩ እንዲፈታ በሚደረገው ሂደት ውስጥ ብዙም ተሳታፊ ያልሆኑ ና  በመሃል ሰፋሪነት የተዋጡትን የቤተ ወርሬ አባል ጎሳን ደግሞ በራባ ዶሪ ውስጥ በሰራዊትነት እንዲያገለግሉ ና የሩቅ ጦርነት በሰፊው እንዲሳተፋ ነገር ግን የኢቱ መረዋነታቸው እንዲቆይላቸው ተደረጉ። በዚህ ረገድ ወደ ሰሚን ኦሮሚያ የዘመቱ ና እዛው የሰፈሩ ዶሪንቦጁ ወርሬ ኢቱ ና ገማ ገልቲ ተብለው በወሎ ውስጥ የሰፈሩ እንደ ሆኑ ሽማግሌዎቻችን ይናገራሉ። 

እነዚሁ መሃል ሰፈሩ በመባል ወደ ራባዶሪ እንዲቀላቀሉ ከተደረጉት የተረፉት ደግሞ በሌላ የኢቱ መረዋ ጎሳዎች ስር ደቂቅ ቅርንጫፍ ሆነው (በልበላ ጎሳ) እንዲታቀፉ ወይም በራባዶሪ በተቆጣጠሩት አዲስ መሬት ላይ እንዲ ሰፍሩ ነገር ግን ማንነት ያልተነፈጋቸው ነበሩ። እነዚህ ሊበን። ግማሹ ሰሜን ሲገባ የተቀሩት ግማሾች ደግሞ አፋርገላን ስር ተጠቃለሉ። ኤጃ(ኤጁ) ና ቆቦ ወርሬ ደግሞ ግማሹ ከረዩ ና ሰሜን ሲገቡ የተቀሩት ደሞ በሌላው እንደነ____ና ባዬ ጎሳ ውስጥ ተጠቃለው የባዬ ና የ___(to be filled later) ኢቱ መረዋ ጎሳ ቅርንጫፍ በመሆን ቀሩ። 

ከዚህ ወቅት በኋላ ነበር #በኦነ_ኢቱ (በጨርጨር) የሚኖሩ የመረዋ ልጆች በሁለቱ ቤተ ጎሳ ማለትም #በገላን ና #በኩረ  ኮንፌዴሬሽን ተጠቃልለው በአስር ዋና ጎሳዎች ታቅፈው የቀሩ መሆኑን ከኢቱ መረዋ ሽማግሌዎች ያገኘነው ታሪካዊ መረጃ ያስረዳል። ከዛ ጊዜ በኋላ መረዋ የበሬንቶ ልጅ እንድ ኢቱን ወለደ። ኢቱም እስር ወለደ ይባላል። አምስቱ የገላን ና አምስቱ የኩረ ኢቱ ቤት ተብለው መጠራት የጀመሩት።

ለማንኛውም አስሩ የኢቱ መረዋ ግሳዎች ከበኩር እስከ ትንሹ በቅደም ተከተል እንደ ሚከተሉት ናቸው። የመጀመሪያዎቹ አምስቶች ሸነን ገላን ሲባሉ የሚቀጥሉት አምስቶች ደግሞ ሸነን ኩራ ይባላሉ። 

#10_የኢቱ_መረዋ_ጎሳዎች።

1️⃣. ባቦ

2️⃣. ጋዱላ

3️⃣. አፉርገላን (4 ናቸው)

        1)#ኤሌሌ. 2)#ወጫሌ. 3)#ሊበን. ና 4)#ሜታ.

4️⃣. #አልጋዮ [ሰዴን አልጋ] 3 ናቸው።

         1)#አልገ. 2)#ሞመጂ. 3)#ጂሌ

5️⃣. ጋሞ

6️⃣. ቃሉ

7️⃣. አዳዮ

8️⃣. ዋዬ

9️⃣. አሮጂ

1️⃣0️⃣. ባዬ 

............ #ይቀጥላል።

Ituu Oromoo Post የመረጃ ና የእውቀት ምንጭ ነው። Follow ና Share አድረጉ

t.me/Oromogeography https://mikysultan.blogspot.com/?m=1

#QEERROON QABSOO OROMOO GANAMAA EESSAA KA,E

#Qeerroon_Qabsoo_Bilisummaa_Oromoo_Hammayyaa_Keessatti_Jalqaba_Warreegame_Eenyuu?.

