#kuulleekoo

#Kuullee #Koo                            

         ===========

Akkuma beekamu Walloon damee oromoo baarentummaa yoo ta’u gosa oromoo karrayyuu keessaa isa tokko.Latiinsi hiddasaa akka kitaaba piroofeesar Alamaayyoo Hayilee (seenaa oromoo hanga jaarraa 16ffaa) keessatti caqasametti, Karrayyuun hangafa baarentummaa yoo ta’u iddoo gurguddaa lamatti qoodama.Innis Baasoo fi Dullacha jedhama.Damee Dullachaa keessaa Liibanii fi Walloon karrrayyuurraa kan citan yoo ta’u, kan hafan maquma dullachaan Afaaritti makamanii jiru.Liiban gara kaaba Gondaritti kan hafe yoo ta’u, walloo immoo naannawa wallootti faca’ee maqaa naannootti of moggaasuun kan jiruudha jechaa itti fufa kitaabichi.

Haceen wallee isaa kanaan oromiyaa taa’ee, kutaa qaama  isaa iraa addaan citetti yaadaan nu geessa. Tuulamaa fi walloo deebisee walitti hidha.Lafa malee garaan akka addaan nama hin fageessine walaloo bareedaa ta’een addeessa. Baale Madda Walaabuu ka’ee, shawaan qaar’iee walloo nu qubachiisa.

Osoo jennuu walaloo sirba kanaa yaada burqisiisuun  irra jireessa isaa kan katabe dardara hog-barruu cimaa lafaa dhufaa jiru Lalisaa Indiris Adam dha.Dhihoo kana barruu qorannoo masters isaa hojiiwwan Haacaaluu irratti hojjatee qabxii gaariin defend godheera. Haceen amma dura walloo irratti sirba tokko dalaguu fedhii waan qabuuf sinnishaawu waliin wanta hafe itti dabaluun haala ajaa’ibaan dagaagsanii hojjataniiru.kanaanis waan seenaaf ta’u ol kaa’aniiru jechuu dandeenya.  

Qabiyyee walalichaatti yoo dabarru,haceen yaaddoo bareedduu wallootiin cinqamee hirriba dhabuusaa,ati hoo akkuma kiyya na yaadaarta moo jechuun fala dhabuu isaa ibsuun jalqaba.

                       Yaadaa fi yaaddoo keetiin 

                        Halkan ciisaa dhabe 

                        Waanuma kee yaadutti

                        Maaf hirriba dhaba

                        Kee garaan akkamii

                        Kankoo ammas dide

                        Kunoo natti gama

                        Maal naaf wayya kuullee koo

                        Egaa maalinni falli koo (x2)

Itti aansee Jaarraa hedduu of duuba deebi’uun  hundee oromoo isa ganamaa nu yadachiisa.Bakka tumaa seeraaf heeraa, iddoo seena qabeessa-Madda walaabuu. Abbootiin kee seera gadaa fi muudaaf walaabuutti deddeebi’aa turuu himaaf.Akkuma maccaa fi tuulamni “uumeen walaabuu baate” jedhu atis asii maddite jedhee sababa isiirraa cituu isa dhoorke itti aansa:

                                         

                       Yayyaba walaabuu maddite

                       Yaa taliila bishaan ganamaa 

                       Lixee daakee ba’uu dadhabe

                       Danbalii yaada keen raafama (x2).

Biyya kanatti wanta namoota hedduu walii galchu tokko bareedina durba wallooti. Kitaabotaa fi walleewwan danuun kana raga bahaniiru. Haceenis kana dhugoomsuu irraa hin deebine:

                     Ayyaana keef safuu

                     Simboo kankeef safuu

                     Meeqa jilbaan oofee

                         Chorus (cabsata)

Ammas itti dabaluun maddi jaalala keetii bifa qofa osoo hin taane jaalala hidda gadi fageeffate,tasumaa na keessa dhabamuu hin dandeenyeedha jechuun mala gaafachuu itti fufa:

                         Oogdii jaalala kee

                          Lixee inni tumame

                          Utuu hin ba’in hafee

                                  (Chorus)

Kana booda haceen jaalala isii qofa osoo hin taane namoota seenaa walloo keessatti beekaman keessattuu mootota maqaa dhaha.Taateewwan seenaa gurguddaa ta’anis achumaan nu hubachiisa: 

                                             

                           Fakkii Amadee liiban 

                           Tokkicha abbaa waaxoo

                           Walirraa nu dhiiban

                            Foon tokko naaf atoo

                            Gowwumaan Aliimaa

                            Karaa foddaa haa baatu

                            Otuu an siif jiruu ormaaf

                             Soddaa hin taatu

                             Heebanoof Maqdallaan 

                             Korabiidhaan Sadii

                             An si fudheen gala

                             Kot’ na wajjiin badi (x2)

Amadee Liiban  ykn maqaa farda isaatiin “Abbaa Waaxoo” Maqdalaa bulchaa kan tureedha.Aliimaa isheen jedhamte maqaa dhalootaa guutuudhaan Aliimaa Liiban yoo taatu boodarra 'Iteegee Manan' jedhamuun waamamti.As biratti seenaa Kaasaa (tewoodroos) kaasuun gowwummaa Aliimaa(Iteegee Manan) isa jedhame nuu ifoomsa. Bara mootummaa sirna Yajjuu naannoo Qu’aaraa bulchaa kan ture eessuma kaasaa kan ta'e Maaruu ture.Maaruun bara 1828 yoo du’u ilmi isaa kinfuun bakka bu’e.Tewoodiroos mana kinfuu keessatti guddate.Yeroo an du'e Kaasaan na dhaala jedhee waan sodaatuuf gidduu isaanii hariiroo gaariin hin turre.Kinfuun bara 1840tti yoo du’u bulchinsi Dambiyaa fi Quwaaraa isaaf osoo hin taane harmee Raas Alii(haadha warraa mootii yohaannis) Iteegeee Manan-Aliimaa Liibaniif kenname. Teewodiroos aangoo dhaalmayaa kana waan dhabeef shiftoomee bosona gale.Boodarra,Iteegee Manan isa to’achuuf jecha humnaan qabdee gara bulchiinsa quwaaraatti fiddee aangoo Dajjaazmachummaan alatti intala Raas Alii Tawaabach itti heerumsiifte.Tewoodiroos garuu yeroo lammataaf bosonatti deebi’uun waraana Iteegee Manan waliin godheen bara 1855 aangoo mootummaa gondaar qabate.Inni hafe immoo seenaadha(the rest is history) akka jedhamu san.Gowwummaan Aliimaa-Iteegee Manan wareegama hanga  lubbuu isii baasise.Isa kana haceen foddaan haa baatu jedhe.Lammata akka hin deebine ergaa jedhu qaba.

 

Sarara itti aanu irratti kan ibsame yoo ilaallu Heebanoo irratti moototi akka Liiban Amadee hogganaa kan turan yoo ta’u gareen sadeen biraas mootummaa xixiqqaa hundeessuun isaanii ni yaadatama.Isaanis:Amadee Liiban (Abbaa Waaxoo), Alii liiban (Abbaa Bulloo) Warqituu fi Amadee Bashiir Liiban turan. Haaluma kanaan Amadee Liiban-Maqdalaa,Giiftii Mastaawat karaa ilmaa ishee Amadee Bashiiriin “korab” kan bulchite yoo ta’u, Giiftiin Warra Heebanoo Warqituun immoo karaa Ilma ishee Amadee Aliitiin Ambaassal bulchaa akka turte Piroofesar Alamaayyoon dabalanii gabaasaniiru.Haceenis isa kana ibsuu barbaade natti fakkaata.

Gadi bu’ees seenaa biraa nutti himuu itti fufa.Hayyuun oromoo tokko akka jedhanitti 'jarri habashootaa seenaa isaanii kitaaba irratti galmeessan,oromoon garuu seenaa isaa lafa isaa irratti galmeeffate' inni jedhu dhugaa ta’uu asirraa hubachuu dandeenya.Desseen dasee taatee waamamuu isii dura magariisummaa fi dirree fardeen Maariyyee Doorii (mootii yajjuu 1828-31 bulche) irra gulufan ta’uu yaadaan duubatti nu deebisa.Dalantaas Amadee Kolaasee fa’a bulchaa turuu eeruun kamisee buunee sirba aadaa “sidaamee” waliin taphanna jechuun goolaba. Haceen sirba kanaan nama iddoo sana beekuu qofaaf osoo hin taane kan hin beekne keessattis fakkii sammuu fi hubannaa seenaa guddaa uumuu danda’eera!!

                        Deesseen Dassee taatee

                        Magariituu dirree

                        Dirree itti wal ariitu

                        Fardeenni Maariyyee

                        Keessa qaxxaamurree

                        Dalantaan darbinaa

                        Kamiseetti buunee

                        Sidaamee sirbinaa (x3)

                        Qabii,qabii,qabiikaa

                        Qabii,qabii,qabiikaa (x2)

Magaalaa Ejersa gooroo

Magaalaa Ejarsa gooroo. 

      ----------'

Jaarraa dabran keessa. Lafa maqaa gosa oromootiin yeroo dheeraaf waamamaa turte keessa takka  lafa ona jaarsootii. Jaarraa 13ffaa irraa eegalee, maqaan Dawaaroo fi Areeloo jedhu  gaanfa afrikaa keessatti beekamaa ture.. Sulxaanoonni warri akka Abdulqadir waateetiifi sheikh Haydaraa heebanaa hundeeffama mootummaa sulxaanoota Daawaaroo.wajjiin maqaan isaanii yeroo hedduu ka'a.

             Magaalaan ejarsa gooroo sochii oromoota jaarsoo wajjiin walitti hidhata cimaa qabaachaa turte. Waa'ee magaalaa Ejarsa gooroo irraa waan hedduu barreessuu ni dandeenya, ossoo mul'isaa fi mudhii daawwee 

Hin daganne jechuudha.

#Haji muhammad Walee

Haji muhammad walee fi
Bakka dhaloota isaanii.
*******-*****************************
/ makin sultan wallo/ kitaaba Abbaa-hagaa~irraa...
Bara 1353 hijra ji'a rajab guyyaa wiixataa dhalatani.Yeroo xaaliyaan biyyaa weeraru san umrii waggaa lamaa ture yeroo jedhanii haasayan dhagayeera jedhan jaalli isaanii tokko.
Akkuma kanaan bara 1928  dhalatan yoo jenne olitti isa ibsamee sanii waliin walitti dhufa.

Abbaan isaanii Aalima beekkamoo kabajamoo turani Haji Ahmad ibn umar ibn Musa ibn Wadajoo ibn sihin jedhamu.ka'umsi isaanii walloo warra himanoo yeroo tahu mootuwwan islaamaa kan turan sanyii warra maammadoota warra shek( seh) turani.
Haji Ahmad kan jiraatan naannoo darraa waan taheef haji Ahmad darraa jedhamuun beekamu.
Haati isaanii addee zubeeydaa bint sheh Ahmad ibn  haji muhammad arab ibn shek hussen ibn shek fiqih nuur yeroo tahan wanni aja'ibaa harmeen isaani karaa abbaatinis karaa haadhaatini sanyii warra ulama'oota beekamo turte.

