#Masjiida_ Badree -Walloo Baatee.

S͟E͟E͟N͟A͟A͟ G͟A͟B͟A͟A͟B͟A͟A͟ M͟A͟S͟J͟I͟I͟D͟A͟ B͟A͟D͟R͟E͟E͟

Masjidni kun bara 1943 yeroo mootummaa Hayila Sillaasee kan ijaarame yoo ta’u, masjiida kana namni  hojjachiise Sheh Abduu Amaan jedhamu. Namichi kun amantii isaatti baay’ee cimaa waan ta’eef  ummata qindeessuun ummanni humna qabuu fi qarshii qabuun waliin akka hojjatan gahee guddaa

taphateera. 

Sheh Abduu Amaan nuffii tokko malee dadhabe osoo hin jedhin ummata cinaa ta’uun hojjachiiseera. 

Masjiidni kun dura bifa mana citaatiin ijaaramee erga waggaa 24 tajaajileen booda achumatti qorqorroodhaan akka haaromfamu godhameera. 

Masjiidni Badree magaalaa Baatee irraa tilmaamaan fageenyaan   30KM irratti ganda Daamatoo araddaa Addeelleetti argama.

Gandootni masjiida kana kallattii afraniin daangessan 

Kallattii bahaan ganda  Malkaa Taa’aa

Kallattii dhihaan  ganda Qabballee

Kallattii kaabaan ganda Garfa Uranee 

Kallatti kibbaan  ganda  Coqortii

Masjidni Badree bara 1993 irraa  eegalee jenereetara abbaa qabeenyaa dhuunfaa tokkoon bitameefiin itti fayyadamaa jiru. 

Maqaan masgiidichaa jecha afaan Arabaa BADIR  kan jedhurraa kan dhufe yoo ta’u hiikni isaas QULQULLUU jechuudha. 

Bal’inni masjiidichaa  25m x 28m yoo ta’u masjiidichi kutaa tokko qofa ta’ee baay’ee bal’aadha. Masjiidni kun hojjatamee xumuramuuf waggoota shan(5) lakkoofsiseera. 

Namichi (ogeessi) masjiida kana ijaare biyyaa suudan irraa fidanii waan isa barbaachisu hunda kanneen akka qarshii, mana galmaa fi wantoota nyaataaf  ta’u hunda gargaarsa ummataan kan laatamuudha.

                  M͟E͟E͟S͟H͟A͟A͟L͟E͟E͟ M͟A͟S͟J͟I͟I͟D͟N͟I͟ K͟U͟N͟ I͟R͟R͟A͟A͟ I͟J͟A͟A͟R͟A͟M͟E͟

Keessi lafasaa  biyyee irraa  kan  ijaarame  dhaabni masjiidichaa dura dhagaa fi nooraa yoo ta’u  isa booda tokkummaa ummataatiin yeroo ammaa kana cirrachaan suphameera. Masjidni kun waggaa 68tiif balbala (hulaa)  fi foddaa hin qabu ture. Bara 68 booda balballi masjiidichaa sibiila laameraa fi foddaan 4 muka xaawuulaa irraa hojjatamera. Haa ta’uu malee foddaan tokko yeroo  ammaa kana banuu fi cufuurratti  rakkoo guddaa qaba. 

Y͟E͟R͟O͟O͟ A͟M͟M͟A͟A͟T͟T͟I͟ M͟A͟S͟J͟I͟I͟D͟N͟I͟ K͟U͟N͟ T͟A͟J͟A͟A͟J͟I͟L͟A͟ A͟K͟K͟A͟M͟I͟I͟ H͟A͟W͟A͟A͟S͟A͟A͟F͟ L͟A͟A͟C͟H͟A͟A͟ J͟I͟R͟A͟?

Namootni ganda sana jiran guyyaa guyyaan achi deemuun akkasumas torbee torbeen guyyaa  Jimaataa bakka sana deemuudhaan solaata jama’aa solaatanii uumaa isaanii  kadhaatu. Baruumsi amantaas gama abbootii amantaatiin ni barsiifama

Ummatni yeroo ayyaana adda addaa fknf:- yeroo ayyaana Iid al-Faxiir, Iid al-Adahaa fi yeroo moolidaa bakka sanaatti wal ga’uun sirna kabaja  ayyaanichaa ni kabaju.

