Translate

Saturday, February 6, 2021

#kuullee-#Kaarruu-ኮለምላማ

 ኮለምላማ፡- ኮለምላማ ማለት “አይነ ኩሌ” ሴት እንደማለት ሲሆን በራያ ቆቦ  አካባቢ በተለያዩ ክብረ በአላት ጊዜ በባህላዊ አለባበስ፣ አጊያጊያጥና የጸጉር አሰራር የተዋበች ሴትን ለማድነቅ የተዘፈነ ዘፈን ነው፡፡ ይህ ባህላዊ ዘፈን በራያ ቆቦ  ከድሮ ጀምሮ ሲዘፈን የነበረና ከትውልድ ትውልድ ሲተላለፍ የመጣና አሁን ግን በአንጻሩ ዘፈኑ የተመናመነ ሲሆን የዘፈኑ ግጥሞች ግን ወደ ሌላ ግጥሞች እየተሸጋገሩ /እየተዋሀዱ/ ይገኛሉ፡፡ ይህ ዘፈን የሚዜመው በሚከተለው መልኩ ነዉ፡፡

አውጭ                                          ተቀባይ 

ኮለምላማ እንደው ኮለምላማ (2)                                   አሀ

    እንሶሱላ ሙቃ »

    ሎሚ ጨብጣለች »

  ያች የቆቦ ልጅ »

 እሷ ትሆናለች፡፡ »

ጋሪያ ለንጫ ሎሚ 

ጮቢበር እንኮይ አሀ

ያነን እየበላሽ 

ቆቦ አትገቢም ወይ፡፡ »

እሄድ እሄድና

 እላለው እረፉ »

የጥርሷ ውቅራት

 እየታየ ዘርፉ፡፡ »

የራያ ማሽላ 

ውስጣውስጡ መንገድ »

ማን አስለመደብኝ 

ከአንገት በላይ መውደድ፡፡ …እየተባለ በዜማ ይዜማል፡፡


By miky sultan

#Goota hasan rashiidee

GOOTA HASAN RASHIIDEE

By miky sultan

Hasan rashiidee walloo 

Aanaa dawwee Harawaa

Ganda islaamo jedhamtutti

Dhalatee guddate.


Haadha isaa Seenaa ishiitin 

sinitti hima harra

Akkuma beekkamu Harka 

Ilma ishiitti qondaaltoota tigraay Ciccimoofi Waraanni mallasaa

Heeduutu dhume Kan Lakkoofsaan 

Hin beekamneedha bayy'inni jaraa..

Hasan rashiidee Loltummaarratti

Kennaa rabbii qaba, Eenyuuttuu

Tilaamuu hin dandahu Ani

Gamna Colleedha Ogeeshaa waraanaati .


Waraanni hasan rahiidee  loluuf

Ergamu Akka waan humna mootummaa biraa taheetti

Baayy'inaafi meeshaa gurguddaan

Qindaawee itti dhufaa ture.

Qofaa isaa qabsaahaa ture.

Boodarra ilmi Abbeera isaa

Itti dabalamee isaa waliin diina loluuf  gargaaraa turrrdha. innis 

Aliyyi Abdalbaari jedhama.

Innis goota jabaadha.


Waraanni isaanitti ergamee dhufe

Garuu dhufuu malee deebiin hin Jiru ture.

Yoodeebi'es Reeffa qofattu 

Guuramaa ture !!!


Boodarra ilmichii Abbeera isaa 

Diina  hedduu wareege 

Ofiis Harka jaraatti Wareegame.


Hasan rashiidee garuu

Mootummaan gabroonfataan

Yeroo dheeraf  Lolee dadhaabe ture 

Boodarra tooftaan itti deemuun

Nama inni walitti dhiheenya qabu

Qarshii guddaan bitanii 

Haala gantummaatin Wareegame.


Sanbooda Aarii qabanirraa kan ka'e reeffa isaa qabanii Maagaalaa Harawaa walakkaa geessuun aduu keessa cibsanii

Dirqamaan kottaa laalaa

Jedhanii Ummata  dirqisiisaa turani.