Kunoo sheek muhammad waleen asuma  lafa ulama'ota kan taate walloo  keessa kan bahani.
Yeroo sadih  kitaaboota heedduu akatamaniiru irra daddeebin barataniiru.  kitaaba hanafiyi keessa hanga tokko barataniiru,Tawhid,tajwidi fi qorannoo urjiilee Abbaa isaani irraa barataniiru.
Kitaaba fiqih osoo hin xumurin dura Abbaan isaanii Haji Ahmad bara 1372 hijra keessa du'ani shek muhammad waleen barumsa isaanii hin dhaabne ture.barsiisa isaani guddaa boorana iraatti haji Ali adam  naannoo ciqaataatti  kitaaba seera fiqih barachuu itti fufanii achumatti xumurani.

Sheekni isaanitis akka isaan barsiisa ta'an katabanii eeyyama kennaniif. Afaan arabaa nahwii sorf barachuuf kara minnas boorana haji Abdul baasix ibn muhammad bira deemani.

Yeroo baayyef achitti baratanii achumatti xumurani.
Afaan arabaa barsiisuudhafis waraqaan ayyamaa sheeka isaanii irraa kennameef dalagaa itti Aanu immoo barsiisaa isaanii ykn hiriyyaa isaanii jaalatamoo Haji muhammad saani habib bashiir  bira madrasaa deemudhan," musxalhal hadiis"  ka'umsa hadiisaa baratani.
Kitaaba hanafiyyi fi shafi'iyy ka'umsa seeraa usul, ilmal ma'aanii akkasumas Qur'aan tafsiir, Achi boodas manxiq ykn loojik Haji saani jalatti baratani.
Shek hayaat ibn ali bira deemunis  bukaarif muslim barataniiru.
Shek muhammad waleen shek hayat irraa akka hadiisa barsiisan ayyama kennameefii jira.
Kutubu sittaa" Aalima kabajamoo haji muhammad raafi'iy irratti baratanii akka barsiisan ayyamni kennameefi.
Haji muhammad waleen Aalimoota babbeekamoo itiyophiya qofaani miti kan irratti  baratanii eebbisaman.

Magaalaa makkaa masjidal haram keessatti kan wal argan "mufti shek muhammad Abdarashad No'aman paakistaani beekumsi haji muhammad walee isaan dinqisiise "kutubu sittaa  " akka barsiisan waraqaa ragaa eeyyama kutubu sittaa barsiisu kennaniifii jiru.
Haji muhammad waleen erga xalayaa kabajaa  akka kara masrii Alazharitti dhufan godhameefi Aalimoota alazharifi Aalimoota sa'udiitin waraqaan ragaa kennameefii jira.
Zarfii biraatinis Aalimoota gurguddoo irraa ragaan kennamee jiraaf.fakkenyaf. shekni daanaa muhammad zeyn, marsaa kan jiraachaa turan shek mahdi ibn kaliifaa,shek bashi qaxxee, shek muhammad nuur ragaa  bahanii jiru.

Shek haji muhammad waleen adaraa sheekota isaaniti itti kenname barsiisuf waggaa 40 ol barsiisaniiru gorsaniiru.zikrii godhaniiru akkuma kanaan barattoota heedduu horataniiru Ummata barsiisaniiru.

Imaamummadhan: shek muhammad waleen  bara 20 ol finfinneetti kan argamu Nuur  masgiid imaama fi kaaxiba ta,anii faayyadaniiru.
Gaaggeessa majlisaa: shek muhammad waleen itti gaafatamaa majilisaa ta'anii  haji muhammad saani wajjin majilisa huundeessanii gaggeessas ta'anii kan hojjacha turan Aalima kabajamoo turani.
Bara 1983 as akka haaratti kan huundeeffame waaldaa Aalimoota  itiyophiyaa itti gaafatamaa ta'anii fayyadaniiru.
Shari'a fird bet: shek muhammad akka seera qabeessa ta'u akka huundeefamu bara 1983 hanga 1987bara jiran keesaatti qabsooo heedduu muslimootaf godhanii jiru.
Mootumma biyya bulchaa ture  mallas zenawii waliinis qabsoo jabduu godhaniiru waa'ee islaama irratti mari'ataniiru.
Mana hidhaa: bara 1987 keessatti osoo raabshan anwar masgidin hin buune dura  itti gaafatamaa majlisaa ta'anii fayyadaniiru.

Haa ta'u garuu walii galtee dhabamuudhan mana hidhaatti waggaa sadii ol hidhamaniiru.
Hidhaa keessa akka turaniin hiriyoota hidhamtoota isaanitis usulif, hadiisa,Qura'aan tafsiir heedduu barsiisaniiru.hidhaan itti hidhaman ragaa sobaa waan ta'eef badii tokko waan hin qabneef hidhaa irraa bilisaan baafamani. Shek muhammad waleen eega hidhaa bahanii nageenyi isaani gaari hin turre baayyee dhukkubsatani imaama tahuuf barsiisu waan dhukkubichi isaan sodaachiseef . Imala kara sa'udii godhuu filatani.

Saudi arabiyaa deemani achitti kitaabota barachuuf barsiisu itti fufani waraqaa enyumma osoon argatin baroota dheeraf sa'udii keessatti barsiisa ta'anii jiraachu eegalani. Achumaan barattoota heedduu horatanii beekumsa isaani ummataaf ballinaan barsiisa dhufani.san booda kara biyyaatti galani garuu qillensi sa'udi  baayyee waan itti tolee tureef kara sa'udi deebihani jidda jiraachu eegalan.

Dhumaratti shek muhammad waleen waraqaa enyumma sa,udi argatanii. Jidda qofaa osoon taane addunyaaf  intarnetan barsiisu eegalani. Ummanni sa'audii ilmii shek muhammad walee dinqisifatanii  magaalaa makkaatti  universty "ummal quraa" jedhamu keessatti akka barsiisan godhamani.

Shek muhammad yeroo xiqqoof dhukkubsatanii achumaan bara 1997  solaata dura firoottan isaani bilbilaan dubbisanii.
Solaata leyliif wudu'u akkuma godhatanii deebihaniin lubbuu isaani darbe. Rabbiin caffee jannataa isaan hakaahu sheeka keenya.

Shek muhammad walee abbaa manaafi ijoollee 11 qaban turani.
Shek muhammad waleen yoon du,e makkatti na awwaala waan jedhaniif. Ajaja rabbii ta'ee akka makkatti awwaalaman hayyamamefi.

website:-mikysultan.blogspot.com

#Sheeka Jamaa Nugus( muhammad shaafii obn muhammad xaahir)

Sheeka jamaa Nugus( muhammad shaafi ibn muhammad xaahir)

/makin sultan wallo/ kitaaba Abbaa- hagaa/

 walloo naannoo albukkoo irraa heedduu kan hin fagaanne irratti argamti ." Jamaa Nugus) achi jaalalli aja'ibaatu jira ..Sheekni guddaan jamaa nugus  sheh muhammad shaafii muhammad xaahir bara 17 35_ 17 98)  keessatti sheeka jaalatamoof abbaa hadraa Aalima cimoo turani.

Yeroo waa kennan olii gad hin jedhan waa kennuu jaalatu harki saanii waa kennuu waa sadaqachuu jaalatu.  Yeroo waa kennan gammadan turani. Yeroo nama gorsan afaan isaanii damma ture amalli isaanii adda rabbiin kennaa addaa kenneefi ture jedhama. Sheh muhammad shaafin abbaa jaalala jedhamu turani.

Jireenya isaani keessatti hirriiba hin jaalatan turan. xiqqoo shalab jedhanii baayyee zikrii godhu ture.  Guyyaa nii barsiisu ture halkan nii abbadu.duulas duulchisaa turani ( Aanaa torba irraa loltoota walitti bahan akka qabaacha turan profesar hussen nii dubbatu)  halkan guutuu zikriitti fayyadamu, qura'aana guutuu halkan lamatti akatamaa turani.Romadaanan ala jechuudha. Hirriibi isaan biratti hin jiru. Jireenya isaanii keessatti baayyinaan zikriin dabarsani.

 Kitaaba isaani " jihadul asnaa" kan jedhamu keessatti waa'e islaamummaa qofa osoon taane waa'ee jaalalaa tokkummaa barsiisa turani barreesanii jiru.

Waa'ee jihaadoota waa'ee nageenya heedduu barreesanii jiru.

Sheekonni jaalatamoon kun, waa'ee    dhugaati alkooli hin dhoorkine jechuun namni tokko aja'absifatee dubbii hafarsuuf inumaayyu  imala isaa kara jaaloo isaanii "  mufti Dawud " bira godhee dubbii kana geesse. 

Afaan babbareeche akkas jechaa  itti hime. Kaayyoon guddaa isaa afaan babbareeche isaan maqaa balleessuf ture.

 Waa'icha kan dhagayan "muftii Dawud " farda Adii isaanii yaabbatanii achi jamaa negus  deeman. Sheh mufti daawud dubbii nagayan qoratan malee dubbii waliitti dhaquu hin jaalatan waan tureef. Keessa laalan malee dubbii namaa hin fudhatani waan tureef kanaaf achi deeman.

Muftii daawud dubbii kana  qorachuuf achi deemani.achumaanu kennaa adda ta'e fuudhanii deemaniif sheh muhammad shaafin 

meesha dhugaati haguugamte takka fidanii iddoo ta'aanii jiranii ka'anii kabajaan ol ka'anii " muftii daawud " Qeebalan. 

Sheh muuhammad shaafin waan dhugaa jiran irraa muftii daawudi achi siqsanii bira kaahanii ijool. Anaafis waan dhugamu naa fidaa jedhanii ajajani.

Mufti daawud waa qorachuu waan dhufaniif waan isaan dhugaatif haguuganii kaayanii  itti kennan san irraa xiqqoo unatani. Yeroo xiqqoo dhugan dhugaatin haguugamte sun bishaan qulqulluudha.baayyee aja'abisifatani.

 Achuma taa'ani kolfi isaan dhufee kolfani baayyee isaan aja'ibee achuma ija keessa wal ilaala lachuu seequu jalqabani.

Muftii daawud wanti isaan aja'ibe akkamitti bishaan qulqulluu akka waan addaatti akka waan dhoksaatti meeshaa shafanamaa keessa kaahanii dhugan waan jedhu isaan aja'ibee kolfani.

Sheh muhammad shaafin immoo garaa qulqullinnaaf hafarsaa namaatin akka muftii daawud naman abaarre waan beekaniifi waan isaan itti dhufan waan beekanii jiraniif kolfani.

Namoonni tokko tokko garuu beekumsa tokko malee akka waan sheh muhammad shaafin dhugaati fayyadamaa turaniitti hafarsu.

Sheh muhammad shafin sheekaa  akkaan rabbii abbadu ture, rabbii sodaatu ture. Umrii saani zikriidhan dabarsan malee akka amma masgiida isaanii keessatti jaahilli itti taphachaa jiru kana miti.

Takkaa masgiida isaanitti yeroo isaan lubbuun jiran san dhalaaf dhiira walittti galchanii hin beekan turani.

~ wabiii

- miskul azfar> sheh muhammad fiqih

_< Nashru anbar> haj Ahmad darraa

_ < ulamul agbiyaa> haji muhamma taajuddin.

