Translate

Sunday, February 28, 2021

# BISHAAN HOO,AA AWWEEYTUU

 '' Bishaan Hoo’aa Awweeytuu ''
********************
Mootummaa biyyolessaa naannoo Amaaraa bulchiinsa godina saba Oromoo aanaa Jiillee Dhummuugaatti argama.

Teessoo bulchiinsaa kan taate magaalaa Kamisee irraa kallattii kibbaatiin fageenya kiiloo meetira 64 irratti argama.

Daandii konkolaataa Finfinneedhaa Kamisee irratti daandicha bitaafi mirgaan hordofuun kan hundoofte magaalaan Sanbatee teessoo aanichaati.

Magaalaan Sanbatee bitaafi mirgaan gaaraan marfamtee argamuun magaalichaaf miidhagina addaa kenneeraaf.

Magaalaa Sanbatee irraa kallatti bahaatiin daandii cirrachaa xinnoo imaluun bishaan hoo’a uumamaa Aweeytuu arganna.

Imala xinnoo laga Sanbatee daandii keenyarraa gara harka mirgaatti kan mul’atu iddoo dhooqa lafaa agartu.Iddoo kanatti dacheen asiifi achiin hafuura hoo’aa of keessaa yemmuu ol baastuu daawwattu/bishaan hoo’aa Awweeytuu jechuudha.

Bakkicha bira yemmuu geessan immoo haala uumamaatti baay’ee dinqisiifattu,gidduu dhagaawwanii bishaan danfaa finni finni jechaa ol utaalu agartu.

Bishaan hoo’aan dhagaacha gidduun bulluq bulluq jechaa ol ba’u hoomocha uumuun dhagaachaafi wantoota biroo naannawa isaatti argamu affeelaa iddoo sanatti hurriin akka uumamu taasisa.

Fayyadamtoonni hurka bishaan hoo’aa kana keessaa ba’u irra dhaabbachuun dhibeewwaan adda addaatiif dhimma itti ba’u, akkasumas, sammuufi qaama ofii ittin booharsuuf gara bishaan hoo’a uumamaa Aweeytuu kutaalee biyyatti gara garaa irraa kan itti imalan hedduudha.

Hoo’i bishaan kanaa heddu ta’urraa kan ka’e daqiiqaa 10 keessatti wanta irra kaa’ame bilcheessuu ni danda’a,.

Fakkenyaaf namoonni garasitti yemmuu imalan boqolloofi hanqaaquu hoo’a bishaan kanaatiin ni waddu yookan yemmuu affeelan ni agartu.

Fayyadamtoonni bishaan hoo’a Aweeytuu kana yemmuu fayyadaman of eeggannoodhan ta’uu qaba.

Sababni isaas hoo’ii bishaan kanaa cimaa waan ta’eef kallattiin qaamarra of tuuksisuu osoo hin taane dhiheenya isaa dhaabbachuun yookaan taa’uun hurka isaa fayyadamuun qaama keenya miirri dadhabbii itti mul’aturraa bilisa ba’uun ni danda’ama.

Bishaan Aweeytuu iddoo laggeen lama itti wal-qunnaman irratti argama.Laga aanaa Dawaa Caffaa irraa dhangala’u laggeen Axaayyeefi Zaaroo jedhamaniifi laga karaa kallattii magaalaa Sanbatee irraa yaa’u laga Qabii waliin iddoo itti wal-qunnaman ta’uun isaa immoo bakkichaaf miidhagina qalbii nama booji’u akka qabaatu taasiseera.

Naannawni bishaan hoo’aa uumamaa Aweeytuu kun iddoolee ol ka’oo kanneen akka Dagaagaa,Kooloo,Ayaabariifi Agobdii jedhamaniin kan daangeffameedha.

Iddoon kuni qaama iddoolee sulula qiinxamaa keessatti argaman waan ta’eef dhiibbaa hoo’a volkaanoo keessa lafaatti argamuun kan uumame bakka qabeenya hawwataa uumamaa uumamaan uumameedha.

Gandooleen kanneen akka Warra Leencaa, Dullaafi Marawwaa Adaree kan wal daangessan haala teessuma lafa Awweeytuu diriiraafi ol ka’aa ta’ee naannawa isaa waliin kan daangessaniidha.

(Madda Ayyuub Muhammad)