Kanuma keessa Haadhi

Isaatis dhuftee yeroo ilma 

Ishii kana lafatti Argitu

Waa jette wanni ishiin jettes.


Humaa miti ilma koo kormi 

Yeroo lama hin baroodu

Seenaa hin qabdu yeroo dheeraaf barooddee jirta  jettee dubbatte.seenaan sin dagatu.


Qondaaltoonni  tigree Kan garaan

Gubateeru Achi dhaabatanii

Afaanuma namaa Eegan

Inni tokko Haadha baanee

Aariidhaan Inumaahuu 

Nigadditaa jedhee?


Deebii Haadha Hasan dhagahaa

Yoonin gaddee qofaan gaddeere

Isinis singaddisiiseera ilmi kiyya

Jetteen.


San booda jeneraaltichi

Akkana jedhe= Haadha goota isa Akkanaa

Keessaa bahaa Eessaa namaaf tola jedhe.


# Qoqqoodama ummata Oromo/ ኦሮሞ

 Qoqqooddama ilmaan baareentu.


Ummanni Baarentuu/Baarentumaa qoqqooddama armaan gadi qaba (qoqqooddamni tokko deebi'ee mataasaatti qoqooddamuu danda'aa):


Oromoo Walloo, Oromoo gara kaaba ol fagaatee jiraatu, kan baayyinaan Naannoo Amaaraa jalatti argaman kaan Afaan abbaa isaa wallaalefi kanneen Godina Oromiyaa keessa jiraatu. Oromoon Walloo gara kaabaatti hanga Haroo Ashangeetti ol fagaatee kan jiraatu yoo t'u, Oromoon Raayyaa fi Oromoon Yajjuu as jalatti ramadamu.

Oromoo Ituu, kan naannoo Oromiyaa keessa Laga Awaash fi kibba Dirre Dhawaa gidduu jiraatu

Oromoo Karrayyuu, kan sulula Awaashi keessa godina Shawaa Bahaa fi Harargee Dhihaa keessa jiraatu

Oromoo Aniya, kan kibba Ituu fi dhihaa Laga Erer jiraatuu

Oromoo Afran Qalloo, kun Oromoo Qalloorraa dhalata afur yoo ta'an, isaanis:

Oromoo Ala, kan magaalaa Harar gara dhihaa jiraatu akkasumas naannoo Laga Erer

Oromoo Oborraa, kan Oromoo Ituu fi Oromoo Ala gidduu jiraatu

Oromoo Baabbilee, kan baha Laga Erer jiraatu

Oromoo Daagaa (Huumee, Noolee, Jaarsoo):

Huumee (), kan Laga Laaftoo fi Faafam gidduu jiraatu - magaalan guddoon isaani Gursumi

Oromo Noolee, kan baha Dirre Dhawaa fi kaaba Harar jiraatu

Oromoo Jaarsoo, kan fiixa kaaba-bahaa Oromiyaa keessa jiraatu

Oromoo Arsii, kan baayyinaan Godina Arsii keessa jiraatu; akkasumas Godina Baalee keessa jiraatu

Oromoo Qaalluu, kan Lagaa Awaashi fi Dirre Dhawaa gidduu jiraatu

Oromoo Worjii, kan bittinnaa'ee magaalaa Dasee fi Finfinnee keessa jiraatu

Oromoo Sharifa, kan Laga Awaashi fi Dirre Dhawaa gidduu jiraatu, akkasumas Hararge Bahaa keessa Baabbilee, Dadar, Gursum fi Hararge Dhihaa Galamsoo keessa jiraatu


  GOSOOTA WARJII

warjiin gosoota saboota heedduun walmakoodha.gosoonni worjii irra caalaa oromootaaf affaarootan walmakoodha. Akka warri seenaa beekuu dubbataniitti gosni worjii jedhamee waamamu gosa daldaltoota warra muslimaa irraayi.gosoonni worjii  shawaa,Arsii,baalee,jimmaa, irraa kaasee walloon dabalatee naannoo affaarii keessa hanga lafa yaman hanga ertirayatti gosa sabaaf sablamoottan walmakee jiraatiudha. Gosoonni worjii lafa shawaa naannoo daalattif,ammas hararin dabalatee, walloo lafa dawweef ,qaalluu ,baatee,baabboo hanga naannoo affaaritti oromootan walmakee gosa worjii jedhamuun oromoo ta,ee kan yaamamuudha. Worjiin gosoota oromoota muslimaa keessaa tokko. Worjiin yeroo ammaa kana akka gosa oromoo tokkootti kan yaammamuudha.