#Abu jida ( #Abugida ) ( Abjad script)

Abu jida  ( Abugida )  ( Abjad script)

----------------

    Dirree dhawaa, laga odaatiifi naannoo goda biftuu keessa tahee iddoo biraatti, malattooleen holqa keessatti bocaman sun jalqaba ilmi namaa bara  8000 dura sadarkaa mallattootiin 

Walii galaa akka turee fi   tooftaa barreeffamaa tan addunyaan " syllabary" jechuun waamaa jirtu tana bara itti eegale agarsiisa. Malattooleen bifa barreeffamaatiin 

Siidaalee  (monuments) fi dhagaa irratti bocuudhaan eegalte tun suuta suuta, dhawwaataan gama tooftaa barreeffama qubeetti ol guddachaa dhufte.

        Qubeeleen bifa mallattootiin barreeffaman tun takka takkaan sagalee qabaachuu baatus yeroo walitti dhufan hiikkaa waan qabduuf namoonni gara garaa warri afaan tokko hin beeyne ittiin walii galaa ture.

         Bara 4000  B,C. Dura gostti arabaa tan Nabaatii jedhamtu naannoo kaaba Arabia irraa gaafa gara laga Jordanitti godaanan gosoota naannoo San jiru wajjiin daldala irratti Walii galuuf jecha qubee bifa mallattoo tan Nabaatiya jedhamtu uumatan.mallattoon tun afaan warri nabaati ossoo hin tahiin mallattoodha.

     Gabaabumatti mallattooleen gara gara tan kaaba arabiyatti uumaman fakkeenyaaf;- Hismatya, Dumatiya, talmatiya, Nabaatiya. Syriyafi k.k.f. walitti dhufuudhaan qubeen afaan arabaa tun akka uumamtuuf sababa tahan.

             Haa tahu malee kibba arabiya, keessattuu naannoo amma Yaman jennuun tana keessatti hamma jaarraa 6ffaatti qubeen

Abujida ( Abugida ) zabur fi musnad jedhaman naannoolee akka sabatan, hadaramout, habashaat,Awsa fi himter keessatti bal'innaan ummanni dhima itti bahaa ture. Mootoonni adda addaa kan bara San keessa galaana diimaa irraa kaassee hamma galaana Meditaraaniyatti dhiibbaa guddaa godhaa turan 

Qubeelee tana bakka adda addaatti babal'isaa 

akka turan qorataan  biyya Austria Dr Eduard Glaer barruu isaa irratti ibsee jira.

   Qubeen gi'iiz tan amma ityoophiyaa keessatti Abugida jechuun beekamtu tun bu'uurri isii qubee Abujida ykn Abjad jechuun kaaba Arabia keessatti beekamtu tana irraa tahuun isii namuu irratti walii galee jira.

Afaan arabaatiin Abujida jechuun Abbu torba ( Ancestors) jechuudha. 

    Akka barreessaan biyyaa arabaa kufan ibn al- qalbii jedhutti Abujid jechuun  (badwii) gosa arabaa tan Yaman keessa turteedha jedha.

      Akka qorattoonni hedduun irratti walii galanitti qubeeleen Kaaba arabiya keessa turan Abujad, zabur fi musnad walitti baquudhaan jaarraa 4ffaa keessa, jechuun bara mootoota Aksum keessa qubee gi'iizii tan Abujid ( Abugida )jedhamtu tana uuman.

    Qubeeleen kaaba Arabiya keessa turan tun jaarraa 6ffaa booda qubee afaan arabaatiin liqimsamaniis Aksum keessatti "survive "

Godhanii jiran. 

---------------------------------------------

Denial Peter ( 1990)

World writing systems, oxford university press 

Gregg grane 

   World Ancient language cambridge university.

Makhtari sulxan 

    Proposel to encyclopedia old south Arabia

Script. 

Josef meri

  Medieval Islamic civilization. 