Yeroo  adda addaa;-Fakkeenyaaf, yeroo caamni hammaatu  namootni bakka masjiidichaatti wal yaamuun sirna kadhannaa niraawwatu,namootni wal dhaban bakka kanatti sirna araaraa nitaasisu(keessumattuu namootni wal ajjeesan bakka kanatti sirna araaraa nigaggeessu),---

/Barreessaan:- Mahammed Abduuti/

# Hora Caacaatuu

H͟O͟R͟A͟ C͟A͟A͟C͟A͟A͟T͟U͟U͟

Horri Caacaatuu magaalaa 𝐁𝐚𝐚𝐭𝐞𝐞 irraa gara baha biiftuutti daandii 𝔸𝕨𝕤𝕒𝕒 deemsisuun fageenya 10𝐊𝐌 ta’u irratti ganda 𝐂𝐚𝐚𝐜𝐚𝐚𝐭𝐮𝐮 keessa araddaa ℂ𝕒𝕒𝕔𝕒𝕒𝕥𝕦 jedhamuun beekamu keessatti argama.

ꨄ︎ Moggaasni hora kanaas kan moggaafame maqaa araddaa inni keessatti argamu irraa akka ta’e seenaan barreeffamee fi manguddoonni biyyaa ni dubbatu. Hurki hora kanaa bahu lafa qarsaa keessaa yoo ta’u madda bishaanichaa irratti manni kutaa 𝐥𝐚𝐦𝐚 qabu waan ijaaramee jiruuf hurki bishaan ho’aa kana keessaa bahu achuma keessatti  dacha’uun gungumaa lola’uun dhiiraa fi dubara bitaa mirgaan wal qixxeessee arjummaa isaa oolaaf. Kanas namni achi dhaqe ijaan argee fi gurraan  dhagaheetu ragaa ba’aaf. Ho’inni hora Caacaatuu akkuma hora godina keenyaa,𝗔𝘄𝘄𝗲𝗲𝘁𝘂𝘂 fi 𝗕𝗼𝗿𝗸𝗮𝗻𝗻𝗮𝗮 kan ho’u ta’ullee yeroo ammaa kana ho’i isaa gadi hir’ataa jira. Hurki isaatis gad bu’ee  jira. 

kunis dawummaa (qorichummaa) isaa akka hin hir’isne waan shakkisiisuuf itti yaadamuu qaba. 

Horri kun kan argamu tabba 𝗦𝗮𝗱𝗶'𝗶(3) marfatee laga Caacaatuu maddiitti olsiqee gaarreenii fi masgiida umriin baay’ee turaa fi seena-qabeessa ta’e cinaatti argama. Akkasumas, tabba kanneen keessaa tulluun fuula dura horichaatti guntuttee argamtu maqaa fi seenaa ishee qabattee isin eegdi. Maqaan tabba kanaas yeroo ammaa kana 𝘁𝗮𝗯𝗯𝗮 𝘄𝗮𝗮𝗻 𝗸𝗼𝗿𝗿𝗲𝗲 jedhamuun beekama.𝗖𝗮𝗮𝗰𝗮𝗮𝘁𝘂𝘂𝗻 harkashee diriirsitee daawwattoota ishee simachuuf, hawwata uumamaa fi nam-tolchee bakka tokkotti walitti qabameen imaltuu bashannansiisuuf ammas irra deddeebitee nadaawwadhaa jetti… deebii kennaafii.