# Seenaa Gamoo General Abbabaa Gammadaa

𝐒𝐞𝐞𝐧𝐚𝐚 𝐆𝐚𝐦𝐨𝐨 𝐆𝐞𝐧𝐞𝐫𝐚𝐚𝐥 𝐀𝐛𝐛𝐚𝐛𝐚𝐚 𝐆𝐚𝐦𝐦𝐚𝐝𝐚𝐚
🇸 🇪 🇪 🇳 🇦 🇦  🇬 🇦 🇲 🇴 🇴  🇬 🇪 🇳 🇪  🇷 🇦 🇦 🇱  🇦 🇧 🇧 🇦 🇧 🇦 🇦  🇬 🇦 🇲 🇲 🇦 🇩 🇦 🇦
••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••
Gamoon kun Bara 1953 Ajejaa raayyaa kan turen Jeneraal Abbabaa Gammadaatin kan ijaarame dha. Gamoon kun Magaalaa Caffaa Roobit irraa gara bahaatti km 21 fagaate ganda qiciicoo keessatti argama.
Gamoo umurii dheeraa qabu kun dhakaa babbareedaa irraa qofan kan ijaaramefi yeroo amma kanaas akka waan haarawa ijaarametti kan miidhagu dha.
••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••
Gamoon kun bara 1952 Jeneraala Abbabaa Gammadaa Ajajaa Raayyaa /Waraanaa/tureen bu,uura dhakaa kaahuudhaan bara 1953 ijaarsa isaa jalqabee yeroo gabaabaa keessatti akka raawwatamu kan taasifame dha.
 Ijaarsi gamoo kanaattis lafa bal ‘aa irratti bilookii jahaan qoodamee kan ijaarame dha. Bilookiin kunis faayidaa gara garaaf akka olu ta'e ka ijaarame dha.
••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••
Haala Ijaarsa Gamoo Jeneraala Abbabaa Gammada 
••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••
Haalli ijaarsa gamoo kana kan nama ajaa’ibsiisuufi dinqisiisu taasise keessaa:-
Dhaaka gurraacha naannawa tokko jiran qofa buqqisuun konkolaataa fe'umsaan akka dhufu godhame, cirracha fi bishaan ijaarsaaf oolu laga jaarraa irraa konkolaattoota akka dhufugodhamefi dhakoolee babbareedaa miidhaginaaf godhaman naannoo mashoolee jedhamu irraa fiduudhaan biyyoo nooraa adii naannoo laga boorkaannaa sheeh muqrii jedhamurraa human namatiin fi harreettin guuruudhaan akka ijaaramu kan taasifame dha. 
Inni biraa ogeessoota warra ijaarsa kana ijaaran naannoo kibbaa walloo / Dabuub Walloo Dasee irraa namoota ammaan dura warra xaaliyaanoota waliin hojjechaa turan barbaadamanii kan dhufan yammuu ta’u akkasumas,  namoota guyyaanii hojjetan naannoo daseetii kaffaltii guyyaniin qarshii tokko tokkotiin konkolaataa fe’umsaa lamaan fuudhamanii hojjetaa turan jedhama. 
••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••
Gamoo Generaala Abbabaa Gammadaa kuni hanga ammaatti umurii dheeraa haa ta'u malee yeroo amma kanas akka waan haarawa ijaaramee kan fakkaatuu fi fuula duraafis yeroo dheeraa waan tajaajiluu danda'u dha.kanaafuu, Hundi keenyaa gamoo seenaa qabeessa kana haa daawwannuu ergaa keenya!!!!!!

/ Source Ahmed ibrahim/

Saturday, February 27, 2021

#Fannoo_ Gabaa _Baatee

Fannoo Gabayaa Wiixataa.
<<<<<<<>>>>>>>>>>>
Gabayyaa wixataa gidduu kan argamu sibiila fannoo namaa kun yeroo Haylasiilasee bara 1942 Baateen magaalaa guddittii Awsaa naannoo walloo turte.fannoon kun  kantiibaa kaasaa maaruutiin akka ijaarame seenaan  dubbatamee jira. sababnii isaas yakkaa hir'isuuf akka ta'e barameera . haa ta,u malee dhalata garfaa dugugguru ( kaarra ujubaa)kan ta'e Ga,aas Mahammad boddoyyaa Affaaronii lama Alii Kaareef Sayid Ayitilee jedhaman karaatti eeguun gilleen /shootalaan/ morma isaa kutuun waan ajjeesaniif hidhaadhaan akka adabaman murta'us haadhii manaa isaa faxumaan, ol-iyyaannoo mana murtii wallii gala Finfinneetti iyyachuun namootin yakka kana  raawwatan fannifamanii akka ajjeefaman murtii fiddee jirti. Haaluma kanaan gabayaa wiixataa gabayaa baatee iddoo dhaabachuumsaa  bakkaa jedhamuun fannoon isaani rawwatameera.garuu, osoo hin fanifamin duraa durboonni naannoo keenyaa tarkaanfi fudhatame deeggaruun.
"Qilxiim kee miidhegdaa akka agaddaa gannoo" Ga'aasoon halaaltaa Alii Kaareen fannoo"
Jechuun weleliisanii jiruu.
Haa ta'u malee yakkii garfaa fi warra-waayyuu keessatti ummaamuu guutuun isaa yoo baduu baatuu illee yakkiichii akka hir'attee odefannoon nii mul'isa.

/ By miky Sultan/

# Raya Rayumma# Raayyaa Raayyuummaa

 Raya Rayumma( ራያ ራዩማ)
**************-----------********
የራያ ህዝብ እንደማንኛዉም ማህበረ ሰብ የራሱ የሆነ ቋንቋና ባህል ያለዉ ማህበረ ሰብ ነዉ። ከዝህ በታች ያለዉ ቃላቶች እና ፍቻቸው እንመልከት።ምናልባት የቃላት ግድፈቶች ካሉ ከወድሁ ይቅርታ እየጠየቁ ለመታረም ፍቃደኛ  ስለ ሆንኩ መልካሙን ትብብራቹህ አይለየን እላለሁ።   የራያ    ልጆች ቋንቋቹህ በመጽሃፍ ባይጻፍም ትርጉሙ እኖሆ ብያለሁ።መልካም ንባብ