    Photos from Yemen military mousem

#Ethiopia:-ኢትዮጵያ ውስጥ የማይታወቀው አርማ ምልክት

የአፄው የማይታወቀው አርማ ምልክት ከአዳማ ክርስትና ዳቦ ስም ላይም ዱቅ ብሎልሃል ባሻዬ ። ስለዚህ ሚሲጥራዊ አርማ ባለፈው 

~~~ኢትዮጵያ ውስጥ የማይታወቀው አርማ ምልክት~~~

Addis Abeba 1936, il monumento, eretto nel 1930, per l'incoronazione del Negus Ailè Selassiè.  ይህ ሃውልት ለአፄ ኃይለስላሴ ንግስና በ1930 G.C ተገንብቶ ነበር በጣም የሚገርማችሁ ይህ አርማ በአፄው አልጋ : ወንበር : መኪና : በቢሯቸው : በመኖሪያ ቤተ መንግስታቸው : ሌላው ቀርቶ በክብር ካባ ልብሳቸው ላይ በብዛት ይታይ ነበር። አሁንም ፊንፊኔ ዩኒቨርሲቲ ስድስት ኪሎ የአፄው ሙዜም ውስጥ ብትገቡ በብዛት ይህንን አርማ ታገኛላችሁ ፣ ይህ ብቻ ሳይሆን በእያንዳንዱ አጥር ላይም "ቀኃሥ" በሚለው ላይም ይህንን አርማ ታገኛላችሁ ። ታላቁ ቤተ መንግስት የቤተ መንግስት መኪኖች ጋራዥ ውስጥ ካሉ በርካታ የአፄው መኪኖች ላይ ወንበሩ ላይ ቸርኬው ላይ ቦዲያቸው ኮፈኑ ላይ ይህንኑን አርማ ታገኛላችሁ ። 

ይህ ከስር ያለው ፎቶ ጣሊያን ኢትዮጵያን ሲወር ፊንፊኔ ላይ በ1936 G.C ያነሳው ፎቶግራፍ ነበር። አሁን ላይ ይህ ሃውልት የት እንደሚገኝ አይታወቅም አንድ ወዳጄ በአንድ ወቅት ትምህርት ሚኒስቴር ግቢ አለ ሲለኝ ሌላው ብሄራዊ ሙዜም አልባሌ ቦታ ተሰባብሮ ይገኛል አለኝ። 

ዋናው ጥያቄ ይህ ምልክት ትክክለኛ ትርጉሙን እስከ አሁን ታፍኖ የተያዘ ታሪክ ነው ። በወቅቱ አፄ ኃይለስላሴ የኢሉሚናት እምነት ተከታይ ናቸው የሚሉ በርካታ አሳማኝ ምላሾች አሉ ። እውነት ለመናገር ይህ የአፄው ልዩ ምልክት አርማ ትርጉም እስከ አሁን በኢትዮጵያ ታሪክ ሙህራን ነን ባዬች ፣ በደብተራዎች የተፃፈ ነገር የለም። ነገሩ ድብቅ የታሪክ ምስጢር ሆኖ ኑሯል አንድ ቀን ግን እውነታው ለመጭው ትውልድ ይፃፋል።

እናገራለሁ ሃቅ ! የባለቅኔው አለም ሎሬት ፀጋዬ ሮበሌ ቀዌሳ ልጅ ነኝ 

ባላምባራስ ነጋሽ Negash Qemant

#Ethiopia kush:-እምዘነገደ ኩሽ- #Kush Tribe

........................እምዘነገደ ኩሽ..........................

 ኩሽ እንደ አንድ ህዝብ ፣ ኩሽ እንደ አንድ ቋንቋ ነገድ ፣ ኩሽ እንደ ሃገር  አንድም ሶስትም ነው ። የታሪክ ባለቤት ለሆነ ሕዝብ የታሪክ ባለሙያው ፍጹም  ባዕድ ሲሆን ታሪክ መወላገዱ አይቀርም ። ለዘመናት የኦሮሞ ታሪክ ነው እየተባለ፣ ሲንጋት የነበረው ነገር በፍጹም የኦሮሞን ሕዝብ አይወክልም። የኦሮሞ ሕዝብ የፈለቀው ከኩሽ ሕዝብ እንደመሆኑ መጠን ከ8000 አመታት በፊት ጀምሮ በሰሜን ምስራቅ አፍሪካ ሰፍሮ የኖረ ስሆን በ3500 ዓ.ዓ. እና በ2000 ዓ.ዓ. መካከል ከምስራቅ ቅርንጫፍ ኩሽ ተለይቶ በቋንቋና በባህል እራሱን የቻለ ሕዝብ ሆኖ መውጣቱን የሥነ ልሳን ማስረጃዎች የሚያረጋግጡት ሃቅ ነው። ከዚህ አንፃር ኦሮሞ ከየት መጣ? መነሻው ምንጩ ከየት ነው? ብሎ መጠየቅ፣ ጥንታዊ ኩሽ ከየት መጣ? መነሻው ምንጩ ከየት ነው ብሎ እንደመጠየቅ ይቆጠራል። ኦሮሞ መነሻና ጥንተ መኖሪያ አገር የት ነው ብሎ መጠየቅ፣ ወፍ ይበራል ወይ፣ ዶሮ ላባ አላት ወይ ብሎ እንደ መጠየቅ ይቆጠራል። ምክንያቱም ኦሮሞ ከጥንታዊ ኩሽ የፈለቀ እንደመሆኑ የጥንታዊ ኩሽ መነሻና ጥንት መኖሪያ ተረጋገጠ ማለት፣ የኦሮሞ መነሻና ጥንት መኖሪያ ተረጋገጠ እንደማለት ስለሆነ።

ተረታችን ታሪካችንን ተጭኖት በዕውነት ሳይሆን በህልም መሰል መማለል ውስጥ የምንኖር ሕዝቦች ከሆን ቆይተናል ፣ ይሁን እንጂ አሁንም ወደ ንቃት ከማምራት ይልቅ የበለጠ እንዲጫጫነን በሚያደርጉ የተረት እሹሩሩዎች እየተባበልን እንገኛለን፡፡ ከታሪክ ሊቃውንት ይልቅ ..የተረት አባቶች.. የደብተራ ተረት.... ብሄርና ህዝብ የሚሰድቡ ድርሳናት የፀሎት መጽሃፎች በገነኑባት በዚች አገር መግባባታችን በአፈ ታሪክ ተወርሮ የኋላ ምስላችን እንደ ልጆች ትረካ ከሳይንሳዊው ዓለም የማይደባለቅ አስቂኝ ቀልድ ሆኗል፡፡ በኢትዮጵያ ታሪክ ስም ላለፉት 150 አመታት በገዳማት፣ በአባተ ክርስቲያናት፣ በትምህርትቤት፣ በኮሌጅ በዩኒቪርስቲ በአውቅልሃለው በየተፃፈው ታሪክ በራሳቸው ፍላጎት የእናተ ታሪክ ይህ ነው ብለው ቆርጠው ቀጥለው መርጠው፣ አንተን መጤ ራሳቸውን ጥንታዊ ነዋሪ አድርገው፣ ማንነትህን አጠልሽተው ራሳቸውን ገዥ አንተን የበታችን ተገዥ ዜጋ አድርጎ ራሳቸው የጀግና ጀግና አድርገው አንተን ተራ አሽከር ደንገጡር ፈሪ ተሸማቃቂ አድርገው ጽፈው፤ ራሳቸውን የእግዚአብሔር የተመረጠ ምርጥ ዘር አድርገው አንተን እርጉም በእንጨት በዛፍ የምታመልክ የእንጨት ዘር አድርገው የፃፉትን ተረት እንዴት ታሪክህ ይህ ነው ተብሎ ትውልድ ይማርበታል። እውነተኛ የማንነት ታሪካችን ባህላችን እሴታችን በራሳችን ልጆች እውነተኛ ምርምር ጥናት ታሪክ ሆኖ ተጽፎ ለትውልድ ይተላለፋል እንጅ በተረት አባቶች እንደድሮው በአውቅልሃለው በደላላ ታሪካችን አይጻፍም። 

የኢትዮጵያ ታሪክ ተረት የሚመስል ታሪክ እንጂ ትክክለኛ የሆነ ታሪክ አይደለም። በኢትዮጵያ የታሪክ ሂደት ውስጥ ተሳታፊ የነበሩ ታሪክ ፀሀፊዎች ከነገስታቱ እና ከወቅቱ ሹማምንት ጋር ጥብቅ ቁርኝነት የነበራቸው በመሆኑ ታሪክን የፃፉት ከተቆራኙበት አካል ፍላጎት አንፃር እንጂ ከታሪክ ጥናት አንፃር ነበር የሚል እምነት የለኝም። በዚህ የተነሳ እነዚ የሹማምንት አጎብዳጆች የፃፉትን ተረት እንጂ ታሪክ እንደሆነ ለመቀበል ያስቸግራል። ቀዳማዊ ምኒልክና ጓደኞቹ የእሥራኤል ወጣቶች ከኢየሩሳሌም ታቦት ሰርቀው አክሱም ከተማ ቤተ መቅደስ አኖሩት በሚባልበት ጊዜ አክሱም አልተቆረቆረችም፡አክሱም ከተማና የታሪክ ዘመን የሚጀምረው የቀዳማዊ ምኒልክ አባት ነው ከሚባለው ከንጉሥ ሰለሞን 800 ዓመታት ያህል ቆይቶ ነው፡፡ የአይሁዶችም ሃይማኖት በዚያን ጊዜ ተመሥርቶ፣ ንጉሡ፣ ተከታዮቹና ሕዝቡ ሁሉ ቋንቋ ወደ ግዕዝ ተተርጉሞ ነበር የሚባለውም እንዲያው የሃይማኖት ነው እንጂ የታሪክ መሠረት የለውም፡፡ ሕዝቡ ሳይቀር ከጥንት እስራኤል አገር የመጣ ነው እያሉ ይተርታሉ፡፡ የንግሥት ሳባና ቀዳማዊ ምኒልክ [ታሪክ] ይህንን ነው የሚያስተምረው፡፡ ካህናቱ እንደ እውነት አድርጎ ተቀብለውታል፡፡ በየመድረኩም ይሰብኩታል፡፡ 

በካህናት አንደበት የሚነገር ደግሞ እንደ ሃይማኖት አጥብቆ ስለሚያዝ በተለይ በሰሜን ኢትዮጵያ ትውፊትና አፈ ታሪክ ውስጥ በጣም ዘልቆ ገብቷል፡፡ ነገሥታቱ፣ መኳንንቱ፣ ካህናቱና ተራው ህዝብ እንኳ ሳይቀር፣ ዘር ሲቆጥር ወይም ከንግሥት ሳባና ከልጇ ከቀዳማዊ ምኒልክ ወይም ከምኒልክ ጋር የእስራኤል ታቦት ሰርቀው መጡ ከሚባሉት ከአሥራ ሁለቱ ነገደ እሥራኤል ካንደኛው ነው የሚጀምሩት፡፡ ሰለሞናዊ የሚባለው ሥርወ መንግሥት መነሻው ከዚሁ ተረት ነው፡፡ የፈላሻ ሕዝብም እንደዚሁ፡፡ እስከማውቀው ድረስ በኢትዮጵያ ውስጥ ራሱን ችሎ ገለልተኛ በሆነ መንገድ ታሪክን የፃፈ ግለሰብ ወይም ተቋም ነበረ ማለት አይቻልም። በኢትዮጵያ ታሪክ ውስጥ የታሪክ ጥናት በራሱ ያልተለመደ በመሆኑ ኢትዮጵያውያን ታሪክ ፀሀፊዎች ራሳቸው በኢትዮጵያ ታሪክ ላይ የውጪ አገር የታሪክ ፀሀፊዎችን እንደ መረጃ በስፋት ሲጠቀሙ ታዝቢያለሁ። ስለዚህ ይህ የሚያሳየው አሁን የምናውቀው የኢትዮጵያ ታሪክ የታማኝነት ችግር ውስጥ ያለፈ በመሆኑ ትክክለኛ ታሪክ እንደሆነ ለመቀበል ያስቸግራል።

ኢትዮጵያ ለውሸትም፣ በውሸትም የሚኖሩ፣ ለውሸትም በውሸትም የሚሞቱ ቡዙ ውሸታሞች፣ ተወልደውባት እንጂ የኦሮሞ ሕዝብ ቀደምት የአገሪቱ ነዋሪ መሆኑን ታሪክ ይመሰክራል። ዳሩ ምን ያደርጋል ዛሬም ድረስ ይሄንን ሀቅ ላለመቀበል ሲሉ አባቶቻቸው የጀመሩትን የውሸት ትርክት በልጆቻቸው እና በልጅ ልጆቻቸው ከመቶ ዓመት በኋላም ሲደገም ስታይ ለካስ ውሸትም ይወረሳል እንዴ? ከማለት ውጭ ምን ይበላል ኦገኖቸ ?

ከኑማ  ✊

Negash Qemant

በእርግጥም ለጋሽ መሆን ይከፍላል!!~ ደስታን በልግስና ውስጥ ያገኙት የአለማችን ቁጥር አንድ በጎ አድራጊ፣#ethiopia

በእርግጥም ለጋሽ መሆን ይከፍላል!!