✔︎ Horri Caacaatuu haala ammayyaatiin misoomee hojiirra ooluu baatullee haawaasni naannichaa ijaarsa gargaarsa “Amhara Rehablitation and Develpoment Organization” irraa argateen ammayyeessuuf yaalaniiti jiru.Bashanaanaan alattis bishaan kun faayidaa adda addaa kennuu irratti argama.Fakkeenyaaf,uffata ittiin miiccachuuf, qaama nama laamsha’ee ittiin diriirfachuuf, dhukkuuba hoktoo, riihii fi dhukkuba qilleensaa (qurxumaanii)dhaaf guyyaa 3 hangaa 7 tti deddeebi’uun dhiqachuudhaan dhukkubootarraa bilisa ta’u.Bishaan Caacaatuu kun loon dhukkubsates obaasanii dhibeerraa fayyifachuuf itti fayyadamaa jiru.

シ︎ D͟u͟r͟i͟i͟r͟r͟a͟a͟ j͟a͟l͟q͟a͟b͟e͟e͟ h͟a͟n͟g͟a͟ h͟a͟r͟'a͟a͟t͟t͟i͟ h͟o͟r͟r͟i͟ k͟u͟n͟ h͟a͟a͟l͟a͟ a͟k͟k͟a͟m͟i͟i͟ i͟r͟r͟a͟ j͟i͟r͟a͟?

Yeroo mootummaa 𝗛𝗮𝘆𝗹𝗮𝘀𝗶𝗹𝗹𝗮𝗮𝘀𝗲𝗲 namichi maqaan isaa 𝗕𝗶𝗹𝗮𝗮𝘁𝘁𝗮𝗮 𝗞𝗮𝗮𝘀𝗮𝗮  jedhamu mana hora kanarratti ijaarsisuudhaan manneen keessummoonni keessa qubatanis manneen 3 ijaaramanii tajaajila kennaa turan. Dallaanis itti dalla’amee waardiyyaan qacaramee namoonni hora kanatti dhiqachuu dhufan saantima 𝗦𝗵𝗮𝗻𝘁𝗮𝗺𝗮(50) kaffaluudhaan itti fayyadamaa turan. Yeroo mootummaa 𝗗𝗮𝗿𝗴𝗶𝗶 immoo kaffaltiin isaa kun saantima 𝗗𝗶𝗴𝗱𝗮𝗺𝗶𝗶 𝘀𝗵𝗮𝗻(25) gad hir’isuudhaan kaffalchiisuun,kaffaltiin tajaajilamtootaa kun yeroo mootummaa lamaanittuu waardiyyaaf kaffalamaa ture. Yeroo mootummaa ℍ𝕒𝕪𝕝𝕒𝕤𝕚𝕝𝕝𝕒𝕒𝕤𝕖𝕖 qarshiin miinda waardiyyaa irraa hafe mootummaaf yommuu galu yeroo mootummaa 𝔻𝕒𝕣𝕘𝕚𝕚 garuu gandaaf galaa ture.

༄ Erga manni hora kanarratti mootummaa H/sillaaseetiin ijaaramee yeroo dheeraadhaaf suphaan waan hin taasifaminiif miidhaan jiguu irra dhaqqabuu dandahee jira. Yeroo mootummaa Dargii lolaan(yaa’i bishaanii) akka hora kana bakka isaa hin balleessine 𝙳𝚘𝚘𝚣𝚊𝚛𝚒𝚒𝚍𝚑𝚊𝚊𝚗  tolchame ture. 

𒊹︎︎︎ Ergasii booda bara as dhiyoo kaanatti faayidaa hora kanaa bu’uura godhachuun 𝐖𝐚𝐚𝐣𝐣𝐢𝐫𝐫𝐢 𝐀𝐚𝐝𝐚𝐚 𝐟𝐢 𝐓𝐮𝐮𝐫𝐢𝐳𝐢𝐦𝐢𝐢 𝐀𝐚𝐧𝐚𝐚 𝐁𝐚𝐚𝐭𝐞𝐞 dhaabbatoota mootummaa fi miti-mootummaa waliin ta’uun mana imaltoonni itti boqatan kutaa 𝐉𝐚𝐡𝐚(6) qabu ijaarsisee jira. Waan kana ta’eef qaamni dhimmi ilaalu hundi hawwata uumamaa kanaa fi kan biroos dhaloota itti aanutti dabarsuuf dirqama lammummaa habaanuu jechaa bulchiinsa aanaa irraa qabee tuurizimii aanaa keenyaaf xiyyeeffannoo halaannu dhaamsa jedhu dabarfanna. 