ራያኛ                     ኦሮምኛ                    አመ
ፋጀ                       ፋጅ                         አርማ
አራርሳ                  አራርሳ                     አስታራቅ
ቃናኔ                    ቀነን                         እንክብካቤ
ዱረይቲ              ዱረይቲ                    ባለጸጋ
ዳሙ                 ዳሙ                          ጣዝማ
ባድ አቱ               ባድ አቱ                    ሃብታም
ጉግሳ                ጉግሳ                       ፈረሰኛ
እብሳ                 እብሳ                                        መብራት
ሻንታሞ              ሸንታማ                     50
ቆቦ                   ቆቦ                          ጉሎ
ቅልሻ                 ቅሌንሳ                   ንፋስ
ድማ                 ድማ                       ቀይ
ጉራቻ                ጉራቻ                     ጥቁር
አዴ                    አድ                         ነጭ
ኩሌ                 ኩሌ                        ጠይም/ፍልቅልቅ
እቱ                        እቱ                       የጎሳ ስም
ሃራ                    ሃራ                         ጥራግ/ጥረግ
ኦዳ                      ኦዳ                       ዋርካ
ቕልጣ               ቅልጦ                          ፨  
ጃኖ                      ጃኖ                   ርባን/ ልብስ
ጫሌ                    ጫላ                   በለጠ
መጋል/ለ             መጋላ                 ጠይም
ሃንጥያ              ሃጥያ                     እላማ
ዳድእ/ኤ         ዳድእ/ኤ                 ካትካላ
ዳይማ             ዳእማ                     ህጻን
ሮብሰ/ሮባ         ሮብሰ/ሮባ            ዝናብ/ ዘነበ
ጃሪ                  ጀሪ                       ሰዎች
ገለታ                 ገለታ                 ምስጋና
ጅሎ               ጅሎ                የሰዉ/የቦታ ስም
ደዮ/ዳዩ         ደዮ/ዳዩ               የሰዉ/የቦታ ስም
በድ አሳ         በድ አሳ            ሃብታሙ
ቶላ               ቶላ                   ጡሩ
ከነ               ከን                       አምጣ                        
ወሆሎ             ዋህሎ                   ጓደኛ
ኩኩፍቶ            ጉጉፍቱ                  ኮረብታማ
ሆርማት               ሆርማታ             አርብ/አርብቶ አደር
ጎልና                   ጎለና                   ከትንሽ ግዜ ቡሃላ
መካንሳ                 መካንሳ                  ብሳና
ገንዳ ጢራቻ                ጢረቻ               ጠጠር
ጥጣ                    ጥጣ                   ፉጭት
ካራጉቱ                 ካራጉቱ                ሙሉ በር
ጢሳ ባልማ            ጪሳ ባልማ            የባሃልማ ማረፍያ
መርሳ                  መርሳ                    ዙር
በደኖ/ቁርቁራ/አጎብድ      በደኖ/ቁርቁራ/አጎብድ

#Walloo- Wollo- Wello-#ወሎ

ወሎ ሙሉ በሙሉ የኦሮሞ ሀገር ነበር።
https://www.facebook.com/wallo.lion.9
የወሎ 7 ቤት ብሔረሰቦች ወራሂማኖ ፣ወራኢሉ፣ ወራቃሉ፣ ወረባቦ፣ ወራአልቦኮ፣ ወራከራዩ፣ ወራኖሌ የወሎ ሕዝብ መሠረት ናቸው። በ 19ኛ ክፍለ ዘመን የትግሬው ካሣ ምርጫ አጼ ዮሐንስ4ኛ ና አጼ ቴዎድሮስ በሙስሊሞች ላይ የክሩሴድ ጦርነት አውጀው ሕዝቡን ጨፍጭፈው እስላምችን ክርስቲያን አንስተው ሥም ባህል ታሪክ ቋንቋ ወደ አማራ ከመለወጣቸው በፊት ወሎ የኦሮሞ ሀገር ነበረች። ዋሎ የኦሮሞ ጀግኖች የበቀሉባት የራያ የአሰቦና የዋቅጅራት ሀገር ነች። ከላይ የተጠቀሱ የወሎ ሕዝብ መሠረት የሆኑ ብሔረሰቦች አብዛኛዎቹ ኦሮሞነታቸውን ረስተው ማንነታቸውን ለውጠው ትግሬና አማራ ተብለው ሲኖሩ እጅግ በጣም ያሳዝናል ይቆጫል ያንገበግባል። ከ 11ኛ ክፍለ ዘመን በፊት ጀምሮ ኦሮሞን እርስ በርሱ አዋግቶ አንድነቱን ከፋፍሎ በማዳከም በአበሲያ እንጅ እንድ ወድቅ ያደረገው ጠላት የ አንድነት ማጠት ነው።  ኦሮሞ ሃይማኖት ያደረበትን ከፍተኛ ውድቀት ተገንዝቦ ከሃይማኖት ቅኝ አገዛዝ ባርነት ነጻ ለመውጣት መወሰን አለባት። ወሎ ብቻ ሳይሆን መላ ሀገሩ ሊያዝ የቻለው በ ሀይማኖት ጦርነት ጦስ ነው።

በጣም የሚያሳዝነዉ በጠላት ተከበዉ እየተመቱ የሚኖሩ የወረሂማኖ ሙስሊሞችና የጁዎች ሙስሊሞች የኢማም ማዕረግ ለማግኘት እርስ በርሳቸዉ ሲባሉ በዮሐንስ 4ኛ እጅ ወድቀዉ በግድ የክርስትና ሃይማኖት እንዲቀበሉ ተደረጉ፡፡ብዙዎቹ ፍጅት ተፈጻመባቸዉ፡፡ከዚህ አደጋ የተረፉት ወደሱዳን ተሰደዉ አመለጡ፡፡ ለ1000 ዓመታት ሕዝብ እየከፋፈለ አንድነት እያዳከመ ኦሮሞ ከወደቀበት የባርነት አገዛዝ እንዳይነሳ በማድረጉ ነዉ፡፡ የዛሬዎቹ ኦሮሞዎች ከአለፈዉ ጠባሳ ታሪክ ተምረዉ ከሃይማኖት ባርነት ተላቀዉ እንደ ሰለጠነዉ ዓለም ማንነት አንድነት ጠብቀዉ መኖር አለባቸዉ፡፡ለሚሰማ ሰዉ ታሪክ ያስተምራል ጊዜ ይመክራል ዘመን ይለዉጣል፡፡ ስለዚህ ኦሮሞዎች አንድነት ጠብቁ። በገሳ በወንዝ በክፍለ ሀገር በሃይማኖት መከፋፈሉን አቁሙ፡፡