RAMADAAN MAALIIF DAGATAME?. 

Gootichi Oromoo Soorreessi Jaarraa Abbaa Gadaatiis tahe miseensoonni Qeerroo ganamaa hanga ammaa lubbuun jiran tokko tokko waa'ee hundeessuu ABO, eegallii qabsoo bilisummaa Oromoo fi wa'ee Qeerroo Ganamaa hogu haasawan yoo dhageessan maqaa dargaggoo tokkoo irra daddeebi'anii ni kaasu. Dargaggoon kun eenyu?!. Goota Saba isaa biratti DAGATAME!!. 

Qeerroon Ganamaa marsaa 1ffaa fi marsaan 2ffaanis erga leenjii fi deeggarsa meeshaa waraanaa biyyoota ambarraa argatan booda, jiddu gala qabsoo biyya keessaa #battala_Carcar_Xirrootti gaggeessuuf sababni murteessanii fi gara carcar imaluuf karoorfachuun isaanii wanni namatti agarsiissuu yoo jiraate, miseensi baayyeen Qeerroo Ganamaa ilmaan Oromoo Ona Ituurraa tahuu isaanii fi battala qabsoo carcar Keessa jirtuu duraanumayyuu sirritti kan beekan tahurraa akka tahe hubachuun salphaa dha. 

Qabsoon Bilisummaa Oromoo bifa hammayyaan biyyoota Ambaa keessatti unkuramtee, san boodas gara biyyatti as tarkaanfattee Harargheetti gaggeefamuu jalqabde keessatti, warreegamni lubbuu inni jalqabaa kaffalame lubbuu ilmaan Oromoo Ituu akka tahe wal nama hin gaafachiissu. Warreegamni qabsoo sochii bilisummaa bifa hammayya "A" jattee kan eegalte gootota Ituu Akka Ramadaanii (Biyyaa Alatti) fi Hundee Dhaabaa (biyya keessatti) tiin tahuusaa seenaan qabsoo bilisummaa Oromoo ragaa dha.

Arraaf warreegama jalqabaa biyya keessatti kaffalame mooggaatti dhiisnee warreegama bilisummaa Oromoo biyya ambaa keessatti yeroo jalqabaatiif kaffalame haa ilaalu.  Asirratti Maqaan Dargaggoo Goota gootarra dhiiraa tokkoo osoo hin kaafamne darbuun irbuu dha. #Ramadaan_Husseen_Kaliil. 

Dubbichi akkanaan jalqaba. Seenaa qabsoo Qeerroo Oromoo yeroo ammaa Oromiyaa bira taree Itoophiyaa guutuu keessatti shoora guddaa taphachuu dandayye kana gadi fageenyaan hubaachuuf seenaa Dargaggoota Bilisa Baaftoota Oromoo/ Qeerroo Gananaa ofduuba dachaane ilaaluun dirqama nutti taha. 

Tuutni Qeerroo Ganamaa ABO Erga hundeessan booda, hojii Diploomaasii ulfaataa hojjataniin loltoota Oromootiif biyya Yemenitti leenjiin waraanaa Kumaandummaa fi leenjii siyaasaa addunyaaleessaatiin ofcimsanii, akkasumas barnoota hammayyaa yeroon isaan gaafattus fudhatanii, deeggarsa meeshaa waraanaa biyyoota Syria fi Iraq irraa argataniin deeggaramuun hidhannoo guutatanii gara biyyaa seenanii sochii qabsoo bilisummaa Oromoo bifa hammayyaatiin gaarreen Carcar Keessatti balaqqiissuuf imala gara biyyaa ofii jalqaban. Marsaan duraa miseensa wabo Qeerroo ganamaa jechuun kan beekaman, Qeerroo ciccimoon 36 gara Oromiyaa lixanii akka seenanii fi san booda kutaa oromiyaa hunda keessatti warraaqsa bilisummaa qabsiisuuf ofqopheessaniin amni jalqabame. Yoo kana Qeerroon Ganamaa hooggansa Abdukariim Ibraahim(Jaarraa Abbaa Gadaa)tiin Onkoleessa 7/ bara 1970 Yaman Edanirraa doonii lamatti Meeshaa waraanaa fe'atanii gara biyyatti qaceeluun, halkaan lamaa fii guyyaa lama booda xarafa biyya Somaaliiyaa gahan. 