~ ደስታን በልግስና ውስጥ ያገኙት የአለማችን ቁጥር አንድ በጎ አድራጊ፣

#Ethiopia  | ሼይኽ ሱለይማን አልራጅሂ ይባላሉ:: ሳዑዲ አረቢያ ካፈራቻቸው ቢኒየነሮች መካከል አንዱ ናቸው:: ከንጉሳውያን ቤተሰብ ሳይሆኑ ቢሊየነር መሆን የቻሉ ሰው ናቸው:: በአለም ግዙፉን  አልራጅሂ ኢስላማዊ ባንክ መመስረት ችለዋል:: 

በህይወታቸው ያጋጠማቸውን አንድ አስተማሪ ክስትተት እንዲህ ሲሉ ያካፍሉናል -

"በልጅነቴ እጅግ በድህነት ውስጥ ነው ያደኩት:: ቤተሰቦቼ ድሆች ነበሩ:: በአንድ ወቅት ትምህርት ቤት ተማሪ እያለው ትምህርት ቤቱ የመዝናኛ ጉዞ ስላዘጋጀ በዚህ የሽርሽር ጉዞ ላይ መሳተፍ የሚፈልግ ሁሉ 1ሪያል ማዋጣት እንደሚጠበቅበት የትምህርት ቤቱ ርዕሰ መምህር አስታወቀ:: እኔም በዚህ ጉዞ ላይ ለመሳተፍ እጅግ ስለጓጓው ለወላጆቼ አንድ ሪያል እንዲሰጡኝ እያለቀስኩኝ ጠየኳቸው:: ነገር ግን ወላጆቼ ከእጅ ወደ አፍ የሆነ ህይወት የሚኖሩ ሚስኪኖች ስለነበሩ ይህን አንድ ሪያል ስለሌላቸው ሊሰጡኝ አልቻሉም:: የጉዞ ቀናት መቃረቡን ተከትሎ አንድ ሪያሉን የሚሰጠኝ በማጣቴ እጅግ በጣም አለቀስኩኝ ፤አዘንኩኝ::

 ለጉዞ አንድ ቀን ሲቀረው በትምህርት ቤቱ የወሰድነው ፈተና ውጤት ደርሶ ስለነበር የፈተና ውጤታችንን ስንቀበል ከሌሎች ተማሪዎች የላቀ ውጤት በማምጣቴ ፍልስጤማዊ የሆነው መምህራችን ተደስቶብኝ በተማሪዎች ፊት አስጨብጭቦ ውጤቴን ሰጠኝ:: ለማበረታታም አንድ ሪያል በሽልማት መልኩ አበረከተልኝ:: 

ለጉዞ መዋጮ የሚያስፈልገኝን አንድ ሪያል በሽልማት መልኩ በማግኘቴ እጅግ በጣም ተደሰትኩኝ:: ያንን የተሸለምኩትን ኣንድ ሪያልም ለትምህርት ቤቱ ርዕሰ መምህር በፍጥነት ሄጄ በመስጠት ብዙ በጓጓሁለት ጉዞ ላይ መሳተፍ ቻልኩኝ::

ለቀናት ሳነባ የነበረው እንባ በደስታ ተቀየረልኝ:: የቀናት ለቅሶዬ በዛች አንድ ሪያል ሽልማት የተነሳ ለረጅም ጊዜያት ውስጤ በቀረ ደስታ ተለወጠልኝ::

ጊዜያት ነጎዱ:: እኔም ትምህርቴን አጠናቀኩኝ::  ጠንካራ እና ታታሪ ሆኜም በስራ ዘርፍ ላይ ተሰማራው:: የአላህ ፀጋ ብዙ ነውና ስራዬን በረካ አደረገልኝ:: ፀጋውንም በኔ ላይ አንቧቧልኝ:: ከትንሽ ስራ ተነስቼ በሳኡዲ አረቢያ የመጀመሪያው የሸሪዓ መር ባንክ በመመስረት በመላው ሳኡዲ አረቢያ ቅርንጫፎች በዙልኝ::

በአንድ ወቅት በልጅነቴ ተማሪ እያለው አንድ ሪያል የሰጠኝ መምህሬን በማስታወስ በወቅቱ የሰጠኝ አንድ ሪያል ሽልማት ነው ወይስ እርዳታ ? በሚል ከእራሴ ጋር ሙግት ውስጥ ገባው:: እራሴን ደጋግሜ ጠየኩኝ:: ግን ፈፅሞ መልስ ላገኝለት አልቻልኩም:: 

መምህሩ ያንን አንድ ሪያል የሰጠኝ ምንም አስቦ ቢሆን  ለእኔ ግን በወቅቱ የነበረብኝን ትልቅ ችግሬን ቀርፎ አስደስቶኛል ፤ ያንን የደስታ  ስሜት ደግሞ ከእኔ ውጪ ማንም ሊረዳው አይችልም ስል ለራሴ ነገርኩት::

ውስጤ ለሚመላለሰው ትዝታ እና ጥያቄ  ምላሽ ሊሆነኝ የሚችለው ይህን መምህር ካለበት አፈላልጌ አግኝቼው ስጠይቀው ነው በሚል ወደ ቀድሞ ትምህርት ቤቴ በመሄድ ፍልስጤማዊ መምህሬን ማፈላለግ ጀመርኩኝ::

በአላህ እገዛ መምህሬ ያለበትን ቦታ አፈላልጌ ማግኘት ቻልኩኝ:: እሱን ለማግኘትም ቀድሜ ተዘጋጀሁና ወዳለበት ስፍራ አቀናው::

 ፍልስጤማዊው መምህሬ በጡረታ ላይ ሆኖ፣ እጅግ በድህነት እና በችግር ላይ ሆኖ አገኘውት:: 

 የእርሱ ተማሪ እንደነበርኩኝ በማብራራት እንዲያስታውሰኝ አደረኩት ::

 

 የተከበርከው ውዱ መምህሬ ሆይ ፣እኔ እኮ ለረጅም አመታት የቆየ ያንተ ባለእዳ ነኝ አልኩት::

 አንድ ደሃ ሰው ምን የሚያበድረው ነገር ኖሮት ነው የማበድርህ ሲል ተገርሞ ጠየቀኝ::

እኔም  ተማሪ እያለው በውጤቴ ምክንያት የሰጠኝን አንድ ሪያል አስታወስኩት::

መምህሬም :- ክስተቱን በማስታወስ እየሳቀ ባለእዳ ነኝ ያልከኝ ታዲያ አሁን ያቺን አንድ ሪያል ልትከፍለኝ ነው ? በማለት ተገርሞ እየሳቀ ጠየቀኝ::

እኔም አዎ ውዱ መምህሬ በማለት መለስኩለት::

ወደ መኪናዬ እንዲገባ በማድረግ እጅግ ዘመናዊ መኪና በግቢው ውስጥ የቆመበት ግዙፍ ዘመናዊ ቪላ ቤት ውስጥ ይዜው ገባው:: 

 መምህሬ ሆይ  ተማሪ እያለው ለሰጠኸኝ አንድ ሪያል ምላሽ ባይመጥንም፤ ይሄ ግዙፍ ቪላ እና መኪና ላንተ ይሆን ዘንድ ያዘጋጀሁት ነው፤ በህይወት ዘመንህም የሚበቃህን ያህል ገንዘብ እኔ ዘንድ ተዘጋጅቶልሀል ብዬ ነገርኩት::

 መምህሬ እጅግ በመደንገጥ ይሄ ፈፅሞ ለእኔ አይገባም፣ ይህ በጣም ከልክ ያለፈ ብዙ ነው በማለት አይኑ በእንባ ተሞልቶ መቀበል እንደሚከብደው ነገረኝ::: 

መምህሬ ሆይ በወቅቱ አንድ ሪያል ስትሰጠኝ የነበረኝ ደስታ ዛሬ አንተ ይህን ቪላ እና መኪና ስታገኝ ከተሰማህ ደስታ በላይ ነው:: የዛኔ የነበረኝ የልጅነት ደስታ እና ሀሴት ዛሬም ድረስ አይረሳኝም በማለት ለመምህሬ ስጦታዬን አበረከትኩለት::ይላሉ 

በመጨረሻም ሼይኽ ሱለይማን አል ራጅሂ ምክር ሲመክሩ

"ምን ጊዜም ለሌሎች ደስታን ፍጠር፣ የሌሎችን ጭንቀት አሶግድ ፣ ምንዳህን እጅግ ከሰጪው ፣ከለጋሹ እና ከደጉ ጌታ ጠብቅ ይላሉ'

ለመረጃ ያህል

ሼይኽ ሱለይማን አልራጅሂ ያላቸውን ሀብት ግማሹን ለልጆቻቸው እና ለቤተሰቦቻቸው ግማሹን ደግሞ ለበጎ አድራጎት አበርክተዋል::

በአለማችን ታሪክ ግዙፉ የተባለለትን እና በአለም ድንቃ ድንቅ መዘገብ ላይ ሊሰፍር የቻለ ለበጎ አድራጎት አገልግሎት የሚውል በሳኡዲ አረቢያ በቀሲም ግዛት የሚገኘውን 5466 ሄክታር ስፋት ያለው የእርሻ ማሳቸውን፤ ይህም የእርሻ ማሳ በአመት 10ሺህ ቶን የቴምር ፍሬ የሚሰጥ እና በውስጡም 45  አይነት የተለያዩ  የተምር ፍሬዎችን የያዘ፣ 200,000 የሚሆን የተምር ዛፍ ለበጎ አድራጎት ይውል ዘንድ  ወቅፍ ማድረግ የቻሉ ሰው ናቸው:: 

ሸይኽ ሱለይማን አራጅሂ ለዳእዋና ለበጎ አድራጎት ፕሮጀክቶች ቋሚ ድጋፍ እንዲሆን ወቅፍ  ያደረጉት ካፒታል አሁን ላይ 60 ቢሊዮን ሪያል ደርሷል። ይህ በአለማችን እስካሁን ተወዳዳሪ ያልተገኘለት ወቅፍ ነው::

ሼይኹ ወቅፍ ካደረጉት የተምር እርሻ የሚገኘው የቴምር ምርት ተሽጦም ገቢው  ለበጎ አድራጎት ማህበራት የሚከፋፈል ሲሆን ቀሪው ተምርም ለሁለቱ ቅዱሳን መስጂዶች   መካ እና መዲና ለሚገኙት   ሀረሞች የረመዳን ኢፍጣር ፕሮግራም አገልግሎት ይውል ዘንድ ለምዕመናን በነፃ ይከፋፈላል:: 

በሳዑዲ አረቢያ ባሉ ከተሞች ላይ በሼይኽ ሱለይማን አል ራጅሂ እና ቤተሰባቸው አማካኝነት መስጂድ እና መድረሳ ያልተገነባበት ከተማ ማግኘት ያዳግታል:: በሁሉም ቦታዎች ላይ መስጂዶችን አስገንብተዋል:: 

በስራቸው ላለው ሰራተኞቻቸውም ደሞዛቸውን ወሩ ከመጠናቀቁ በፊት በመክፈል ይታወቃሉ::  

ሽይኽ ሱለይማን አል ራጅሂ በአንድ ወቅት ቃለመጠይቅ ሲደረግላቸው 

 ግማሹን ሀብታችሁን ለቤተሰባችሁ፤ ግማሹን ደግሞ ለወቅፍ ለግሰውታል:: ለራስዎት የግል ወጪ የሚሆንስ ምን አስቀምጠዋል በሚል ለቀረበላቸው ጥያቄ ሲመልሱ

ውብ በሆነ ፈገግታ ተሞልተው "ባጭሩ ምላሼ ምንም ነው!" የምለብሳቸው ልብሶች ብቻ እኔ ጋር አሉኝ::  እድሜዬ በሰማኒያዎቹ ውስጥ ነኝ! ከዚህ ቡኃላ ምን ልፈልግ እችላለሁ? የወቅፍ ፕሮጀክቴ  ወጪዬን ይሸፍናል፣ መጠለያ፣ ምግብ፣ ህክምና እና መጓጓዣ አገኛለው::በትንሹ ለመኖር በደንብ የተብቃቃው ነኝ:: ሲሉ መልሰዋል::

 ”  ቢሊየነር ሆነው ግን ምንም ገንዘብ የሌለው ሰው በመሆኖት! "ምን ይሰማዎታል?" ሲባሉም

 "ፈገግ እያሉ  በናፍቆት እይታ ውስጥ ሆነው ውስጤን ብርሃን ይሰማኛል! ነፃነት ይሰማኛል! የበራሪ ወፍ ያህል ነፃነት ይሰማኛል…በህይወት ዘመኔ ሁለት ጊዜ ምንም ገንዘብ የሌለው ሰው ሆኜ አውቃለው:: በፊት ላይ የድህነትን ስሜት እና ሁኔታ በደንብ በህይወቴ አውቀዋለው:: ያሁኑ ግን በፍላጎቴ እና በምርጫዬ ነው:: ምንም ለራሴ ባይኖረኝም እጅግ መረጋጋት፣ የዐዕምሮ ሰላም እና ደስታ ይሰማኛል::ሀብት ሁሉ የአላህ ነው:: የእሱን ሀብት እንድንጠብቅ ነው የተሰጠን:: አሁን ላይ ጌታዬ አላህ ሲጠራኝ ያለ ምንም እክል ጥሪውን መመለስ እችላለሁ! ይህ ታዲያ እንዴት ያለ እፎይታ እና እረፍት የሚሰጥ ነው!!በማለት አስደናቂ ምላሻቸውን ሰጥተዋል::

በእርግጥም ለጋሽ መሆን ይከፍላል!!

አላህ ከችሮታው አሁንም ይጨምርላቸው