#Carcar-ጨርጨር

Bara1896 G.C, Lola Adawa booda laftii qonnaan bultootaa tan naannoo carcar keeysa 
Jirtuu irra guddoon malkanyaafi Abbaa burqaa, warra Lola Adawa gubbatti hirmaateef Adda goodamtte.haa tahu bara 1900 G.C booda warri
Garee tafarii mokonnin jalatti hiriiree humna godhachuun lafa hedduu dhunfachuun heegaree Algaa warash (tafarii mokonnin) bareechan.laftti bunaa guddoon tan  booramaafi naannoo
Magaalaa baddeessa jirtuu iristii Algaa warash tan tafarii mokonnin taatte.laftii bishaan harawaacatiin qabii, shanan dhuuggootirraa kaasee hamma doobbaa jirtuu iristii tafarii mokonnin taatus,fitawraarin takala hawariyat takal mariyam lafa Amma magaalaan hirnaa irra jirtuu iristii isaa godhachuun harka lafa jalaatiin tafarii mokonniniif haala mijeessaa ture.gara biraatiin laftii naannoo ciroo iddoo malkanyaan hedduun irra jirtuu taatus, garuu laftii Amma magaalaan ciroo irra jirtuu tun iristii malkanyaa Nama Lola Adawa gubbatti gurri isaa duudee iristii walda tsadiqi turtte.
Haa tahu garuu bara 1924tii ergamaan Algaa warash  fitawraari takala hawariyat yeroo awraaja carcar hundeessu malkanyaa fi  Abbaa burqootaa warra naannoo magaalaa ciroo maadheefatee jiru kaasuun 
Lafa Amma magaalaan ciroo irra jirtuu (jachuun lafa iristii malkanyaa walda tsadiqi) tana ykn laga ciroo qallaa gara mirgaatii dhisuun, lafa tana bakka afurtti addaan qooduun malkanyoota irra qubsiise.(madda:kitaaba fitawraari takala hawariyat: ya hiyoot taarik fuula 356- 366)
     Yeroo san irraa guddaa warri lafa San gubbaa qubate deegartoota tafarii mokonnini.yoo yaadane tahee Lola naannoo mi'eessootti deegartoota tafarii mokonniniif loltoota lij iyaasu jiddutti godheme gubbatti irraa caalaa warri hirmaatee malkanyoota kanaa.
   Akka ityoopiyaatti laftti yeroo duraa bifa awraajaatiin hundeeffamtte Awraajaa carcari.
Fitawraari takala hawariyat bara 1924 yeroo hundeessu ona kurnan ituu irraa akka jiruutti fudhachuun warra gosa afaar kan lafa oromoo naannoo Awshiifi afdam,mulluu keeyssa qubatee jiruu carcar jalatti moggaasuun, afdamtii warra afaar muuduun awraaja carcar hundeesse.kan Nama ajaa'ibuu akka kitaaba isaa kana gubbatti fitawraari takala hawariyat ifa godhetti naannoon Amma maqaa dhahe kana keeysa gostii somalee warri issa lafa San keeysa hin ture.warri biyyoo karaabaa magaalaa (bitaa gurgurii) wallin qabu afaariifi oromoodha.kanaaf ragaan kitaaba fitawraari takala hawariyatii)
Awraajaan carcar waradaa kudhan qabaachaa ture, isaaniis:- xuulloo, doobbaa, qunnee, ciroo,bishaan harawaacaa,bookee, habroo, gubaa qorichaa, balbaleetii, Adal/Afaar.

#Ras Alula _Abba Nagaa

RAAS ALULA QUMBII ABBAA NAGAA
********--**********-----*****
Ras Alulaa Qumbii abbaa nagaa.
Fakkeenyaf Ras Alula qumbii( Abba nagaa)  goota oromoo wallooti.
Alulan tugres Amaaras miti.
Oromoo ta,uu akkan beekamne maqaa farda isaatin Alula Abba nagaa jedhanii waamani tigree godhani. Seenaadhan Alula qumbiifi Alula Abbaa nagaa kan jedhamee waamamu tigree keessa hin jiru. Seena balleessuf walitti makuu fakkeenya warra habashootaa waan ta,eef malee.Aksum( Akasuma) qaroominni warra kaabaa warra Aksum( Akasumaa) kan warra oromootaaf warra Agaw lammeenuu ilmaan kush habashoonni seenaa warra kuushoota kana dhoksuu baayye jaalatti. Mootuwwan oromoo bara 1000 BC makida Aaga baasi, 40-78  Ad mootuwwan Gandake gorsame guddicha, jarraa 9ffaa keessa immoo giiftii  gudditti gaadi,a falaasaa magaalaa guddoo Aksum teessuma godhachuudhan biyya bulchaa turte.jaarra 250-500 warroonni seem karaa yamani biyya warra kuushotaykn nubiyanota galani. Magaalan Aksum kan jalqabamte jaarra 3000 Bc keessa ture. Aksum qaroominni ishee kan oromootati .Seenan akkuma dhoksame san seenaan Alula qumbii abaa nagaatis dhoksamee tigree godhamee jira. Garuu alula abba nagaa oromoo walloodha bulchaa warra tigray ture malee seenan nii dubbata.bakki dhaloota isaa walloodha. Ragaadhafi maqumti Alula qumbii Abbaa nagaa jedhamu kun ragaa guddaadha afaan tigriffaafi amaariffaa keessa qumbiif nagaan hin jiru.
/By miky sultan/