Akkaatuma karoora dheeraa qabatanitti gaarreen carcar seenanii qabsoo waraana diddaa gabrumma jalqabuuf dura gammoojii Soomaaliyaa qaxxaamuruun dirqama itti taate. Kanuma milkeessuuf deemsa gara biyya abbaa isaanii jalqaban. Haa tahu garuu Bakki dooniin meeshaa waraanaa isaaniif fee'atte akka itti dhaabatuuf barbaadan Kaaba Soomaaliyyaa Zeeyilaa fi Asab jidduu ture. Garuu doggoongoora Shufeerii Doonichaa taasiseen bakka #Saahil_Kundhahar ja'amtutti bu'uuf dirqaman. Otoo meeshaa isaanii kaan ashawaa fi tussii keessatti awwaalatanii, uffata Waraanaa uffatanii, hidhannoo isaanii Ziinnaara mudhii guutatanii isaanumaa deemsaaf ka'ee loltoonni mootummaa Soomaalee Lafaa fi Samiin Taankii fi Xayyaaraan Qeerroo jajjabee akka sibiilaa tana marsan. Duuba Sahilii fi guyyaan kun warreegama qabsoo bilisummaa ummata Oromoo isa #jalqabaa taate Qeerroo tana gaafachuunsaa hin oolle. 

Qeerroo Oromoo Mataa tuutaa tan biyya keessattis mootummaa diinaa isaanii tahen falmanii, dadhabnaan deeggarsa biyya ambaa itti kadhatanii, ofiif warreegamanii Saba isaaniitiif dukkanaa ibsuuf gammoojii Yamanii ka'anii, gammoojiii Soomaaliyaa osoo qaxxaamuruuf jadhan Kokkee Waraana Ziyaad Barree jidduuti qarqabamuu mudatan kana keessa dargaggoo Onneen Gaaraa, Goota Lapheen sibiilaa tahe tokkootu ture, Ramadaan. 

Loltoonni Ziyaad Barree kuun oliin taankii fi Xayyaararraa xuluubsaa bubbu'uun, kuun lafoo dallayya tahanii marsuun, akka qeerroon hidhannoo lafa kaayyanii fi bakka jiranirraa hin sassoone qajeelfama kennan. Qeerroon Oromoo Saba Bal'aa Oromoo keessaa bahanii kophaa biyya ambatti diinaan marfamte tunnis,"#Nutti_Warra_Mootummaa_Soomaaliyaa-mormuu_miti, nutti Saba Naf*anyaan biyya nurraa fudhattee, lafa teenyarratti waan nu gabroomsaniif bilisummaa argachuuf qabsaa'uuf deemu malee isinii wajiin #rakkoo_hin_qabnu. Biyya keessan keessa darbuu qofa barbaanna malee dhimma tokko biyya keessanirraa hin qabnu....." jechuun Loltoota mootummaa Soomaaliyaa amansiisanii bira darbuuf yaaliin taasisanis hin milkoofne. Loltooni Soomaaliyaa "#isin_Osoo_nu_hin_hayyamsiisin_biyya_keenya keessa akka feetanitti seentanii baatu, biyyi keenya araddaa abbaa keessanii seetan moo...." jechuun akka harka kennan yookiin akka isaan rukkutan qeerroo ganamaatti akkeekkachiissan. 

Yeroo kana keessa ture dargaggeessi Onnee Gaaraa, kan lapheen Sibiilaa "#erga_diinni_diina_tahefuu rukkuteen du'a malee harka kenne hin du'u, harka kennee booji'amuuf miti kaniin manaa bahef, diinni Oromoo kan manaatis, kan alaatis diinni diinuma, tokkumma, lubbuun koo isin obboloota kiyyaaf fidaa haa taatu, ani osoon lubbuun jiruu isin nadura rukkutamtanii du'a keessan ilaalu hin fadhu...." jadhee Jaallan qabsoo isaa miseensa qeerroo ganamaatiif dhaamsa dabarsee, meeshaa waraanaa harkaa qabu gara loltoota Soomaaliyaati gara galche. Garuu maal godha gaa loltoonni mootummaa Soomaalee jalqabayyuu qophaa'ani eegachaa jiran, isa dursanii rassaasa itti roobsan. Warreegamni Qabsoo bilisummaa Oromoo kan maqaa Dhaaba ABO tiin gaggeefamuus yeroo duraatiif achitti kaffalamuu gaafate. Warreegama kana kaffaluun, duungoo bilisummaa Oromoo dhiiga isaatiin gammoojii Soomaaliyyaa keessatti namni jalqaba qabsiise kunnis #RAMADAN_HUSSEEN_KALIIL goota Oromoo maqaan isaa dhokate kana tahe. 