/sourc:- Turizimii Aanaa baatee/

#ጀነራል _መርዳሳ _ሌሊሳ

የጅባትና ሜጫ አውራጃ ጀግና 

*****************************

ሜጀር ጀነራል መርዳሳ ሌሊሳ በያኔው ጅባትና ሜጫ አውራጃ በአሁኑ ግዜ ሚዳ ቀኚ በመባል በሚታወቀው ጎሮ ኘመር የተባለ ቆላ ቀበሌ ነሀሴ 23 ቀን 1933 ዓ.ም ተወለዱ። አባታቸው አባ ገዳም ነበሩ። ወደ ትምህርቱ አለም ሲዘልቁ ቄስ ትምህርት ቤት ነው የገቡት። ቀጥለውም ዘመናዊውን ትምህርት አምቦ ከተማ ተከታትለው ሲጨርሱ የወጣቱ መርዳሳ ፍላጎት ሀገርን በውትድርና ማገልገል ሆነ። ወጣቱ መርዳሳ ሌሊሳ የተሰጠውን ፈተና አልፈው በ1953 ዓ.ም የ21ኛውን ኮርስ እጩ መኮንን (ካዴት) በመሆን ሆለታ ጦር ትምህርት ቤት ገቡ። ኮርሱ ታህሳስ 1 ቀን 1953 ዓ.ም ስልጠና ጀምሮ የካቲት 1 ቀን 1954 ዓ.ም በምክትል መቶ አለቃ ማእረግ ተመረቁ። የያኔው ም/መ/አለቃ መርዳሳ ሌሊሳ በ1954 ዓ.ም አየር ወለድ ኮማንዶ ስልጠና ገቡ። የፓራሹት ዝላይና የልዩ ኮማንዶ ስልጠናውን አጠናቀቁ። ታንከኛና ሜካናይዝድ ልዩ ኮማንዶ በእስራኤሎች ሰልጥነዋል። በምስራቅ ጦር ግንባር 14 ዓመታት በሰሜኑ ጦርነት ሶስት ግዜ እየተመደቡ እየተቀየሩ በመጨረሻም የጀግናውና በውጊያ ብቃት ስም ያተረፈው የ18ኛው ተራራ ክፍለ ጦር አዛዥ ሆነው ለረዥም ግዜ ሰርተዋል።18ኛውን ተራራ ክፍለ ጦርና የጀነራል መርዳሳን ስም መለየት አይሞከርም።

ሜጀር ጀነራል መርደሳ ሌሊሳ በሰሜኑ ጦርነት እጅግ ስመጥር ከነበሩት የጦር ጀነራሎች ውስጥ አንዱ ናቸው። ሜጀር ጀነራል መርዳሳ የሌተና ኮሎኔልነትና የብርጋድየር ጀነራልነት ማእረግ ያገኙት በጦር ሜዳ ውስጥ በፈጣን የማእረግ እድገት ሹመት ነው። በውጊያ አመራር ባሳዩትና ባስመሰከሩት ብቃትና ጥበብ የሚመሩት 18ኛው ተራራ ክፍለ ጦር የላቀ የጦር ሜዳ ጀብዱ አርማና ኒሻን ተሸልመዋል። ሜጀር ጀነራሉ በላቀ አመራር ብቃት የየካቲት 66 ኒሻን ተሸላሚ ሆነዋል።

ሜጀር ጀነራል መርዳሳ ብዙ ግዜ በጦር ሜዳ ቆስለዋል። እንደገናም ከሞት ተርፈው የመስራት እድል አግኝተዋል። የኢትዮጵያዊነቴ ትውስታ የሚል የውትድርናን ሕይወት ፈተናና መከራ እንዲሁም ቁርጠኝነት የነበረውንም ችግር አጉልቶ የሚያሳይ መጽሀፍም ደራሲ ናቸው። ዛሬ የሀገር ባለውለታው በጡረታ ላይ ይገኛሉ::

#Raayyaa Abbaa Maccaa# ራያ አባ መጫ

ራያ አባ መጫ

ከኦሮሞ ነጻነት ግንባር ተዋጊ አዋጊነት እሰከ ሀይማኖት መምህርነት

ራያ አባመጫ አባ ግቤ አባ ሰንጊ.....