# Walloof Harargee

Walloof Hararghee
(Kutaa 1ffaa)
Jaarraa 16ffaa dura lafa amma Walloo jechuun beekamturra
ummanni Oromoo bal’inaan akka jiraachaa ture seenaan
ummata Oromoo ni mul’isa. Jaarraa 16ffaa keessa Diini
humnoota Awurophaa fi biyya Olloota lafa Oromoo jiran irraa
kallattii adda addaatiin Duula Oromoorratti banuun baayyachaa
dhufte. Akkumma roorroo hamtuun nama cimsitti jadhamutti,
Oromoonis sirna bulchinsa gadaa jalatti daran cimanii fi
gamtoomanii diinoota kallattii addaa addaatiin itti bobba’an
hunda ofirraa qoolachuun, lafa dheedaa isaani of harka
tursiisuu danda’ani jiru. Kana malees lafa dheedaa qullaa jirtu
dabalataan of harka galchuus danda’anii ture.
Toora Walakkaa Jaarraa 16ffaatti Abbaa Gadaa Ituu ture kan
jadhamu # Abbayyii_Galaan fi Abbaa Gadaa Afran Qalloo ture
kan jadhamu # Buluuloo_Laangichaa Carcarii fi Ona Afran
Qallootirraa, akkasumas humni muraasni Booranaa fi Iluu
Abbaa Booraa irraa gara Wallootti akka duulan gumii Sabaa
waliigalaatiin Odaa Roobaati Murtaa’e ture. Abbaan Gadaa Ituu
# Abbayyii_Galaan gaantaa (garee) 12 kan gosota Ituurraa
walitti sassaaban gara Kaabaati akka duula gaggeessan
murteessan. Looltoota Carcarirraa Laga Hawaas
qaxxaamuranii duulan maatii isaani wajiin achuma Wallo
qubatanii akka lafa walloo diinarraa ittisaniif qajeelchan. Erga
Walloo tutuqaa Diinaa irraa faccisan booda achumma
qubatanii maatii horachuun wal hormaani hidda dhaloota Ituu
wallootis saaree daraaruu jalqabe.
Warri Carcarirraa walloo duule erga weeyrartootarraa lafa
Oromoo Walloo bilisoomsan booda, lafa bilisoomsan san
maqaa ganda isaanii kan hararghe # Carcar_Walloo jechun itti
moggaafatan. Kan Ona Ituu Habroo irraa duule # Habroo
jechuun, kan Waldayarraa Duulee # Waldaya jechuun, kan
Dirree Qaaluu fi gubbaa qorichaa Warra Qaaluu irraa duulan
# Warra_Qaaluu jechun, kan Ona Ituu Baabboorraa duulan
# Warra_Baabboo jechuun, kan Ituu Liibanirraa duuln
# warra_Liiban , kan Ituu Baaye irraa duulan # Warra_Baaye , kan
Ituu Jiille irraa duulan # Warra_Jiille jechun, kan Hararghe
bahaa Qobboorraa duulan # Qobboo jechun, kan
Komboolcharraa duulan # Koomboolcha jechuun, hangi xiqaan
iIuu abbaa booraa irraa duules # warra_Iluu jechuun, kan
Booranaa irraa duulanis # Boorana jechuuni ture lafa walloo
jadhamtu tana maqaa ganda dhalootaa fi irraa duulaniittiin
moggaafachaa turan. Sababa kanarraa ka’uuni ture hanga
arraa moggaasni lafa Harargheeti fi walloo, akkasumas
maqaan gosa Oromoo Hararghee fi Wallootis kan haala addatti
walfakkaachuu danda’eef.
Hanga ammaa uffannaan Aadaa Oromoota Hararghee fi Walloo
qofti kan walfakkaachuus danda’eefis kanumarraayi. Fakeenya
Oromoo keessaa uffata Aadaa Marxoo, Billawa, Goofaree,
Ulee, Shuuwaaka, Filaa, fi kkf uffata Aadaa Dhiiraa walfakkaatu
qabu Hararghee fi Walloo qofa kan tahu danda’eefis ka’uumsi
seenuma kanarraa akka tahe himama. Gara dubartiitiinis
Shurrubbaa, Shinshinii, Kaafuraa, Callee, Kilkillee, gumee fi
saakayyoo suuqachuunis aadaa hedduu walfakkaataa tokkoo
tahe kan qaban Hararghee fi Walloo kan taheefis kanumarraayi
jechuun ni danda’ama. Kanaafuu walitti dhufeenyi Walloo fi
Hararghee, (keessaafuu Ona Ituu) seenaa dheertuu fi
hidhatinsa hidda dhiigaa gadi fagoo kan qaban tahun sirriiti
hubatamuu fi hogu mara yaadatamuutu irra jiraata.
Seenaa teeenya ambi afaan, aadaa fi seenaa keenya hin
beekneetu akkumma fadheti nuuf barreesaa waan turaniif akka
biraati nuuf barreessaa turan. Ammaaf Dhimma hidhatinsaa
kanaa akkumma jirutti fuuldura kan itti dachaanu tahee,
ammaaf gara jaarraa 19ffaa ti haa deebinu.
.
.
.
Itti fufa

# Walaloo Hortee Baareentummaa

Walaloo Hortee Bareentumaa!!
☆☆☆☆☆☆☆
Hortee Bareentumaa
Sab-boontoota walloo
Madda Sab-boonummaa
Raayyaa fi Azaboo
Qobboof warra Yejjuu
Ilmaan Abbaa waaxoo
Iluuf warra Hebanoo
Yaa gootoota walloo
Baabboof wayyuu
Ilmaan dhiiga tokkoo
Gabrummaa buqaasaa
Itti fufaa qabsoo!!2

Walloo biyya gootaa
Biyya gootowwaanii
Jaalattoota haqaa
Jaallawwaan qaqqaalii
Jaallan hedduu dhabnee
Kan Sabaaf kufanii
Nutti dhiise madaa
Yaadannoon isaanii
Qabsoo itti fufaa
Daandii jaallawwanii
Bilisummaa jennaa
Gumaa dhiiga Saanii
Seenaan haa yaadatuu
Jaallawwan kufanii!!2

Jaallawwan warraaqoo
Kan qabsoof kufanii
Irraaffachuun qabnuu
Jaallewwan kufanii
Dirree gubbaa Ciisaa
Lafeen jaallawwanii
Warra Ofii kufee
Xurree nuuf Saaqanii
Warra dhiiga Saaniin
Qabsicha jaaranii
Yoomuu hin dagannuu
Galata isaanii!!2