#Ramadaan_Husseen_Kaliil Akka lakkoofsa faranjii bara 1945 Ona Ituu Carcar, toora kaarra qurqurraa naannoo Laga Arbaatti akka dhalate himama.  Ramamadaan dhimma sabaarratti warra laayyoo hin qabne, warra Maqaan Badduu mannaa mataan badduu wayya ja'ee gootummaan ummata ofiitiif if warreegu, warra goototaa kan Kanniisaan duule diinarraa qawwee hiikatu, warra nama ganuu hin beekne kan si dura lubbuu ofii siif dabarsee laatu ilmaan Kura Galaanirraa dhiira uumamee as burqee dha. Gameessa Aadaa fi hooda kana keessatti guddatee daraare dha. Ramadaan ilma Adeera #Dr_Sheikh_Mahammadrashaad_Abdullee kan tahe ilma #Husseen_Kaliili. Hortee warra #Ituu_Baayee ti. 

#Ramadaan Husseen Kaliil osoo Sahillitti warreegama qabsoo Oromoo isa jalqabaa tahee hin warreegamin dura, tuuta qeerroo ganamaa keessatti malayyii dhimma Alaa WABO tahun tajaajilaa ture. Gita hojii isaa kana keessattis milkaa'ina guddaa galmeessuun gahuumsa isaa hojiin goota agarsiisuu dandayyee dha. Warreegamuu Ramadaaniin booda, Jaarraa Abbaa Gadaa fi miseensonni Qeerroo ganamaa hafan #35 qabamanii Soomaaliyaa magaalaa #Barbaraa mana hidhaa #Mandheeraa jedhamutti, Onkoololeeysa 10 bara 1970 hidhaman. Walii galatti wagga 5 fi guyyaa 12 akka mana hidhaa keessa turan ragaan ni addeessa. 

Miseensi Qeerroo ganamaa fi billiqii biiftuu bilisummaa Oromoo #Ramadan_Husseen_Kaliil nama shiileessaa qabsoo Bilisummaa Oromootaa tahuun lubbuu isaa dabarsee kennuuf hiriiree qofa osoo hin tahin, murataa seena dagatamuun hin qabne dhiigaan ummata Oromootiif barreesse, kutataa guyyaa cinqii ti. Goota Elemoo Qilxuutis tahe, Hundee Dhaabaa, Taaddasaa Birruutis tahe Laggasaa waggii dura waggoota meeqa dursee sabaaf warreegamuun billiqqii biiftuu qabsoo bilisummaa Oromoo dhiigaan addeesse kana maqaan isaa hanga kaafamuu qabu osoo hin dhawamiin awwaalamee hanga ammaa hafuun isaa waan Hedduu nama gaddisiissuu dha!!. "Sa'aa Abbaan Gaafa Cabse Ambitti ija jaamsitti" ja'anii mitiree!!.

Seenaan bara baraan Goota Gootarra Dhiiraa Jaal Ramadaan Husseen Haa Yaadatu. Rabbi Jannataan Haa qananniissu.

#Horaa_Bulaa 

     Deebanaa.

Ituu Oromoo Post Madda Beekumsaa fi Oddeefannootti. Follow fi Like Gochuun hordoofaa!!.

TARREE MAQAA QEERROO GANAMAA!!

#Goottan_Gootarra_Dhiiraa!!

TARREE MAQAA QEERROO GANAMAA 36!!

Goototni ilmaan Ituu, Afran Qalloo, Humbannaa, fi Arsii Shanan barreentummaa keessaa Afur bakka bu'u. Sirna mootummoota Naf*anyaa darban keessatti akka Saba tokkotti wal ijaartee dhiisi akka dhuunfattuu ani Oromoodha jatte, eenyummaa kee afaan guutattee himatte jiraachuun yeroo itti hin dandayyamne turte. Haa tahu garuu bara 1960n ta Oromoon sochii mirga ofii kabachiissu Iddoo hundaa sossoossurraa wanti ofduuba deebisuu dandayye hin jirtu. Ilmaan barreentummaa roorroon alagaa irra heddummaate fincila Oromoota Ituu, Fincila qotee bulaa Baalee fi diigamuu sochii Tuuta hawwissoo afran Qalloo booda, baha Oromiyaati walitti dhaamanii, bilisummaa ofiitiif falmachuuf gara biyya ollootaa qajeelan. Soomaaliyaa, Yamani, Egypti hanga Iraq akkaata deeggarsa itti argachuu dandayyan haala mijjeeffatan. 