የተወለደው በአምስቱ ግቤዎች(ጅማ) ጎማ ጨዋዳ ለቾ በምትባል የገጠር መንደር 1965 ነው። አስር አመት እስኪሞላው በትውልድ መንደሩ በጨዋዳ ለቾ ከዚያም ወደ ጅማ በመሄድ ትምህርቱን ሄርማታ በተባለው የመንግስት ትምህርት ቤት እየተማረ ከንግድ ጋር ትስስር ካለው ቤተሰብ በመውጣቱ ገና በህጻንነት ንግዱንም ከቤተሰብ ጎን በመሆን ማሳለጥ ጀመረ።

1981 በአንድ ወንድሙ አመካይነት ወደ ፊንፍኔ በማምራት ሰንፍላወር ትምህርት ቤት እየተማረ ጎን ለጎን የወንድሙን የንግድ ስራ ያግዘዋል።

የህይወት ኡደት ፊንፍኔ የወሰደችው የ16 አልያ 17 አመቱ ራያ 1983 ላይ የሀገሪቱን ስርአት ብቻ ሳይሆን የእርሱንም ህይወት ልትቀይር ግድ ሆኖ ነበር። ገና ህጻን እያለ በአከባቢው ማህበረሰብ ዘንድ የሚወሳበት ባህሪው ዛሬም አልተለየውም።  ባመነበት ፍንክች የማይል ግና ደግሞ እጅግ አዛኝነቱ።

በወቅቱ መሳሪያ የያዙ እና አፋን ኦሮሞ የሚናገሩ ወታደሮችን ሲመለከት "ለካንስ ለመብቱ የሚታገል ኦሮሞ አለ" ማለት ጀመረ። እርሱም እነሱን መሆን ተመኘ። ግና በዙበት። ወደ የትኛው መሄድ እንዳለበት ማረጋገጥ ነበረበት።

አንዳች ፍርሀት የሚይታይበት ወጣት ለውጡን ወዳመጡት ድርጅቶች ቢሮ በቀጥታ በማምራት ጥያቄ መጠየቅ ጀመረተ

"እንዴት መጣቹ":"ከየት መጣቹ?" አላማቹ ምንድነው?" በማለት ካነጋገራቸው ቦሀላ ከእለታቶች በአንዱ "ሌላ ድርጅትምኮ አለ" ሲሉት የቀረውን የኦሮሞ ድርጅት ለማናገር ወደ ጉለሌ አመራ።

አጋጣሚ ሆኖ  ትንሹን ብስል ወጣት ያናገረው ሰው ለራያ ሞኝ ሆኖ ታየው። ሰውየው እንደተቀመጠ ትንሹን ራያ ጠየቀው

"ራያ ጢቃ (ትንሹ ራያ ማለቱ ነው) የሁለት እጆችህ ተመሳሳይ ጣቶች ቢቆስሉብህ የትኛውን ትታከመዋለህ?  ሲለው

ጩልሌው ራያ መልስ ሰጠ

"ለመታከም መጀመሪያ መቀመጥ ነው ያለብኝ። እኔ ያጣሁት መቀመጫ ነው። መታከምም ያለብኝ ማረፍ ስችል ነው" በማለት ጥሎት ወጣ። ተስፋ ቆርጦ ግቢውን ለቆ እየወጣ ባለበት አንድ dhaባ የተባለ የኢናንጎ ልጅ ተጠግቶት እያጽናናው ወደ አንድ ቢሮ ይዞት ገባ።

እድሜው በሰላሳዎቹ አጋማሽ የሚሆን አንድ ጠይም መልከመልካም ሰው ከሚያነበው መጽሀፍ ቀና በማለት አያቸው። ፊቱ በጺም የተሸፈነ ሲሆን አይኖቹ ውስጥን  የሚያነቡ ያህል ጥልቅ የሆኑ....