Worjiin ummaticha keessatti balbala gosootaa 38 ol qabu.isaan keessaa 25 akka armaan gadiitti argamu.

Fkn. 1.Shaanqoolii,2.imardiin,3.worji,4. Shumraddaa,5.Alisheto,6 Abdalloo,7.Abdii laabboo,8Maammudaash,9.Keekuu,10.Goobisoo,11.Jaldii,12wadafaree,13.dingaayzaroo,14.waqrabii,15.simeenee.16.Hajimaammadoo.17.Sarboo,18.Shokraa 19.Nyaa,aa.20Awlijjan.21.Aqobbii.22.Kaliifoo.23.Alqaawwa 24.Awwaasoo, 25Ajaliy...fi baayyetu jiru.


#Jowar mohammed/ ጀዋር ሙሀመድ

 ነገረ–ጃዋር

ነፃነትን የማያውቀው ሓራ ህዝብ የመናገር፣ የመፃፍ፣ የማመን ነፃነትህን

ይገፈዋልና ትታፈናለህ የምታደንቀውን ሰው እንኳን በይፋ ለማድነቅ

ትቸገራለህ ማድነቃችን፣ ማመስገናችን ለመታፈናችን አሊያም ለመታሰራችን

መክንያት አይሆንም ብለን ተስፋ በማድረግ በዘመኔ እጅግ ተዐምር የሆነብኝ

ሰው ጀውሐር ሙሐመድ ነው።

ጀውሐርን በአካልም ሆነ በማንኛውም መንገድ አግኝቸው አላውቅም ግን

ከ2008 እስከታሰረበት ድረስ ያደረጋቸውን ኢንተርቪዎች፣ የፃፋቸውን ፅሁፎች

በተለይም በኦ ኤም ኤን ያስተላልፋቸው የነበሩ ፕሮግራሞቹን በከፊል

ለመመልከት እና ለማንበብ ችያለሁ።

ጀውሐር ሙሐመድ ከዮዲት (ጉዲት) እና ከ ኢማም አህመድ (ግራኝ) ቀጥሎ

ጭራቅ ተደርጎ የተሳለ፣ በእቅድ በጀት ተይዞለት ሰይጣን፣ ዲያቢሎስ ተደርጎ

እንዲሳል ዘመቻ የተደረገበት ሰው ነው።

ጃዋርን የሚከሱበትን፣ የሚወቅሱበትን፣ የሚጠሉበትን ሁሉ ለመመልከትና

ለመረዳት ሞከርኩ የጥላቻ ማሽኑ፣ የፕሮፓጋንዳው ቀያሽ ኃይል ጥላቻ

ርዕዮተዓለማዊ እንጅ ውሐ የሚቋጥር ክስ ሆኖ በፍፁም አላገኘሁትም ግላዊ

ባህሪውን፣ ወይም ስውር ተልእኮ ይኑረው አይኑረው ባላውቅም ጃዋርን