Barri isaa sept 5, bara 1969 ilmaan Oromoo bareentummaa namni 51 gahan, hoggansa Jaarraa Abbaa Gadaa, Elemoo Qilxuu, Mullis Gadaa fi kkf niin qajeelfamanii, biyya Soomaalee Moqqaadishooti, boqqoonnaa qabsoo bilisummaa Oromoo bifa haarawaan falmachuuf biqiltuu #ABO jattu gadi dhaaban. Gurmuun tunnis baqqatoota Oromoo gara biyya Soomaalee fi Arabaatti dhangalaa turan baayyee ofitti dabalachuun Leenjii Loltummaa Biyya Yaman kibbaa, Edanitti Kaambii loltoota Eertiraa wajiin akka fudhatan Arab Leaguen hayyamameefi. Leenjii tanas qixxa gahan erga fudhataniin booda gara biyyaa qajeelan. Gurmii isaanii miseensa 36 qabdu tanaanis #Qeerroo_Ganamaa jechuudhaan of moggaasan. Namni Maqaan Ramadaan kan seenaa isaa Post kaleessaarratti ibsine Sahillitti kan  warreegame yoo tahu, Jaarraa Abbaa Gadaa dabalatee 35 hafan mootummaa Ziyaad Barree kan yeroo gabaabdu san qofaaf firummaa Mootummaa Haayilasilaasee wajiin horateen qabamanii murtiin du'aa itti kennamte. Yeroof murtiin du'aa sun osoo irratti hin raawwatamiin turuun mana hidhaa #Mandheer, Soomaalii laanditti waggaa 5 fi guyyaa 12 erga hidhaman booda dhiifamaan gadi lakkifamuu dandayyan. 

Itti aanaa hoggansaa yeroo sanii kan ture #Elemoo_Qilxuu yeroo Qeerroon ganamaa Humna mootummaa Somaaliyaa harkatti kuftu sanatti wajiin hin ture. Hoggansi Tokkooffaa Jaarraa Abbaa Gadaa waan tuuta kanaa wajiin marsaa durarratti sochoo'uuf murteesseef,  Elemoo Qilxuu yeroo kana achu yaman loltoota ABO kaambii leenjii ti hafan hogganuuf hafe. Haa tahu Elemoonis oduu Qeerroon ganamaa tan marsaa duraa too'annaa mootummaa Soomaaliyaa jala seenan jattu tun hammilee isa hin tuuyne, inumaa daran imaanaa gateetti isarratti kuftee galmaan gahuuf bara 1973 Qeerroo ganamaa Marsaa lammaffaa hogganuun, Ona Ituu Carcar Xirrooti qajeeluun gaarreen carcar irratti ibida qabsoo bilisummaa qabsiisuun, goota imaanaa Sabaa lafa hin keenye tahuusaa dhiigaan nu barsiise. 

#Maqaa_Miseensoota_Qeerroo1Ganamaa_marsaa_1ffaa, Ramadaan dabalatee kaneen Mandheeritti waggaa shan hidhamanii bahanii akka armaan gadii kanatti isiniif dhiheesina. 