Maqaa Saanii kaafnaa
Haa yaadannuu Saanii
Jaal M/d dirree(Goota babbaas)
Hiddee Liibantichaa
Sab-boontoota Sabaa
Urjii lola keessaa
Jaal Abduu Idiris
Jaal Yuusuf M/d
Jaal Adamii Leencaa
Jaalattoota Sabaa
Burqaa Sab-boontootaa
Jaal Umar Hiddiyyee
Jaal Sayyoo Aliyyee
Qabsoo Sabaaf jecha
Goota baay'ee dhabnee
Jaal Adamii maammaa
Jaal Huuseen Sooressaa
Gumaa dhiiga Saanii
Bilisummaan baasaa
Jaal Ahmad Siraajuu
Jaal Hiddee Adamee
Jaal Huusanee Idris
Isaan kufan malee
Qabsoon hin dhaabbannee
Jaal Idiris Abduu
Jaal Badhaasoo Idiris
Warra lolee kufee
Qabsoo Saba Saaniif
Jaal mahammad Abdoo
Jaal Ahimad Idiris
Seenaan haa yaadatuu
Jaallawwan kufanii
Jaal Aluwwaa Ussoo
Jaal Huuseen Fantaa'ee
Jaallan kana Cufa
Qabsoof jecha dhabnee
Jaal Idirs mahammad
Jaal Abduu Hiddee
Jabaadhaa Saba koo
Qabsoof jecha dhabnee
Itti fufaa qabsoo
Akka hin dhaabbannee
Jaal Adam Idiris
Jaal Sayyoo Alii
 Warraaqxoota haqaa
Gootowwan qaqqaalii
Bilbilaatii jiraa
Daandiin gootowwanii
Sab-boontoota walloo
Haa yaadannuu Saanii
Yoomuu hin dagatuu
Galmeen Saba Saanii!!2

Gootowwan walloodhaa
Hedduu isaan dhabnee
Kaanis galmeef dhiifnee
Kaanis fakkiif kaafnee
Dhaamsa Sab-bootootaa
Akka hin dagannee
Irbicha diiginaa
Eegaa nuti kufnee
Qabsoo itti fufaa
Akka hin dhaabbannee
Eegaa maal Abbaasaa
Qabsoof jecha dhabnee
Aadaa du'aa taanaan
Qonnee wal-Awwaallee
Murticha diiginaa
Eegaa nu dabarree
Jechuun dhaammatanii
Warri qabsoof dhabnee!!2

Dhaamsa gootowwanii
Sinitti dhaammannee
Imaanaa jaallewwan
Akka hin dagannee
Sab-boontoota walloo
Jaallan hidduu dhanee
Qabsoo itti fufaa

Friday, February 26, 2021

# Kumsaa Moroda

#Kumsaa_Mooradaa (1870-1824). 
(Muceenis Goota, Kumsaanis Goota.
Fuggissoo Dubbii Keenyaa mee akkam nu gota?!!!).

Kumsaan Minilikiif erga gabbareen booda amantaa jijiiratee, amantaa Kirstaanaa fudhachuun, amanamummaa Atseef qabu kanaan itti mul'ise. Erga Kiristaanoomeen booda maqaan isaaf kenname #Gabra_Igizaabiheer yoo tahu, Kumsaa Mooradaa, Mootii Leeqaa Naqamti kan ture ilma Mootii Mooradaa Bakaree ti. Akkumma #Sulxaan_Abbaa_Jifaar, #Mahammad_Alii(Ras Haayila Mikaa'eel), #Ras_Taklahaymaanooti(Goojjaam) fi #Goobanaa_Daaccee faati, Kumsaa  Mooradaatis warra karaa nagayyaatiin Atse Minilikiiti harka kennuun, Minilik wajiin Itoophiyaa ijaaruun, capha Oromoo mootoota mirkaneessani dha. Bara jarri kun achii Minilik simatanii lafaa fi lafee Oromoo Harka nafxanyaa galchan, baha Oromiyaati immoo #Mucee_Ahmad_Mucee, #Yaayya_Alii_Siree, #Bakar_Waaree, #Ibroo_Shaxaa, #Leenjisoo_Diigaa fi kkf, "Osoo Lubuun jirruu lafaa fi lafee Oromoo abadan alagaaf dabarsinee hin laanu, Duunee baduu nuuf wayya" jechuun warra lubbuu ofii warreegama kaffale turan. Haa tahuu, Yeroo Ammaa Kumsaa Mooradaatis, Mucee Ahmad Mucee tis, #goota_Oromoo ja'amani waluma qixa ittiin yaamamu. Ulaagaan nama tokkoo Goota Oromoo jechisiiftee ittiin waamsistu hamma tarraa'ee kaayyame sabni irratti waliif gale hin jiretti, akkasitti hunduu yaamamuun humaa rakkoo hin qabu. 

Kumsaa Mooradaa gaafa lola gaarreen Adwaa waraana qabatee lolicharratti hirmaatee jira. Gumaacha Adwaarratti taasiseenis angoo Dejaazmaach ja'amtu argate ture. Mukeen fufurdaa masaraan Minilik Finfineeti ittiin ijaaramu baadhachiissee, Oromoota Wallaggaa baayyee hanga finfineeti akka fichisiise himama. Amna Karaa dheeraa kana jidduuti ilmaan oromoo muka san osoo gara finfinee fidanii dhuman seenaan haa tilmaamu. Kun akkumma jiruuti tahee, Kumsaa Mooradaa Magaalaa Naqamtee keessattis Masaraa ijaaratee qaba. Guddina Magaalaa Naqamtee tiif hedduu akka gumaaches seenaan isaa ni dubbatti. 