የሚመጥን፣ ፍፁም የበሰለ፣ ተዓምር የሆነ፣ በፖለቲካ ግንዛቤውና አቅሙ፣

በፖለቲከኛነት ተክለ ቁመናውና እልሁ፣ ለህዝባዊነት (በተለይ ለቆመለት

ህዝብ)፣ በቻይነት ትከሻው የደነደነ ፣ በአይዲዮሊጂካል ፍሬም ወርኩና

አንፕሪድክቴብል ባህሪው ያስደነቀኝ፣ ያሳመነኝ አንድም ፖለቲከኛ አላየሁም

ጀዋር የኦሮሞን ፖለቲካ የቀየሰበት መንገድ፣ ጃዋር ፌደራሊዝምን የተረዳበት

መንገድ፣ ጀዋር ለልዩነት ያለውን የፀና አቋም የተላበሰ አንድም ፖለቲከኛ

አላጋጠመኝም

የጀዋር ጥፋቶች

እኔም የማምንባቸው የፖለቲካ ጥፋቶቹ ብዙ ናቸው። ግና ጥፋቶቹን

ከርዕዮተዓለማዊ ቅርፅ ስመለከተው:–

ጃዋር የወጣበት ህዝብ ዋናው የጀዋር ህመም ነው። ጃዋር የወጣው ከኦሮሞ

ህዝብ ለዚያውም ከእስላሙማው ቀጠና ለዚያውም ለባለፉት ሃምሳ አመታት

በተፈጠረው የኦሮሞ ፖለቲካ ትርክትና ድባብ ውስጥ ነው። ይህ ጃዋር

በተፈጥሮ፣ ሳይፈልገው የተጋረጠበት አደጋ ነው። ጃዋርን የመሰለ ተዐምረኛ

ፖለቲካ አንድም ለፕሮፓጋንዳ ተሰላቢነት መሰረት ሁለትም የማህበራዊ

መሰረቱን ስሜት ለማስታገስ ሲል ከመሰረታዊው እሳቤው ያፈነገጠ ክስተት

ውስጥ እንዲገኝ ወይም ድርጊት እንዲያደርግ ሲያስገድደው ተመልክቻለሁ።

ለምሳሌ ጃዋር የኦሮሞ ህዝብ አይከን ሆኖ በሀጫሉ የቀብር ስነ–ስርዓት ላይ

አለመገኘት ይችል ነበር ወይ? "ፊንፊኔ ኬኛ " በሚል አቋሙ የሚታወቀው እና

ሌላኛው የኦሮሞ አይከን የሆነው ሀጫሉን ከአዲስአበባ ውጭ ይቀበር የሚል

አቋም ማራመድና ከመንግሥት ጋር ተመሳሳይ አቋም እንዲያራምድ የተገኘበት

ህዝብ ይፈቅድለት ነበር ወይ? አዲስአበባ ለዚያውም ሥላሴ ቤተክርስቲያን ቤተ

መንግሥት ጎን ሃጫሉ ይቀበር ሲባል ሊፈጠር የሚችለውን ክስተት ጃዋር

መገመትና መመልከት ይሳነዋል ወይ? የሚፈጠረውን ያውቀዋልና ከመሰረታዊው

ማንነቱና ብስለቱ እንዲሁም መሻቱ አንፃር "ሃጫሉ አምቦ መቀበር አለበት "

የሚል አቋም ቢያራምድ ህዝቡ በተለይም በመንጋ እያሰበ የነበረው ቄሮ

ይፈቅድለት ነበር ወይ?