1. Abdulkariim Ibrahim Haamid (Jaarraa Abbaa Gadaa)

2. Abdulkariim Aadam Lakkuu (Sooraa)

3. Mahamud Sheek Muhammad Umar Bookee

4. Umar Abubakar Ibraahim

5. Muhammad Abdulkariim (Areedoo)

6. Muhammad Abdullaahii (Koosum)

7. Bakrii Ibraahim (Abbaa Fatoo)

8. Barii Ahimad Baabilee

9. Muhammad Ahimed Umar (koormooso)

10. Muhammad Abdulqaadir Shaltaataa

11. Ahammad Nahaammad Umar( Caalaa)

12. Muhammad Abdullaahii Alii(Muudee)

13. Ahmad Muhammad Muussaaa (Mullata)

14. Muhammad Kabiir Iissaa(Jarjarso)

15. Ahmad Muhammad Usmaan (Daammacaa)

16. Muhammad Saanii Umar (Horoo)

17. Husseen Abbaa Waaqaa(Baale)

18. Jamaal Abdulqaadir

19. Ahmad Iissee

20. Aadam Muhammad Alii(Laafaa)

21. Ahmad Nuur Alii(Arroo)

22. Ahmad Nuur Hassan

23. Abdulkariim Muhammad Ana's(Jifaaraa)

24. Muhammad Sheek Hassan(Nibarbaannaa)

25. Aadam Abubakar(Moluu)

26. Ahmad Muhammad Abdurahmaan

27. Muhammad Ibraahim Waday(Shantam Shubbisaa)

28. Ahmad Nuur Muussaa Na'ee

29. Abdallaa Bakrii

30. Muhammad Alii

31. Ahmad Umar Abdallaa

32. Ahmad Haashii

33. Hajjii Maamoo

34. Ramadan Husseen Kaliil

35. Abdurahman Muhammad Yonis(Tuujii)

36. Ahmad Yuusuf Ibrahim (Turee Leencoo).

#Horaa_Bulaa 

Deebana

Ituu Oromoo Post Madda Oddeefannoo fi Beekumsaa ti.

@Oromographya

@Odaatiktok

#Gooticha Abishee Garbaa

OromoGraphya1:

Seenaa goototaa:

Abishee Garbaa

Abishee Garbaa abbaa duulaa (mootii jechuunis ni danda'ama) ummata Oromoo naannoo Horroo jiraachaa turee yoo ta'u goota beekkamaadha. Abbaan Abiishee Garbaa Hurruubaa yoo ta'u haatisaa ammoo Dagattee jedhamti. Aadde Dagatte daldaltuu beekkamtuu yoo taatuu abbaansaa ammoo abbaa duulaati.

Seenaa Duubaa

Abiishee Garbaa ilma abbaa duulaa Odaa Bulluq kan naannoo Horroo kan ture kan Garbaa Hurruubaati. Garbaa Hurruuba sirna Gadaatin Odaa Bulluqiin filatamee akka abbaa duulaatti bara 1850-54tti tajaajilaa ture. Waggaa afur akkuma tajaajileen Garbaan ni du'e. Abishee Garbaa kanatti fayyadamuun abbaa duulummaa abbaasaa kan waggaa afur hafe kana qabachuuf gaaffii dhiyeesse. Kunimmoo sirna Gadaa keessatti fudhatama kan hin qabne waan ta'eef mormiin isa mudate; garuu deeggartoota muraasaa keessattu dargaggoota ni qaba ture. Boodarra Abisheen abbaa duulummaa abbaasaa kana humnumaan dhaalee abbaa duulaa ta'e. Kunis bara 1855tti. Waggaan arfan hafan xumuramanis Abisheen aangoo akka sirna Gadaatti hin gadhiifne, ittuma fufee warra kaan amansiisun warra kaan ammoo doorsisuun akka aangoosaa fudhatan godhe. Naannoo Horrootti weerarri Goojjam yeroo yeroon kan dhufu waan tureef Abishen ammo kana sirriitti faccisaa waan tureef namoota birattis fudhatama argate. Abiisheen lolee naannoo kuma kudha shan ta'u qaba ture.

Gaadi'amuusaa

Goojjamoonni Abiishee waraanaan injifachuu waan dadhabaniif, tooftadhaan qabuuf shira xaxan. Haala kanaan, waliigaltee nagaa si wajjin uumuu barbaadna jechuudhan ergaa karaa nama Qadiidaa Wannabee jedhamuu dhaamsa itti ergan. Karaadhuma Qadiidaas kennaa beennacha fardaa warqiirraa hojjatame erganiifi. Akkaataa kanaan Abiisheen Raas Darasuu wajjin walitti dhufee akka mari'atu haala mijeessan. Akka seera Oromoottis walii kakachuudhan wadaa nageenyaa kana Abiishee fi Goojjamoonni xumuran. Kakuun kan dhugaa akka hin taane abbotin duulaa Oromoo akka Dabalaa Gannaa fi Dagaa Hooroo jedhaman itti himanillee Abiisheen isaan hin dhageenye.