Akka ilaalcha dhunfaa kiyyatti, Kumsaa Mooradaatis haa tahu, Mahammad Aliitis (Abbaa Lij Iyyaasu) tahe, Goobanaa Daaccee, Capha Sirna Gadaa Oromoo mirkaneessanii, Itoophiyaa ijaaruun isaanii haa tahu waan rakkoo qabu miti haa jannu, Garuu erga Minilikii wajiin Sirna Gadaa cabsanii Itoophiyaa ijaaranii, guutuumaan guutuuti Itoophiyaa Nafxanyootaaf dabarsanii laachuun irra hin ture yaada ja'un qaba. Kumsaa Mooradaa bara 1924 du'aan adunyarraa darbe. Biyyeen itti haa salphatu janna moo Oromoon dhiifama haa gootuf jenna. Isintu beeka. 

Horaa Bulaa.

# Maqaa Gootota Oromoo

Maqaa Gootota Oromoo

Maqaa gootota oromoo wal ha yaadachiifnu.

============================

1. Taaddasaa Birruu

2. Waaqo Guutu

3. Agarii Tulluu

4. Elemoo Qilxuu

5. Abbishee Garbaa

6. Laggaasa Wagii

7. Huseen Bunee

8. Bakar Waare

9. Eebbisaa Addunyaa

10. Baayisa Taaddasaa

11. Magarsaa Barii

12. Gadaa Gammadaa

13. Baaroo Tumsaa

14. Abbomaa Mitikuu

15. Mucee Ahmed Mucee

16. Dirribee Jifaar

17. Jaagamaa Badhaanne

18. Tigist Maammoo

19. Alamuu Qixxeesaa

20. Oliqaa Dingil

21. Kabbadaa Buzuneesh

22. Abdataa Olaansa

23. Gaaddisaa Hirphaasaa

24. Kumaala Guddisaa

25. Abdiisa Guutu

26. Maammoo Mazamiir

27. Roobaa Buttaa

28. Abdiisa Agaa

29. Leenjisoo Diggaa

30. Tasfahuun Cammadaa

31. Hajii Adaam Saaddoo

32. Jaarraa Abbaa Gadaa

33. Mul’ata Fayyisoo

34. Guddinaa Tumsaa

35. Guutamaa Hawaas

36. Amiir Abdulfattaah

37. Haaylee Fidaa

38. Usmaayyoo Mussaa

39. Geexee Tafarii

40. Garasuu Dhukii

41. Sheek-Bakarii Saphaloo

42. Dagaa Doone

43. Alammayyoo Garbaa

44. Jaarsoo Waaqo

45. Hussein Abbaa Bulguu

46. Abbaa Faaroo

47. Badhaadha Darmoo

48. Muhammad Baladee

49. Nuur-Yisaaq Dhaddee

50. Dabalaa Oliqaa

51. Yayaa Alii Sire

52. Hayilaamariyaam Gammadaa

53. Argaaw Dinqaa

54. Daraara Kafanii

55. Kabbadaa Badhaasab

56. Lachiisa Fullaasa

57. Habtamu Bayyataa

58. Ibroo Shaxaa

59. Nuurresaa Girmaa

60. Haaylee Daasita

61. Ayyaantu Boraana

62. Milkeessaa Gadaa

63. Raggasaa Haayluu

64. Musxaafa Huseen

65. Tolaasa Dhufeera

66. Nadhii Gammadaa

67. Abdiisa Balchaa

68. Caalii Shoonee

69. Qeerroo Naggeesoo

70. Lammeesoo Booruu

71. Raggaasa Gammadaa

72. Birra Gammadaa

73. Fayyee Garasuu

74. Guraara Lataa

75. Hawaas Gadaa

76. Badhaasa Dilgaasa

77. Mulluu Wasaanu

78. Mul’isaa Gadaa

79. Badhoo Dachaasa

80. Buruysoo Boru

81. Dr-Tarrafaa W/tsaadiq

82. Kabbadaa Dirribaa

83. Iyyoob Taaddasaa

84. Lammaa Fidaa

85. Shiimalis Olaana

86. Mohammad Umar Qaadii

87. Asaffaa Namarraa

88. Musxafaa Haarawwee

89. Axinaaf yimaam

90. Araarsoo Wadaay

91. Ayaantuu Dagaa

92. Kumaala Karoorsaa

93. Shek-Mohammed Rashad Abdulle

94. Diimaa Guddinaa

95. Ahmed Taaqii

96. Mohammed Zakir

97. Musxafa hussen

98. Adem Dimma goota Agaazi haaxawee

99. Eliyaas Aliyyii Biyyoo karaabati Agaazi

harcaasse

100. Jaatanii Alii

101. Muhee Abdoo

102. Xahaa Abdii

103. Abdi Buuh

104. Abubakar Muussaa

105. Abdii Qophee

106. Ayyuub Abubakar

107.Bakaree Maayaa Sugee

108. Abdullaahi Luungoo

109. Muhammed Umar Bookhee

110. Buruuysoo Boruu

111. Ararsoo Boruu

112. Ibrahiim Bosharii

113. Aadam Diimaa

114.Aadam Dheree

115. Bakkalcha

116.Haaykal

117. Faaxumaa Galmoo

118.Aslii Oromoo

119. Ragggaatu Roobaa

120.Urjii Dhaabaa

121.Ayyaantuu Dagaa

122.Sartuu Magarsaa

123.Laalisee Roobaa Galmoo

124.Makiyaa Abdullahii

125.Ilfineesh Qannoo

126.Haaji Abdullahi Ganamoo

127.Tuujii Raggaasaa

128.Ayyaantuu Dagaa

129.Caamaa Nuur

130.Wadaay Galmoo Kormoosoo

131.Buttaa Roobaa

132.Dabbasaa Guyyoo

133.Abdulaahii Jirmaa

135.Jannaa Kanuu Jiloo

136.Waayyuu Waaree

137.Husseen Duulaa Ulee

138.Kadiir Waaqoo Shaaqee

139.Jeneraal Damisee Bultoo

140.Jeneraal Taarikuu Laayinee

141.Jeneraal Merdaasa Leellisaa

142.Mejer Jeneral Mariid Nugusee

143.Mejer Jeneraal Ammaha Desta

144.Jeneral Reggaasa Jimaa

145.Jeneraal Tesfaaye Tirfe

146.Jeneraal Muldhataa Bulii

147.Dejjazmash Kebede Buzune

148.Gabayyoo Gubee Gurmuu

149.Aluulaa Abbaanaggaa

150.Raas waale Bixxille(Buxxulle)