ሰውየው ፈገግ እንዳለ በኦሮምኛ

 "ጢቃ" ትንሹ ልጅ ምን ፈልገህ ነው?

 ጃል ነdhi ገመዳን ነበር ያገኘው።

ዛሬም ድረስ ያቺን እለት ሲዘክራት "ጃል ነdhi ማናገር ሳይሆን እራሴን ነበር የነገረኝ፣ በውስጤ ለራሴን ሳብሰለስለው የምለውን ነበር የዘረገፈልኝ። በዛች እለት እውነትን አገኘሁዋት። ለራሴም እንዲህ አልኩት

"ከዛሬ ጀምሮ ኦነግ ነህ" አልኩት።

በቁቤ ለመጻፍ ከአንድ ቀን በላይ አልፈጀበትም።የካድሬ ትምህርት ቤት ገብቶ በመመረቅ በኦሮሞ ነጻነት ግንባር ሰራዊት አዛዦች መካከል ስመጥር ከሆኑት አንዱ እና ጥቅምላይ26/1986 ላይ በጠላት ሲከበብ እጁን ላለመስጠት ቦንቡን በራሱ ላይ አፈንድቶ የተሰዋው አበዬ (ጉቱ ጫሊ) ጋር በመሆን ወደ መንዲ አመራ። ከመንዲ መልስ ሀረርጌ ላይ እያለ የኦሮሞ ነጻነት ግንባር (ኦነግ) ወደ ቻርተር ገባ።

ትንሹ ራያ ለመጀመሪያ ግዜ " እነግ ወደ ቻርተሩ መግባት የለበትም" በማለት አመጸ። አዎ ዛሬ ታጥቋል።

መታጠቅ ብቻም አይደለም በእርሱ ስር ጥይት የጎረሰ መሳሪያ ያነገቱ 136 ወጣቶች አሉ።

ራያ አባመጫ አባ ግቤ አመጸ።

የኦነግ ከፍተኛ አመራሮች በአጭር ግዜ ውስጥ የራያን ባህሪይ የተረዱ ይመስላሉ። ከአቋሙ ፍንክች እንደማይል ስለተገነዘቡ ራያ አባመጫን ለማለዘብ ሌንጮ ለታ በሂልኮፕተር ወደ ሀረርጌ አመራ።

ከቀናቶች ውይይቶች ቦሀላ ራያ አባመጫ ከሚመራው ሰራዊት ተነጥል እንዲወጣ ከተደረገ ቦሀላ በሀረርጌ የምርጫ አስፈጻሚ እዲሆን መመደቡ ተነገረው። ይህን የተገነዘቡ  አንድ ኦቦ ገመቹ የተባሉ የኦነግ አመራር ትንሹ ራያን አቅፈውት "ወደዛ የምርጫ ጣጣ ወዳለበት ቦታ ፈጽሞ መሄድ የለብህም። አንተ የተፈጠርከው ለአርት ነው። ሰለዚህ ወደ በዴሳ ሂደህ የኦዳ ቡልቱምን ባንድ (ወታደራዊ ኪነት ቡድን) አዛዥ ሆነህ ስራ" የሚል ትእዛዝ ተሰጠው።

ራያ አባመጫ የኦዳ ቡልቱምን ኪነትቡድን በመምራት ላይ እያለ ነበር ኦነግ ከምርጫው ተገፍቶ የወጣው።

በኤርትራ ጊዜያዊ መንግስት እና የአሜሪካ አምባሳደር አሸማጋይነት በሰኔ14 ለሚደረገው ምርጫ በሚል ማዘናግያ የኦነግ ጦር የያዛቸውን ከተሞች በመልቀቅ ወደተዘጋጀላቸው ስምንት ካምፖች እስከ ሰኔ 12 ድረስ ሙሉ በሙሉ እንዲገቡ ተደረገ።

ቀጥሎ የተፈጸመው ዛሬም ድረስ ያልተነገረለት ግፍ ነበር። ባዶ እጁን ወደ ካምፕ በገባው የኦነግ ሀይል ላይ

በእኩለ ለሊት እሳት ነገፈደደባቸው። ምክንያቱን መጠየቂያ አፍታም አልተሰጣቸውም። ለሰላም ባሉ መልሱ በጥይት ላንቃ እንዲሆን....