Haala kanaan waliigaltee erga uumanii booda, Goojjamoonni Laga Mormor ce'anii odoo Abiishen hin beekin daangaa Guduruu fi Horro gidduu jiru qaxxaamuranii loltusaanii Goodaa Kokor kan teessuma Abiishee Dooyyorraa 20km fagaatu qubachiisan. Abiishen erga kana dhaga'ee booda loltuusaa kan lakkoofsan kuma afur ta'an qabatee gara Goodaa Kokor deeme. Waliigalteen duraan waan qabaniif Abiishen waraanaf hin deemne. Erga achi ga'ee booda akka seera Oromootti bakara qabatanii man ol seenun safuu waan ta'eef Abiishen meeshaasaa ala ka'ee gara dunkaana Goojjamootaa mariif ol seene. Gojjamoonnis duskaana keessatti Abiishee qabanii gaadi'ani. Qabamuusaa kan ibsuufis dibbee yeroo rukutan loltoonni Abiishee waan raawwatame barani. Loltoonni Abiishes waraana jalqabani warra Goojjamootaa rukutuu jalqaban. Garuu jarri duraan qophaa'anii waan turaniif loltoota Abiishe ni injifatani. Lola kanarratti abbaaduulaa Dabaloo Gannaa dabalatee loltoonni baayyen du'ani, obboleessa Abiisheemmoo qaamnisaa irraa murame. Duulli kun Duula Goodaa Kokor jedhamee beekkama.

Duula Goodaa Kokor kan Gurraandhala 13, 1877 Abiishee fi Raas Darasuu Abbaa Xooboo gidduutti godhamee (Abiishen odoo hin beekin waan gaadi'ameef kana jechuun nama rakkisa) kanaan loltuun Abishee injifatame. Abiisheen erga gaadi'amee booda deemuu waan dideef akka qotiyyootti harqota itti godhanii harkisanii gara Goojjam geessan. Abiishenis gowwoomfamuusaa erga baree booda aaridhaan quba harkasaa tokko alaanfatee fixe jedhama. Erga Goojjam geessanii booda niitin mootichaa goota loltusaanii yeroo baayyee injifate kana arguuf fida jettee fidchisiifte. Abiisheen ergarama beelaa fi darararran kan ka'e fokkisaa ta'ee argame jedhama. Niitin mootichas godummaasaa kanaan arrabsite. Kanaafis dubartoonni Horroo yeroo mammaakan:

Kan goduma keerra kan gowwumaa ke siin jette niitin Adaal Tasammaa

San booda, Abiishen iddoo Jabalaa fi Maxaraa jedhamutti hidhame. Achitti, Goojjamoonni Abiishee mormaa gadi jiraa awwaalanii mataasaarratti soogida firfirsan. Itti aansanii, fardeen erga itti gadilakkisani; akkaataa suukaneessaa kanaan Abiishen qorqamee du'e, r

eefisaas bataskaana Dabra Maarqos keessa jirutti awwaallame. Kana dhoksuuf jecha garuu gifiraan akka du'etti odeessisiisaa turani.

Abiishen erga du'ee booda Goojjamoonni aangoo obboleessa Abiishee Fandalalaa Garbaatti kennani. Fandalalaan gumaa Abiishee deebisuu waan dideef, ummanni akkas jedhee ittiin geerare:

Fandee faandiyyaa Garbaa 

Gumaa mootichaa hin baafnee 

Siree mootichaa yaabdee 

Fudhatamni Fandalalaan uumata biratti qabu xiqqaa ture. Mootummaan Horroos odoo hin turin bakka adda addaatti qooddamuun warra Goojjamootaf amanamoo ta'aniif kenname, Fandalaan Gubayyaa qofa akka bulchu godhame. Yeroo Minilikii fi Goojjamoonni Waraana Imbaaboo geggeessan, Fandalalaan gara Goojjamootaa goree lolaa ture. Kanaafis, waraanni Minilik bara 1881tti Horroon rukutee ture.

Yaalii Deebisuu

Reeffa Abiishee Horrotti deebisuuf yaalin adda addaa godhamaa turullee hanga ammaatti hin milkoofne. Yeroo Xaaliyaanin biyya kana qabatte ilmi Abiishee Fiitaawurari Amanuun reeffa abbaasaa deebisuuf yaalii godhaa turus hin milkoofne. Bara 1950n keessa akaakayyuun Abiishee Fitaawuraarii Oljirraa yaalaa ture.

@Oromographya

@Odaatiktok

t.me/Oromographya

#Shantam Shubbisaa

🌹#SHANTAM_SHUBBISAA. 