ለኛም የመለገስን ልብ ይወፍቀን

(ኡስታዝ አቡበከር አህመድ)

ጥቅምት 10, 1909 እለተ ጁምዓ ሐረር

ጥቅምት 10, 1909 እለተ ጁምዓ 

                    ሐረር

  

የባለግዜው መንግስት ቀሚስ ስር ፍርፋሪ እየለቀሙ ያሉ አስመሳዩች ሐረርን የሚመለከት ፅሁፎችን በለቅሶ መልክ እና ፌደራሊዝምን አስታከው ሲቀበጣጥሩ እያየን ነው ። የዚህ ሁሉ መንስኤ የአባታቸው ተፈሪ መኮንን እና የአያታቸው ራስ መኮንን ሐውልቶች መፈራረስ አንጀታቸውን ስለበላቸው ነው ። 

▫️

የፖለቲካው መስመር አጉልቶ ስላላሳየው እንጂ ተፈሪ መኮንን የሐረር ህዝብ ላይ የሰራው አባቱ ጨለንቆና ሐረር ላይ ከሰራው ቢብስ እንጂ የሚያንስ አልነበረም ። 

▫️

ጉዳዩ እንዲህ ነው … 

▫️

የሸዋ ክርስትያኖች በእንግሊዞች አጋዥነት በተቀናበረ የፎቶ ፖለቲካ ምክንያት ልጅ እያሱን ከሐዲ አድርገው ከዙፋኑ ባወረዱበት ወቅት ሐረር ላይ ሙስሊሙ ልጅ እያሱ ጎን ሲቆም እስከ አፍጢሙ ታጥቆ የሰፈረው የሸዋ ክርስትያን (ሁሉም ወታደር እና የወታደር ቤተሰብ ነበር) ከተፈሪ መኮንን ጋር በማበር አንድ ግፍ ፈፅሟል ።

▫️

በግዕዝ አቆጣጠር  ጥቅምት 10, 1909 እለተ ጁምዓ ላይ ሙስሊም ኦሮሞ ፣ ሶማሌ ፣ ሐረሪ ፣ አርጎባ እና የመኖች ላይ ቤት ለቤት ሳይቀር በተካሄደ ፍጅት የጁምዓ ሰላት ከመድረሱ በፊት ከቀኑ ስድስት ሰዓት ድረስ ብቻ ከ500 በላይ ሙስሊሞች በአሰቃቂ ሁኔታ ተገድለዋል ። ይህ ሲደረግ ሁሉም የጀጎል መግቢያና መውጫ በሮች ተዘግተው ነው ። ፍጅቱን  እንዲቆም ያደረገው የእንግሊዝ ቆንስላ ባስተላለፈው ትዕዛዝ ነው ( ከሴራው ጀርባ ዋነኛ አጋዦችም ስለነበሩ) ። ይህ ትዕዛዝ ባይመጠላቸው ኖሮ ግባቸው ምን ይሆን ነበር የሚለውን ወደፊት የምናየው ይሆናል ። 

▫️

የራስ መኮንን እና የልጁ ተፈሪ መኮንን አይደለም ሐውልታቸው ስማቸው በዚህች ከተማ የመነሳት እድል ሊያገኝ አይገባውም ።

▫️

👉 ማስታወሻ

▫️

ይሄ መረጃ በወቅቱ የአሜሪካ መንግስት የኢትዮጵያን የፖለቲካ ሁኔታ በሚገመግምበት ወቅት ሐረር ከሚገኝ የወቅቱ ትልቁ የንግድ ተቋም በነበረው G.M. Mohammedally & Co. የተባለ ድርጅት በኩል በቴሌግራም ከደረሰው ሪፖርት ላይ ይገኛል ።

#ልጅ እያሱ እና ደጃች ተፈሪ መኮንን-

ልጅ እያሱ እና ደጃች ተፈሪ መኮንን

------

(አፈንዲ ሙተቂ)

---------

ልጅ ኢያሱ ሚካኤል ከበርካታ ሙስሊም ባላባቶች ጋር የተነሳቸው ፎቶግራፎች አሉ፡፡ ለምሳሌ ሀረር ውስጥ ገራድ አብዱላሂ አሊ ሳዲቅ ከሚባል የሀረር ገዥ ቤተሰብ ጋር የተነሳው ፎቶግራፍ በብዙ ስፍራዎች ተለጥፎ አይቼዋለሁ፡፡ አንዳንድ ምንጮች ያ ፎቶግራፍ ልጅ እያሱን ለመወንጀል “montage” በሚባለው የፈጠራ ጥበብ የተሰራ ነው የሚል ታሪክ ያስነብባሉ። ለምሳሌ “የሃያኛው ክፍለ ዘመን ኢትዮጵያ” የተሰኘው መጽሐፍ ደራሲ “ፎቶውን የሰራው ዝነኛው እንግሊዛዊ ወታደር ቶማስ ለውሬንስ (በዓለም ታሪክ መጻሕፍት Lawerence of Arabia በሚል ቅጽል ስም የሚታወቅ) ነው” በማለት ጽፈዋል።

ሆኖም የልጅ እያሱ የልጅ ልጅ የሆኑት ፕሮፌሰር ግርማ ዮሐንስ እያሱ እንደዚህ ዓይነት ፎቶዎች እርግጠኛ ሊሆኑ እንደሚችሉ ከአስር ዓመታት በፊት “ጎህ” ለተሰኘ መጽሔት በሰጡት ቃለ-ምልልስ ገልጸዋል። ፕሮፌሰር ግርማ ስለዚህ ጉዳይ ሲናገሩ እንዲህ ነበር ያሉት።

“ከሼኮችና ከሌሎችም ጋር የተነሱአቸው ፎቶግራፎች ብዙዎች አሉ። ስለዚህ ከቄስ ጋር መነሳትም የተለመደ ነበርና ልጅ እያሱ ሁለቱንም እኩል አድርጎ ለማየት የነበራቸው ፖሊሲ አካል ነው”። (ጎህ መጽሔት፣ ቅጽ 1፣ ቁጥር 5፣ ጥቅምት 1993፣ ገጽ 13)

በቅርብ ጊዜ ስለልጅ እያሱና የአፋሮች ግንኙነት የጻፉት አራሚስ ሁመድ ሱሌ (Aramis Houmed Soulé) የተባሉ ምሁር ልጅ እያሱ ከአፋር ባላባቶችም ጋር እኝህን መሰል ፎቶግራፎች መነሳቱን አረጋግጠዋል። ስለዚህ ፎቶው “ፎርጅድ” አልነበረም ማለት ነው። ሁለቱ ምሁራን (ፕሮፌሰር ግርማ እና አራሚስ ሁመድ ሱሌ) በትክክል እንደገለጹት ልጅ እያሱ ፎቶግራፉን የተነሳበት ዓላማ ሙስሊም ኢትዮጵያዊያን ከክርስቲያን ወገኖቻቸው ጋር እኩል መሆናቸውን ለማሳየት በሚል ነው። ታዲያ ልጅ እያሱ በመናፍቅነት በተከሰሰበት ወቅት እንዲህ ዓይነት ፎቶዎች እየተለቀሙ እንደማስረጃ ቀርበውበት ነበር።

ይህ የልጅ እያሱ መስለም በዘመኑ ብዙ የተባለለት ቢሆንም እስከ አሁን ድረስ ከአፍ ታሪክ የበለጠ ማስረጃ ሊቀርብለት አልቻለም። የእርሱ የስልጣን ባለጋራ የሆኑት ራስ ተፈሪ መኮንን (አጼ ኃይለ ሥላሴ) በጻፉት “ህይወቴና የኢትዮጵያ እርምጃ” የተሰኘው ግለ-ታሪካቸው ውስጥ የእያሱ ወንጀሎች በማለት ከዘረዘሯቸው አስራ አንድ ነጥቦች መካከል አስሩ አቀራረባቸው ቢለያይም ይዘታቸው አንድ ነው። ይኸውም የልጅ እያሱ መስለም ነው። እነዚህ ነጥቦች የልጅ እያሱን አራት ሴቶች ማግባት፣ መስጊድ ገብቶ መስገድና ቁርአን ማንበብ፣ መስጊድ ማሰራት፣ በኢትዮጵያ ባንዲራ ላይ “ላኢላሃ ኢለላህ” የሚል ጽሁፍ ማስጠለፍ ወዘተ… የመሳሰሉት ናቸው።

ይሁንና የልጅ እያሱ የልጅ ልጅ የሆኑት ፕሮፌሰር ግርማ ዮሐንስ “እነዚህ ሁሉ የፈጠራ ክሶች ናቸው” ነው የሚሉት። በተለይ ከተፈሪ መኮንን ጋር ከተዋጉ በኋላ ተሸንፈው በሸሹበት የአፋር በረሃ ያስጠለሏቸው የዘመኑ የአፋር ሱልጣን አቡበከር የወንድም ልጅ የሆኑት ሀንፍሬ አሊሚራህ ስለልጅ እያሱ ፍጹም ክርስቲያን መሆን ምስክርነታቸውን እንደሰጡአቸው ይገልጻሉ። አራሚስ ሁመድ ሱሌ የተባሉት ምሁርም የፕሮፌሰር ግርማን አባባል የሚያጠናክር ምስክርነት ሰጥተዋል። እኝህ ምሁር እንደጻፉት ክርስቲያኑ ልጅ እያሱ በአፋር ምድር ሳለ በክርስትና እምነቱ ከመጽናቱም በላይ አገልጋዮቹ የሰሩለትን የማሽላ ጠላ ይጠጣ ነበር። ስለዚህ ልጅ እያሱ ሙስሊሙን ከክርስቲያኑ ጋር እኩል ለማድረግ ጥረት ከማድረጉ ውጪ ለራሱ ክርስቲያን ሆኖ ነው የኖረው ማለት ነው።

ሆነም ቀረ ግን የእያሱ መስለም እርሱን ከስልጣን ለማውረድ የተደረገው ትግል ማጠንጠኛ ሆኖ ነው ያረፈው። ፕሮፌሰር ባህሩ ዘውዴ ክሱ በዚህ ስልት የተቀናበረው እያሱን በህዝቡና በጦር ሀይሉ ዘንድ ለማስጠላት አመቺ መሳሪያ ሆኖ በመገኘቱ ነው ይላሉ። እንደ ፕሮፌሰሩ ገለጻ ልጅ እያሱ ቀጨኔ መድኃኒዓለምን የመሳሰሉ ደብሮችን እንዳልተከለ ሁሉ ከፍ ብሎ የሚወራው መስጊዶችን ማሰራቱ ነው። ለክሱ ማስረጃ አምጡ በሚባልበት ጊዜ “ድሮውንስ ከሙሐመድ ዓሊ ልጅ ምን ይጠበቅ ኖሯል?!” የሚል ቃለ አጋኖ ይደሰኮር ነበር። “ይሁንና” ይላሉ ፕሮፌሰር ባህሩ “ለሸዋ መኳንንት የእያሱ አደገኛነት የፖለቲካ የበላይነታቸውን ከመፈታተኑ ላይ ነበር። ስለዚህ የመናፍቅነቱ ክስ የመነጨው ለሃይማኖት ከመጨነቅ ሳይሆን ለተፈጠረው የፖለቲካ ስጋት ርዕዮተ ዓለማዊ ሽፋን ሆኖ ለማገልገል ካለው አመቺነት ነው።” (ባህሩ ዘውዴ፣ የኢትዮጵያ ታሪክ ከ1847-1983፡ ገጽ 134-135)

በልጅ እያሱ ላይ የሚደረገው ዱለታ ከፍተኛ ደረጃ ላይ የደረሰው ልጅ እያሱ አባቱን “ንጉሥ ሚካኤል” በማለት በወሎና በትግሬ ላይ ባነገሠበት ጊዜ ነው። የሸዋ መኳንንት ራስ ሚካኤል ሰሜን ኢትዮጵያን በቀጥታ ሌላኛውን የኢትዮጵያ ክልል በልጁ በኩል መቆጣጠሩን አሰመሩበት። በመሆኑም የሸዋ መኳንንት “ይህ ወጣት ከቤተ መንግሥቱ ጠራርጎ ሳያስወጣን እንቅደመው” በማለት መሯሯጥ ጀመሩ። የዚህ አድማ ዋነኛ መሪና አቀናባሪ የጦር ሚኒስትሩ ፊታውራሪ ሀብተ ጊዮርጊስ ዲነግዴ ስለመሆኑ ምሁራን የሚስማሙበት ሐቅ ነው። 

***** ***** *****

ከዚህ በፊት እንዳጫወትኳችሁ ልጅ እያሱ የዕድሜ ልክ ባላንጣው ሊሆን የበቃውን ደጃች ተፈሪ መኮንንን በጋብቻ ጠልፎ ዝም ሊያሰኘው ሞክሮ ነበር። ይሁንና ተፈሪ የእያሱ እህት ልጅ የሆነችውን ወ/ሮ መነን አስፋውን ቢያገባም ሁለቱ ወጣቶች ፍጹም ሊጣጣሙ አልቻሉም። ተፈሪ የዘመኑ ሀብታም ክፍለ ሀገር የነበረው ሀረርጌ የዕድሜ ልክ ግዛቴ ነው ብሎ ያስብ ነበር። እያሱ ደግሞ ተፈሪ በሀረር ሀብት መበልጸጉን አልወደደውም። በተለይም ደጃች ተፈሪ ከባቡር መስመር መዘርጋት ጋር በአጭር ጊዜ ውስጥ የሀገሪቱ መንግሥት ግምጃ ቤት አለኝታ ሊሆን የበቃውን የድሬዳዋ ጉምሩክ ገቢ በቀጥታ ሊቆጣጠረው መቻሉ ለልጅ እያሱ አልተዋጠለትም።