እናማ የጀዋር አለመታደል የወጣበት ህዝብ የፖለቲካ ንቃት፣ ተፈራጅነት፣

ተሰጊነትና ፖለቲካዊ ተክለ ቁመና ነው።

የጀዋር ሌላው አለመታደል የኢትዮጵያ ስሪት፣ ታሪክና ዐምድ እንደ ጃዋር ዓይነቱን

ተዐምር የሆነ ወጣት ፖለቲከኛ ለመጠቀምና እውቅና ለመስጠት ፈፅሞ

አለመፍቀዱ ነው። የኢትዮጵያ ስሪት፣ ታሪክና ዐምድ እስላም ለዚያውም ኦሮሞ

የሆነን ሰብእ፣ ሃሳብ፣ ራዕይ፣ ማንነት በስጋትነት፣ በነውርነት፣ በጉድለት እንጅ

በሃብትነት፣ በጌጥነት፣ በሙሉነት ወስዶ አያውቅም

እናማ ጀዋር በማንነቱ ብቻ የኢትዮጵያ ስሪት፣ ታሪክና ዐምድ አገሪቱ ጉድለቱንና

ልጅነቱን እየሞላች፣ እያረቀችና እያረመች እንድትጠቀምበት ሳይሆን ሙላቱን

እየሸራረፈች፣ በመግፋት፣ በማግለል፣ ዲሞናይዝ አድርጋ በማጥላላት እያጎደለች

… እየሸረፈች ድራሹን እንዲታጠፋ ብቻ ስሪቷ እንደሚፈቅድላት ጃዋር መዘንጋቱ

ሌላው ስህተቱ ነው

ሌላኛው ስህተቱ የኃይሌ ፊዳን ስህተት መድገሙ ነው። 1966/67 ስንቱ በተስፋ

ወደ አገሩ መጣ በአንድና በሁለት ዓመታት ውስጥ ሁሉም በጅምላ መቀበሩን

ዘንግቶት ነበር።እናም የጃዋር ምፅዓትና የፓርቲ ጉዞ ታሪካዊ ስህተቱ ነበሩ።

#የዘር ሀረግ

 የኔ የዘር ሀረግ  አቆጣጠር የወረሴህ 

  ሚኪ

  ሡልጣን 

ሰይድ 

⇩                              

 ኪታሙ

  ⇩

  ሃሺም 

እድሪስ

ዩሱፍ 

ያሲን

ኡመር


ጎንጉል

⇩                                  

ወሌ እበዬ                         

                                       

                      ⇩  ጎንጉል የ አባ ጌትዬ ልጅ ናቸው 

                                             

እበዬ ወሌ/አባ ጌትዬ/ (42 ልጆች ነበሯቸው)

ጓንጉል እበዬ/አባ ሴሩ/ (ከ15 በላይ ልጆች ነበሯቸው)

ደጃች/ዣንጥራር/ የሱፌ ጎንጉል

ወይዘሮ አልጣሽ የሱፌ

ይመር ቦሩ (ዓሊ ቦሩ የሚባል ወንድም ነበረው)

ወይዘሮ ከፈይ ይመር

ጌታው ሼኽ ሞሀመድ ሚዓዋ (48 ልጆች ነበሯቸው)


የሼኽ ሞሀመድ ሚዐዋ አያት የሆኑት የይመር ቦሩ ወንድም ዓሊ ቦሩ የዓፄ ኃይለሥላሴ ባለቤት የእቴጌ መነን አስፋው ዓሊ አያት ናቸው።


# ራያ ራዩማ/ Raya Rayuma

  ራያ ራዩማ ( Raya Rayumma)

By miky sultan

#######*****####

የራያ ህዝብ እንደማንኛዉም ማህበረ ሰብ የራሱ የሆነ ቋንቋና ባህል ያለዉ ማህበረ ሰብ ነዉ። ከዝህ በታች ያለዉ ቃላቶች እና ፍቻቸው እንመልከት።ምናልባት የቃላት ግድፈቶች ካሉ ከወድሁ ይቅርታ እየጠየቁ ለመታረም ፍቃደኛ  ስለ ሆንኩ መልካሙን ትብብራቹህ አይለየን እላለሁ።   የራያ    ልጆች ቋንቋቹህ በመጽሃፍ ባይጻፍም ትርጉሙ እኖሆ ብያለሁ።መልካም ንባብ 