#Alaabaa_Oromiyaa_Ibsituu_Biyyayyuu

#Si_arguu_nafeeti_qalbiin_too_hoggayyuu......

jechuudhaan akka lakkoofsa faranjii bara 1968ti nama yeroo jalqabaatiif Alaabaaf Alalaasee dha. Maqaan dhaloota isaa #Mahammad_Ibraahim_Wadaay yoo tahu kan beekamuun garuu maqaa artii keessatti argate #Shantam_Shubbisaa maqaa jadhuuni. Jiraa Afran Qalloo warra Noolee ti. Artii afaan Oromoo keessatti hayyumaan nama qixxee hin qabne tahuu isaa miliyoonootaatu ragaa bahaafi. Seenaan isaa bal’oo fi gadi fagoodha. Hamma muraasa qofa isin yaadachiissuuf:- 

✍️ #Kan_Dhalate:- Magaalaa Dirree Dawaa Ganda #Magaala__Xiqqoo ja’aamu ykn Amestegna ti.

✍️ #Baandii_Afran_Qalloo :- Abuubakar Muussaa fi Alii Shabboo faa jalatti tahuun Hundeessitoota #Baandiin_Afran_Qalloo akka lubbuu hortee dhaabbattu godhan keessaa Nama Tokko ture.

✍️ #Kan_ABO_Hundeesse:- Hundeessitoota #Dhaaba_ABO jalqaba Abuuran keessaa nama tokko.

✍️ #WABO_Ganamaa ti

Miseensa #Qeerroo_Ganamaa_36 {WABO} marsaa duraati Hidhatanii osoo Somaaliyaa qaxxaamuraa jiranii Mootummaan Ziyad Barree qabee waggaa 5 mana hidhaa #Mandheeritti Jaarraa Abbaa Gadaa (Dura taa’aa) wajiin hidhaman Keessaa Nama Tokko Ture.

✍️ #Abbaa_Goofataatii:- Biyya ambaa akka Somaalee keessa osoo jiranii,Dr Sheikh Mahammadrashaad Abdullee wajiin tahunis Raadiyoorratti hojjachaa ture. Kana malees Hundeessaa Hawwiissoo Qeerroo Ganamaa ture, Alalaas Shantam Shubbisaan. 

✍️ Afaan baayyee dubbachuu beeka. Afaan #Oromoo, #English, #Amhaaraa, #Somaalii, #Hararii, #Arabii fi kan biraati. 

✍️ Bu’uurreessaa Hawwissoo ti. Hawwissoo #Biiftuu_Biyya_Teenyaa ijaaruun Boodara Dhaaba Moormitoota Mootummaa Darguu kan tahe #Mesoniif dabarsee laate.

#Artii_Keessatti:- Artii Oromoo Keessatti nama bakka bu’aa hin qabne fi kan maqaansaa hanga hojiisaa hin dhawamin yoo tahu, hojii hammana hin jadhamne nuuf gumaachee jira. 

✍️ Jecha Afaan Oromoo Alaabaa jedhu yeroo duraatiif kan fayyadame qofa osoo hin tahin, Shantam mataansaa #Kuusa_Jechaa_Afaan_Oromoo (Dictionary) guddaa tokko dha. Kana malees, #Mana_Galmee_Seenaa Oromoo ti jedhame beekama. 

✍️ Nama_Jalqaba #Alaabaa Adda Bilisummaa Oromootiif walaloo barreesse fi Walliseefi dha.

✍️ Nama artii muuziqaa Oromoo keessatti yeroo jalqabaatiif waa’ee #biyya_Oromiyaa, waa’ee #Haadhaa, waa’ee #Abbaa_Ofii, waa’ee #ilmoo_ofii, waa’ee #guyyaa_Dhalootaa, waa’ee #haadha_mana_ofii fi kan kana fakkaataniif wallisuun, artistoota oromoo isa boodaan dhufan hedduudhaaf fakkeenya guddaa tahuu nama danda’ee, #Asxaa_Artii_Oromoo ti.

✍️ Walaloo Kuma Tokko Caalu nama barreessuu danda’ee fi kaanis ofiif kaanis artistoota birootiif kennuun akka ittiin wallifamu godhe yoo tahu, kana malees Walaloo hedduu kitaabaan maxxansuuf nama lafa kaayee jiru dha. 

#Umrii_Dheertuu_fi_Fayyaa_Guutuu_Haa_Kennuuf_Jenna!!.

Horaa Bulaa

Madda ragaa Ituu Oromoo Post.

@Oromoraphya

@Odaatiktok

t.me/Oromographya