ነገር ግን ከዚህ ክስተት በላይ እያሱን በተፈሪ ላይ ያነሳሳው የልጅ እያሱን ስም የሚያጠፋ ሚስጢራዊ ደብዳቤ ለእንግሊዝ መንግሥት ተጽፎ መገኘቱ ነው። ይህንን ደብዳቤ የጻፉት የደጃች ተፈሪ መኮንን ጸሓፊና አንድ ማንነቱ በውል ያልተገለጸ ሌላ ሰው ናቸው። ደብዳቤው በማን ትዕዛዝ እንደተጻፈ ግን የታሪክ ሰነዶች በይፋ የሚገልጹት ነገር የለም። ልጅ እያሱ “ትዕዛዙን ያስተላለፈው ተፈሪ መኮንን ነው” ባይ ነው። በዚህም ወደ አዲስ አበባ አስጠርቶት ስለጉዳዩ ቢጠይቀው ደጃች ተፈሪ ከነገሩ ንጹህ መሆኑን በመሀላ ገለጸለት። ቢሆንም እያሱ አላመነውም። በመሆኑም በሁለቱ መካከል የነበረው ቅራኔ በጣም ተባባሰ።

ነገሮች በዚህ ላይ እንዳሉ ልጅ እያሱ ተፈሪ መኮንንን ወደ አዲስ አበባ አስጠርቶት እርሱን ሳያነጋግር ወደ ሀረር ወረደ። ከሀገሬው ህዝብ ጋር ከተማከረ በኋላም ደጃች ተፈሪ መኮንንን ከሀረር ገዥነቱ ሻረው። በምትኩም የከፋ ገዥ አድርጎ ሾመውና በአስቸኳይ ወደ ተሾመበት ክልል እንዲሄድ ጥብቅ ትዕዛዝ ሰጠው። የድሬ ዳዋ ጉምሩክንም ወዳጁ በነበረው ሶሪያዊው ሀሲብ ይዲልቢ ስር እንዲሆን አደረገው።

የልጅ እያሱ እርምጃ ተፈሪን በጣም አስደነገጠው። “ይህ መስፍን ሊውጠኝ እያመቻቸኝ ነው” በማለት እንዲያስብም አደረገው። ስለዚህ ደጃች ተፈሪ ወደ ከፋ መሄዱን ተወና አዲስ አበባ ሆኖ የሚበጀውን መንገድ ማፈላለግ ጀመረ። ልጅ እያሱ በትዕዛዝ ላይ ትዕዛዝ ቢያዥጎደጉድለትም ደጃች ተፈሪ ልዩ ልዩ ሰበቦችን እያመካኘ በዋና ከተማይቱ ሰነበተ። የእያሱንም ልብ ለማቀዝቀዝ የስጋ ዘመዱ የሆነውን ቀኛዝማች እምሩ ኃይለ ሥላሴን (የኋለኛው ራስ እምሩ) የቃልና የጽሑፍ መልዕክት አስጨብጦ ልጅ እያሱ ወደሚገኝበት ድሬዳዋ ላከው። እያሱም የተፈሪን መልዕክት ከሰማ በኋላ እንዲህ አለ።

“ደጃች ተፈሪ አሳቡ ሁሉ ሌላ ነው። ያንዳንድ ወስላቶች ነገር እየሰማ ወዲያ ወዲህ ቢል ብርቱ ነገር ያገኘዋል። የአዲስ አበባ ወስላታ ሁሉ ፍሬ ያለው መስሎታል።” (ፕሮፌሰር ጌታቸው ኃይሌ፣ “ቀዳማዊ ኃይለ ሥላሴ”፣ በኢትኦጵ መጽሔት የቀረበ ጽሁፍ፣ ጥቅምት 1993፣ ገጽ 37)

ይህ የልጅ እያሱ አነጋገር በሁለቱ ልዑላን መካከል የነበረው ውጥረት ከፍተኛ ደረጃ ላይ መድረሱን ያመላክታል። የእያሱ ንግግር ለደጃች ተፈሪ ጆሮ ከደረሰው በኋላ ተፈሪ በስውር ማድባቱን ትቶ እያሱን ከስልጣን ለመፈንገል የሚዶልቱትን መኳንንት በይፋ ተቀላቀለ። በአስገራሚ ፍጥነትም የዱለታውን መሪነት ከፊታውራሪ ሀብተ ጊዮርጊስ እጅ ወሰደው።

***** ***** *****

የሁለቱ ወጣቶች መገፋፋት ይፋ ሆኗል። ቀጣዩ ነገር “ማን ቀድሞ አጥቅቶ የአሸናፊነቱን ዘውድ ይቀዳጃል” የሚለው ብቻ ነበር። የሸዋና የምዕራብ ኢትዮጵያ ባላባቶች በተፈሪ ዙሪያ ተሰልፈዋል። የወሎ፣ የአፋር፣ የኦጋዴንና የሀረርጌ ባላባቶች የእያሱን ጎራ ተቀላቅለዋል። ቢሆንም ሁለቱ ጎራዎች በራሳቸው ወኔ ፍልሚያውን መጀመር አልቻሉም። የመጨረሻውን ፍልሚያ ለማስጀመር ሌላ ስውር እጅ አስፈልጓል። የዘመኑ ታላላቅ ቅኝ ገዥዎች እጅ!

እንግሊዝ፣ ኢጣሊያና ፈረንሳይ ሁለቱ ልዑላን ሲጣሉ መጀመሪያ ላይ አይተው እንዳላዩ ሆነው ስራቸውን ማከናወኑን ነበር የመረጡት። ከቆይታ በኋላ ግን የልጅ እያሱ የእኩልነት ፖሊሲ (በሁሉም ኢትዮጵያዊያን መካከል እኩልነትን ለማስፈን በሚል የሚወስዳቸው እርምጃዎች) የነርሱን ጥቅም የሚጎዳ መሆኑን ተገነዘቡ። የጠረፍ አካባቢ ገዥዎች ከቅኝ ገዥዎች ጋር ለሚያደርጉት ውጊያ የሞራል ድጋፍ የሚሰጥ መሆኑ አስቀየማቸው። በተለይ እንግሊዝ ሶማሌላንድን ከብሪታኒያ አገዛዝ ነጻ ለማውጣት ለ30 ዓመታት ሲዋጋ ለኖረው ሰይድ አብዱሌ ሐሰን የተሰኘ የኦጋዴን ሶማሊዎች ብሔራዊ ጀግና የመሳሪያ ድጋፍ በገፍ ማቅረቡ ቅኝ ገዥዎቹን በጣም አስበረገጋቸው። “ይህ ወጣት ዝም ተብሎ ከተተወ ከዚህ አካባቢ ሊያስነቅለን ነው” እንዲሉም አደረጋቸው። አልፎ ተርፎም ልጅ እያሱ በዘመኑ ከነዚህ ቅኝ ገዥዎች ጋር በአንደኛው የዓለም ጦርነት የሚዋጉትን ጀርመንና ቱርክን የመደገፍ አዝማሚያ ማሳየቱ ሶስቱ ሀያላን እርሱን ከስልጣን ለመንቀል በሚደረገው ትግል በቀጥታ እንዲሳተፉ አነቃነቃቸው።

በመሆኑም ሀያላኑ ጳጉሜ 1908 የእያሱን የጠላትነት እርምጃ በማስመልከት በጻፉት የማስጠንቀቂያ ደብዳቤ አድማውን መቀላቀላቸው ይፋ ሆነ። ከመጋረጃ ጀርባ ኩዴታ ጠንስሰው ወደ ተግባር መለወጥ ላቃታቸው የሸዋ መኳንንት ኩዴታው ወደ ተግባር የሚለወጥበትንም ስልት አስጨበጧቸው። በተለይ በእያሱ ላይ የቀረበው የመናፍቅነት ክስ ትክክል መሆኑን ለማስረገጥ የእያሱን መስለም የሚያሳዩ ፎቶግራፎችን እያባዙ በአዲስ አበባና በሌሎችም ከተሞች አሰራጩ። 

***** ***** *****

ይህ ውጥረት በተፈጠረበት ወቅት ልጅ እያሱ ኦጋዴን ነበር። ከበረሃ ወደ አዲስ አበባ ተመልሶ በቤቱ ላይ የተለኮሰውን እሳት እንዲያጠፋ ወዳጆቹ መልዕክት ቢሰዱለት “የሸዋን መኳንንት በአፉ ላይ ብሸናበት የሚናገረኝ የለም” የሚል የንቀት መልስ መለሰላቸው። በዚህም የስልጣን ፍጻሜውን አቃረበው። ታዲያ እያሱ የጠላቶቹን አሰላለፍ በደንብ የተገነዘበው አይመስልም። በርሱ ሐሳብ ሁሉንም ኢትዮጵያዊ ለማመጣጠን የሚወስዳቸውን እርምጃዎች የሚቃወሙት የሸዋ መኳንንት ብቻ ነበሩ።

ነገሩ ግን እንዲያ አልነበረም። ፕሮፌሰር ባህሩ ዘውዴ እንደሚሉት ልጅ እያሱ ፖሊሲውን በግልጽ ባለማብራራቱ ተራው ህዝብ እንኳ ሀገሩን ለማስለም ሌት ተቀን የሚደክም አድርጎ ነው የወሰደው። በዚህ ላይ እነ ደጃች ተፈሪ በቆንስሎቹ ድጋፍ እያሱ የሚገለበጥበትን የሀሰት ክስ ቀምመው ሲያቀርቡለት ህዝቡም እንደ መኳንንቱ “ድሮስ ከሙሐመድ ዓሊ ልጅ” አለና አረፈው። በመሆኑም ሰፊው ህዝበ ክርስቲያን ለዱለታው ድጋፉን ሰጥቷል። የእያሱ እጣ አሳዛኝ የሚሆነው ድሮ የሚገብሩለት ሁሉ በዚህ ቀውጢ ጊዜ ሲከዱት ነው። በተለይ በስልጣን ዘመኑ መጀመሪያ ላይ በወሰዳቸው ተራማጅ እርምጃዎች ተደስተው በርሱ ዙሪያ የተሰለፉት ለውጥ ናፋቂ ምሁራን በዚህ የፈተና ወቅት የገቡበት ሳይታወቅ ከጎኑ ጠፍተዋል። አንዳንዶቹ ጭራሽ ከርሱ ጎራ ተነጥለው እርሱን ወደ መንቀፍ ገብተዋል። ለዚህም ምሳሌ የሚሆነው የነጋድራስ አፈወርቅ ገብረኢየሱስ ነገር ነው። ነጋድራስ አፈወርቅ ልጅ እያሱን በስልጣን ዘመኑ መጀመሪያ ላይ የኢትዮጵያ ተስፋና የለውጥ ሀዋሪያ አድርገው እንዳላንቆለጳጰሱት ሁሉ በዚህ የመከራ ወቅት እንዲህ የሚል ስንኝ መቋጠራቸውን ታሪክ አዋቂዎች በትውስታቸው መዝግበዋል።

ሙሐመድ እያሱ

ለገመ በራሱ

እያሱ ሙሐመድ

አልጋ ሲሉት አመድ።

(ብርሃኑ ድንቄ፣ ቄሳርና አብዮት፣ 1986፣ ገጽ 30)

እንግዲህ የልጅ እያሱ ውድቀት እውን ሆነ። ለሶስት ዓመታት የነገሠበትን አልጋ ከውጪና ከውስጥ በተሸረበበት ሴራ አጣ። መስከረም 17/1909 ዓ.ል. ዘውዲቱ ምኒልክ ንግሥተ ነገሥታት ተብላ ዙፋኑ ላይ ስትቀመጥ ደጃች ተፈሪ መኮንን “ራስ” ተብሎ የኢትዮጵያ መንግሥት አልጋ ወራሽና ባለሙሉ ስልጣን እንደራሴ ሆነ። ይህ ሁሉ ሲከናወን ኢላማ የሌለው ተኩስ አልፎ አልፎ ከመሰማቱ በስተቀር አዲስ አበባ ሰላም ነበረች (አንዳንዶች 17 ሰዎች ሞተዋል በማለት ጽፈዋል)። 

***** ***** *****

የልጅ እያሱ ከስልጣን መውረድ ዜና የተሰማው እያሱ ጅጅጋ እያለ ነው። የዜናውን መሰማት ተከትሎ የእያሱ ደጋፊዎች በሚበዙባቸው ሀረርና ድሬ ዳዋ ታላቅ ረብሻ ተነሳ። የደጃች ተፈሪ መኮንን ደጋፊዎች የተባሉት እየተሳደዱ ተፈጁ። እያሱ በከተሞቹ ደርሶ ሁኔታውን ካረጋጋ በኋላ በአሻጥር የተወሰደበትን ዙፋን ለማስመለስ ከከተሞቹ ነዋሪዎች ጋር ተማከረ። በዚህም የህዝቡን ድጋፍ ካገኝ በኋላ በሸዋ ላይ ለመዝመት መዘጋጀት ጀመረ። ይሁንና ዝግጅቱን ሳያጠናቅቅ እነ ራስ ተፈሪ የላኩት 15,000 ጦር ወደ ሀረርጌ እየመጣ መሆኑ ታወቀ። ልጅ እያሱም የሸዋውን ጦር ለመግጠም ወደ ምዕራብ አቅጣጫ ገሠገሠ። ሁለቱ ሀይሎች ሚኤሶ አጠገብ ተገናኙ። ትልቅ ውጊያም አደረጉ። በጦርነቱ የሸዋው ሀይል ድል ስለቀናው ልጅ እያሱ ወደ አፋር በረሃ ሸሸ። የልጅ እያሱ አባት (ራስ ሚካኤል) የልጁን ስልጣን ለማስመለስ 100,00 ጦር አስከትቶ ወደ ሸዋ ዘመተ። ነገር ግን እርሱም እንደ ልጁ ሰገሌ ላይ ተሸነፈ።