ራያኛ                     ኦሮምኛ                    አመ

ፋጀ                       ፋጅ                         አርማ

አራርሳ                  አራርሳ                     አስታራቅ

ቃናኔ                    ቀነን                         እንክብካቤ

ዱረይቲ              ዱረይቲ                    ባለጸጋ

ዳሙ                 ዳሙ                          ጣዝማ

ባድ አቱ               ባድ አቱ                    ሃብታም

ጉግሳ                ጉግሳ                       ፈረሰኛ

እብሳ                 እብሳ                                        መብራት

ሻንታሞ              ሸንታማ                     50

ቆቦ                   ቆቦ                          ጉሎ

ቅልሻ                 ቅሌንሳ                   ንፋስ

ድማ                 ድማ                       ቀይ

ጉራቻ                ጉራቻ                     ጥቁር

አዴ                    አድ                         ነጭ

ኩሌ                 ኩሌ                        ጠይም/ፍልቅልቅ

እቱ                        እቱ                       የጎሳ ስም

ሃራ                    ሃራ                         ጥራግ/ጥረግ

ኦዳ                      ኦዳ                       ዋርካ

ቕልጣ               ቅልጦ                          ፨   

 ጃኖ                      ጃኖ                   ርባን/ ልብስ

ጫሌ                    ጫላ                   በለጠ

መጋል/ለ             መጋላ                 ጠይም

ሃንጥያ              ሃጥያ                     እላማ

ዳድእ/ኤ         ዳድእ/ኤ                 ካትካላ

ዳይማ             ዳእማ                     ህጻን

ሮብሰ/ሮባ         ሮብሰ/ሮባ            ዝናብ/ ዘነበ

ጃሪ                  ጀሪ                       ሰዎች

ገለታ                 ገለታ                 ምስጋና

ጅሎ               ጅሎ                የሰዉ/የቦታ ስም

ደዮ/ዳዩ         ደዮ/ዳዩ               የሰዉ/የቦታ ስም

በድ አሳ         በድ አሳ            ሃብታሙ

ቶላ               ቶላ                   ጡሩ

ከነ               ከን                       አምጣ                         

ወሆሎ             ዋህሎ                   ጓደኛ

ኩኩፍቶ            ጉጉፍቱ                  ኮረብታማ

ሆርማት               ሆርማታ             አርብ/አርብቶ አደር

ጎልና                   ጎለና                   ከትንሽ ግዜ ቡሃላ

መካንሳ                 መካንሳ                  ብሳና

ገንዳ ጢራቻ                ጢረቻ               ጠጠር

ጥጣ                    ጥጣ                   ፉጭት

ካራጉቱ                 ካራጉቱ                ሙሉ በር

ጢሳ ባልማ            ጪሳ ባልማ            የባሃልማ ማረፍያ

መርሳ                  መርሳ                    ዙር

በደኖ/ቁርቁራ/አጎብድ      በደኖ/ቁርቁራ/አጎብድ

#wollo oromo

 # ወሎ ባሬንቱ

By miky sultan worseh

ወሎ የባሬንቱማ አሮሞ ቅርንጫፍ ሁኖ  የካራዩ ኦሮሞ ጎሳ ነው። ካራዩ የባሬንቱማ ሃንገፋ( ቡኩር) ልጅ ነው። ሰፍሮ የምገኝ በሰሜን ኢትዬጵያ ወሎ እስከ ኤርትርያ ቀይ ባህር ነው።ለዛ ነው ካራዩ  ባሬንቱማ የተባለው። ባሬንቱ ሁለት ፍች አለው ፣ አንዱ ወደ ፀሃይ መውጫ( Barii)  ሰፍሮ የምገኝ ህዝብ ማለት ስሆን፣ ሌለው ደግሞ ንፁ ህዝብ ወይም የተመረቀ ህዝብ ማለት ነው።

ከረዩ ጎሳ በ ሁለት ንዑስ ጎሳዎች ይከፈለሉ፣ እነሱም: - ዱለቻና  ባሶ ስበቃሉ፣ሌሎቀች ከ ብዙ አመታት በፊት ከካራዩ ተቆርጦ( ተለይቶ)  የቀሩት የዱለቻ ቅርንጫፍ ጎሳዎች ሊበንና ወሎ ናቸው። ሊበን በ ጎንደር አከባቢ ሰፍሮ የምገኝ ስሆን ወሎ ደግሞ በወሎ 

አከባቢ ተስፋፍቶ በ ወሎ ራሱን ሰይሞ የምኖር ህዝብ ነው። ከወሎ በስተ ሰሜን የምኖሩ የሊበን ጎሳዎች በ ላስታ በ ገረገር ( ጎንደር)  ሊቦ ከመከም ወሮታ አከባቢ በ መጫ ኦሮሞዎች ጋ አብሮ ይኖሩ ነበር።

mootittii saba'a Queen of sheba

"Mootittii Saba'a""Queen sheba" ----------------------------------------------------------------- ★Miky Sultan Bar...