ወራጅ ወንዝ ቀለሙን ቀይሮ እስኪፈስ ድረስ ተጨፈጨፉበት።

ከዚህ ጭፍጨፋ ከተረፉት መካከል ወደ ካምፕ ያልገቡት የኦዳ ባንድን የሚመሩት ጪብሳ(የወለጋ ተወላጅ) እና ራያ አባ መጫ ሰራዊታቸውን ይዘው ወደ ውግያ ገቡ።

.

ይቀጥላል....

.

በክፍል ሁለት

ጊርኖፍ የተባለውን መትረየስ ዛፍ ላይ ሰቅሎ ሲታኮስ የነበረው እና ራያ አባ መጫን ወደ ሀኪም ቤት ተሸክሞ ሲያመላልስ ስለ ነበረው የጉደሩ ጎበና አመንሲሳ፣

 "በድሬዳዋ እስር ቤት ለስልሳ ሶስት ቀን ጭለማ ውስጥ ለብቻው የታሰረው ራያ አባመጫ ለፍርድ ቤቱ "እባካቹ ቢያንስ የሚያናግረኝ እብድም ቢሆን አብሬው ልታሰር ብቻየን ላብድ ነው" ብሎ በጠየቀ ማግስት መለመላውን የሆነ እና በሰውነቱ ላይ አንዳች ልብስ ያላደረገ  እብድን አምጥተው ከርሱ ጋር የታሰረበትን ታሪክ እንቃኛለን።

በ ጉመ ቄሮ

# Ali Birkii# Lola Kaarramaarraa

Goota Dirree karaamaara Alii Barkii 

***************************************

Dirreen karaamaara kan ragaa baatuuf Ziyaad Baarreen afaan kan qabsiisee gooti qixxee kumaa Alii Barkii bombii harkaan Taankii daaraa godhe , goota du'a hin sodaanne maqaa biyyaa kolfaarraa ambise Alii Barkii bu'aa ba'ii heedduu biyya jaalatuuf dabarsee,Goota Dacheen Wallaggaa biqilchiteedha ,yeroo ammaa kana  Magaala Laga xaafoo laga dadhii jiracha jira . 

Gootummaa isaatin badhaasa Nishaanaa Gootummaa fi Meedaaliyaa Korenel Mangistuu H/Maariyaam irraa fudhate jira 

የካራማራው ጀብዱ '' አሊ በርኬ''

*******************************

የካራማራዉ ምድር ምስክርነቷዋን የሰጠችው፣ የዘይድበሬን መንግሥት የእፍረት ከባ የለበሰ፣ በእጅ ቦንብ ታንክን የማረከ፣ ሞትን የማይፈራ፣ የአገርን ክብር ያስጠበቀ፣ ለሀገሩ ክብር ብዙ ውጣ ውረድን ያሳለፈ በኦሮሚያ ምድር በወለጋ የተወለደ ጀግና በከራማራው ጦርነት ለሀገሩ ታሪክ የሰራ ለሀገራችን የቁርጥ ልጅ ነው ።