***** ***** *****

ልጅ እያሱ የሰገሌውን መርዶ ከሰማ በኋላ በሽሽት ነው የኖረው ለማለት ይቻላል። በመቅደላና በደሴ አነስተኛ ውጊያዎችን ቢያደርግም በለስ ሊቀናው አልቻለም። ከዚያም ወደ አውሳ በረሃ ሄዶ ከወዳጁ ከሱልጣን አቡበከር ጋር ለጥቂት ዓመታት ኖረ። ነገር ግን ጠላቶቹ እዚያም እንዲቆይ አልፈቀዱለትም። ከሀረርጌና ከወሎ ትልቅ ጦር ቢያዘምቱበት ወደ ትግራይ ሸሸ። በትግራይ ውስጥ ለጥቂት ወራት ከቆየ በኋላ በ1915 ተያዘና ፍቼ ታሰረ። እዚያ እያለ የጎጃሙ ራስ ሀይሉ ተክለሀይማኖት እስር ቤቱን ሰብሮ ሊያስወስደው መሆኑ ስለተወራ ሌላ ቦታ እንዲዛወር ተወሰነ። በመሆኑም ወደ ሀረርጌ ተወስዶ ጋራ ሙለታ አምባ ላይ በተሰራለት እስር ቤት እንዲታሰር ተደረገ። በዚህ አምባ ላይም ለአስር ዓመታት ያህል በእስር ከቆየ በኋላ ጥቅምት 1928 መሞቱ ይፋ ሆነ። 

***** ***** *****

ልጅ እያሱ ሚካኤል የስልጣን ዘመኑ በእንቆቅልሽ የተመላ ነው። መንግሥቱን ያስተዳደረበት ዘይቤ፣ ከስልጣን የወረደበት ሁኔታ፣ በእስር ላይ ያሳለፈው ህይወትና የሞተበትም ሁኔታ እንቆቅልሽ ነው። ሌላው ይቅርና የተቀበረት ቦታ እንኳ እስከ አሁን ድረስ በትክክል አይታወቅም። እንቆቅልሽ በእንቆቅልሽ! 

ተሸዋረጋ የሚወለድ ልጅ

እምብዛም አይከፋ እምብዛም አይበጅ

ትንሽ ወደኋላ ይቀረዋል እንጅ።

ባሽከሮቹ ክፋት ደግሞም ባጋፋሪ

ዘውዱ ሲዞር አየን ወደ ልጅ ተፈሪ።

እያሱ የሚባል አንድ ልጅ ተወልዶ

የአባቶቹን መሬት አደረገው ባዶ።

መች ባንተ ይሆናል ምኒልክ ንጉሡ

አንተ አስበህ ነበር ልትሰጠው ለእያሱ

እንኳን ሊነግሥና ይያዛል ለነፍሱ

በራስ መኮንን ልጅ ትጠፋለች ነፍሱ

ተጌታ ተፈርዷል ዘውዲቱ ሊነግሱ።

የልጅ እያሱ ሰው የአባሻንቆ ሎሌ

ተለቀለቀለት መወቂያው ሰገሌ።

ሰገሌ ሜዳ ላይ የመጣብን መርዶ

በቀኝ እጁ ካራ በግራው ብርንዶ።

(የወሎው ሼኽ ሑሴን ጂብሪል ስለልጅ እያሱ ተናግረውታል ከተባለው ትንቢት: ምንጭ፣ ቦጋለ ተፈሪ በዙ፡ “ትንቢተ ሼኽ ሑሴን ጅብሪል”፣ አዲስ አበባ፣ 1985)

***** ***** *****

አፈንዲ ሙተቂ

ሰኔ 15/2005 

በሀረር ከተማ ተጻፈ።

#Adama vs #Nathret

አፄ ኃይለስላሴ አዳማ ከተማ በ1937 ዓ/ም ናዝሬት ተብላ እንድትጠራ ያደረጉበትና በግድግዳ ላይ ስለ ናዝሬት ከተማ መስፋፋትና እድገት ያደረጉት አስተዋጽኦ በሚል በሃውልት ላይ የሚገኝ ታሪካዊ ቀዳሚ መረጃ ነው። ይህንን ጽሁፍ በጥሩ ጥራት ባለው ካሜራ መነሳትና እንደ ቅርስም በደንብ መጠበቅ ይኖርበታል የአፄው ቡችሎች እንዳያፈራርሱት። አንድ ቀን ደግሞ ፊንፊኔን አዲስ አበባ ብለው የሰየሙበት መረጃ በራሳቸው እጅ እንዲህ የተፃፈ ይገኛል ታሪክ ተቀብሮ አይቀርም ባሻዩ ። 

#Abbaa _#jiffaar

𝐀𝐛𝐛𝐚𝐚 𝐉𝐢𝐟𝐚𝐚𝐫 𝐈𝐈

➊. Maqaan Isaanii Muhammad bin Daawud Jedhama.

➋. Nama Gaafa Ummanni Oromoo Dukkana Keessa Ture Mootummoota Addunyaatiin Wal Barsiise.

➌. Dhiira Dachii Biyya Isaa Bira Dabree Dachii Arabootaa Irratti Mana Rabbii Ijaarsise.

➍. Goota Itoophiyaa Keessatti Oromoon Mootummaa Ta’uu Akka Danda’u Barsiise.

➎. Nama Seenaa Oromoo Fi Islaamaa Keessatti Faana Dhiifatee Deeme.

➏. Mootii Qaroominaan Beekkamu. Gaafa Mootonni Habashaa Miila Qullaa Yaatu, Nama Silipperii Hojjachiise.

➐. Mootii Gaafa Ummanni Oromoo Lafarraa Duguugama Turetti, Haadha Manaa Hedduu Fuudhuun Karaa Ittiin Revive Godhan Barsiise.

➑. Mootii Jireenya Ummata Isaatii Fi Biyya Isaa Jijjiire.

#Dirre_#dhawaa

Dirree dhawaa. 

             ----------

Jecha Daha ykn dhawa ( dhawaa ) jedhu kana galmeen jechootaa  ( English- borana world list ) ykn vencent G. Stegmen kitaaba isaa keessatti jecha dubbachuu ykn waa himuu jedhuun hiikee jira. Bifa wal fakkaatuun fakkeenyaaf:- oromoon booranaa Haasawa isaanii  keessatti " Abaluu maal dhahata ? Jedhu,  oromoo booranaa qofaa mitti , naannoo harargetti yeroo hedduu  " gurbaan maal dhawachaa deema ? ykn qaallichi maal dhawata ?

Jedhu, kana jechuun maal dubbachaa deema 

Ykn maal jedha jechuu barbaadaniitii.

               Magaalaa dirree dhawaa keessatti,

Dirreen dhaha' ykn dhawaa  iddoo Amma dachaatuu irraa kaassee hamma ganda gaaraa jiru kana gubbaa  hoggaa tahu  oromoonni afran Qalloo iddoo kana maaliif lafa dhawaatiif filatan kan jedhuuf yaada bal'aa kaasuun ni dandahama. Haa tahu malee  qulqullina samiitiifi  Ripha lafaa ( Altitude) qofa laaluun iddoon kun hojii dhahatiif mijaa'a akka tahe salphatti hubbachuun ni dandahama. Kana qofaa mitii,

Dirreen tan gubbaa dhaabbachuun  wal qaxxaamura urjilee daawwachuun  hedduu mijaa'aadha.

              Irra caalaa dirree tana lafa dhawaatiif mijooytuu kan godhe dhaloota ji'aa handaara fugug keessatti ( moon under Horizon) arguudhaaf salphaadha.

        Magaalaa dirree dhawaa keessatti,waqtii afran jechuun birraa; bonna, ganna fi badheessa  keessa  Aduun sadarkaa ykn digrii adda addaatiin baati. Kanaan wal qabatee 

tulluu fi gaarreen adda addaa moggaasa 

Gara garaa qaban.

    Fakkeenyaaf guyyaa Arr'aa, galgala  kana, magaalaa dirree dhawaa bakka magaalaa ykn dachaatuu jedhamtu keessa dhaabbachuun  kallattii bahaa  digrii  67°  irratti         

Ji'a  Adeessaa  dhibba irraa harka 87.7 %  arguu ni dandeessa.  Noonnoo kanatti  Amajjii 7 irraa kaassee hamma 14tii guutuu guutuutti 

Ji'ini kan Goobanu taha. bara 2023, Ji'a Bittoteessaa ,

Guyyaa 21 irraa kaassee naannoo kanatti  badheessi kan eegalu hoggaa tahu harargee keessatti  iddoon hedduuun dur irraa kaassee Rooba badheessaa yeroo kana argachuun beekaman.... galgala kana keessa,  akka lakkooysa itiyoophiyaatti sa'aa 12: 20 irratti 

Plaaneeiii venus ,Saturn galgala sa'aa 2: 53 irratti samii magaalaa dirree dhawaa irratti arguu ni dandeenya .