ለጀግናው አሊ በርኬ ከኮሎኔል መንግስቱ ኃ/ማርያም የጀግንነት ኒሻንንና ሚዳሊያ ተበርክቶላቸዋል።

MEESHAA AADAA XAXXOO

MEESHAA AADAA XAXXOO
Xaxxoon meeshaa Aadaa Oromoo Walloo keessaa isa tokko.
Xaaxxoo kanatti kan gargaaramu akka aadichaatti dubartoota.
Xaxxoon kan irraa tolfamu muka lookoo harooressaati. Lookoo
harooressaa kana babbaqaqsuun
 erga hojjatamee booda gogaa 

looniitiin hodhama.
Faayidaan xaxxoo uffata urgeessuuf tajaajila. Kunis, xaxxoo
kana boolla qayyaarratti gombisuun uffata gubbaatti uwwisuun
jalaan qayyi itti aarfama. Akka Aadaa Oromoo Wallootti
dubartiin qayya qayyattu takka xaxxoo manaa hin dhabdu.
Xaxxoon kun keessumattuu, yeroo dubartiin deesse uffata
daa'imaa urgeessuuf baay'ee filatamaadha.
Xaaxxoon Aanoota shanan keessaa Aanoota afran jiran keessatti irra caalaa fayyadamani.kan Aanaa baateen alaa..baatettis nii fayyadamu garuu irra caalatti Aanotan afran jiran irratti fayyadamu.

/2012/6/3/

Kitaaba Abbaa hagaa irraa

# Gojoba/ # Gilee/ # Faaya Aadaa oromoota Walloo/ Waloo

Gojoba' Gilee''

*********------*************

Gilee'' Gojoba' Gileen meeshaalee faayaa Aadaa oromoota walloo keessaa isa tokkoodha.Hidhannoon akka kanaa akka waloo( walloo) oromootti Gilee'' Gojoba jedhamee beekama. Kan dalagamus hojjatootuma meeshaalee Aadaa bifa Aadaatin dalaganiin naannuma sanatti hojjatama.hidhannoon kun ijoollee umriin dargagguumma irraa ykn tiksee jalqabde irraa kaasee uffata aadaa wajjiin hidhatama.tikseen horii,re,ee ,gaalaa huundi hidhataniiti faayamanii deemu faayidaan isaa.. oromoonni walloo irra caalaa horsiisee bultoota waan ta,aniif yoo rakkoon irra qaqqabe dafanii gojoba kanaan akka itti fayyadaman isaan gargaara. Fkn. Yoo re,een, loon waa tokko jalaa ta,e ittiin qaluuf,waa ittiin irraa muruuf...faayaaf, diina ofirraa itti eeguufis nii ta,a.

Gojobattii gilee kan hidhannaan randaa takkaa goojjoo baanee teenya bultiin keenya takka bultiin keenya ganda jedhiin. Ajab ajab hayyohoo.....

Saanjaa kee hidhadhuu

Gilee ( gojoba) luqqifadhu

zinnaarii wajjiiniiin

kilaash darrabadhu

anis kan keetumaaa

atis bar kootuma

biyyis kan keetuma

Booniiti jiraadhu

Aadaaf enyummaan kee

Booniitii jiraadhu...

ጊሌ" የወሎዬ ኦሮሞዎች ባህላዊ መዋቢያ ትጥቅ፦ በወሎ  ኦሮሞዎች ዘንድ የዚህ  አይነት ባህላዊ ትጥቅ  "ጓጀበ" (ግሌ) ይባላል የሚሰራውም እዛው አከባቢ ባሉ ባለሞያዎች ነው። ይህንን ባህላዊ የመዋቢያ ትጥቅ በተለይ በገጠሩ አከባቢ ህፃን ልጅ ፍየል መጠበቅ ከጀመረበት ጊዜ አንስቶ የሚታጠቀው ሲሆን ባከባቢው ባህል መሰረት ወንድነትን ለመግለፅ ጭምር የሚያገለግል ነው ።  

ከዚህም በተጨማሪ ወሎ ኦሮሞዎች በአብዛኛው አርብቶ አደር ከመሆናቸው ጋር ተያይዞ ከፍተኛ አገልግሎት ይሰጣል ። ግሌ "ጓጀበ" ከጥንት ጀምሮ (ቅድመ አያቶቻችን) ሲታጠቁት የነበረ አሁንም ሆነ  ለወደፊቱም የሚኖር የወሎዬነት አንዱ ባህላዊ መግለጫ ጭምር ነው ።