151.Abuunee Pheexroos (Magaarsaa Badhasaa)

152.Looreet Tseggaayee G/Madiin (Qawweessaa Luuccaa Roobaa )

153.Qusee Dinagdee F/habtegorgis

154.Dajjazmash Baalchaa Safoo

155.Jeneraal Jagamaa Keelloo

156.Jeneraal Garasuu Dhukii

157.Raas Abebe Aragga Becheree

158.Dajjaazmash Baqqalee Wayyaa

159.Dejjazmaash Balaay Zallaqaa Qilxuu

160.Sheek Muhammad Umar Qaadii ( Abbaa Alabaa)

161.Mullis Abbaa Gadaa

162. Abdulkariim Aadam Lakkuu ( Soowraa )

163. Umar Abuubakar Ibraahim

164. Muhammad Abdulkariim (Areedoo)

165. Muhammad Abdullaahi (Koosum)

166. Bakrii Ibraahim (Abbaa Fatoo)

167. Bakrii Ahmad Baabbilee

168.Muhammad Ahmad Umar

#AtseMinilik _Genocide

ሀገሪቱ በአሁኑ ሰአት ሙሉ በሙሉ በሚያስብል ደረጃ የአጼዎቹን ስርአት ዳግም ለመመለስ እየተፍገመገሙ ባሉት  ሀይሎች እጅ መግባቷን አንዳች ማስተባበል አይቻልም።

በ21ኛ ክ/ዘ ወደ ሁዋላ ተመልሰው ግዛተ አጼ የናፈቃቸው እና ቢቻላቸውን የአያቶቻቸውን ክፉ ምግባር ለመድገም እየተፍገመገሙ ያሉት ሀይሎች መላው ሀገሪቱን ተቆጣጥረው ያሻቸውን እየፈጸሙ ነው የሚገኙት።

 ምኒሊክን በሚያወድሱ የጠነባ ዲስኩሮች የተሞላውን የመከላከያ ሰራዊት የፌስ ቡክ ገጽ ስመለከት እኔም ይህ የምኒሊክ እውነተኛ ጎኑን መዘከር አሻኝ....
.
እስቲ ተከታታይ ከማቀርባቸው ውስጥ ትናንት የወላይታ ህዝብ ላይ ምን ፈጸመበት ለሚለው በጥቂቱ....
.
የምኒሊክ ጦር ወደወላይታ ሲዘምት አብሮ የዘመተው ቫንደርሄይም (Vanderheym) ያሰፈረውን የአይን እማኝነት እንመልከት።
.
"ጭፍጨፋው እጅግ ዘግናኝ ነበር። አንድ በብዙ ጦርነቶች ላይ የተሳተፉ ራስ እንደነገሩኝ እንዲ አይነት እልቂት ከዚ በፊት በተሳተፉበት ጦርነት አይተው አያውቁም። ንጉሱን (ምኒሊክን) የሟቾቹ ወላይታዎች ብዛት ስንት እንደሆነ ስጠይቃቸው መረጃውን የእርሳቸው seal holder እንዲነግረኝ አዘዙ። እሱም ከተለያዩ የጦር አለቆች መረጃውን አጠናክሮ የሞቱት እና የተያዙት ብዛት 96,000 እንደሆነ ነገረኝ። በእኔ ግምት ግን ትክክለኛው ቁጥር ወደ 20, 000 ይመስለኛል። "
.
"ሁለት የምኒሊክ ወታደሮች በተገናኙ ጊዜ አንዱ ሌላውን ምን ያህል (ወላይታ) ገደልክ ብሎ ይጠይቀዋል። መላሹም እጅግ የተጋነነ ቁጥር በጠራ ጊዜ ጠያቂው እስቲ ምኒሊክ ይሙት በል ብሎ በመሀላ እንዲያረጋግጥለት ጠየቀው። መላሹም ምኒሊክ ይሙት ብሎ በመማል ቁጥሩን አረጋገጠ"
.
"በደም የሰከሩ የምኒሊክ ወታደሮ የቆረጡዋቸውን የወላይታዎች ብልቶች በጠመንጃቸው ጫፍ ላይ እንደሰኩ ታዩ። እንዲህ እያሉም ይዘምሩ/ይጨፍሩ ነበር። የሰማይ አሞራዎች ሀሴትን አድርጉ ዛሬ የሰውን ስጋ ትበላላቹና"
.
"ሚስቶች እና ልጆች በግፍ የተገደሉ ባሎቻቸውን /አባቶቻቸውን ሬሳ እንዲያዩ ይደረጉ ነበር"
.
"በርካታ ሰዎች በባርነት በግዞት በሚወሰዱበት ሰአት ልጅ የታቀፉ ሴቶች ሰልፉን ሲያንቀራፍፉት ወታደሮቹ ልጁን ከእቅፋቸው ቀምተው ወደ ሜዳ ይጥሉት ነበር"
.
የጨፍጫፊው ምኒሊክ ልጆች ዛሬም " ምኒሊክ ቅዱስ ነው " ሲሉን የሚዳዳቸው ይህን መሰል ነውሩን መደበቅ የመቻል አቅም አይኖራችሁም።.
.

# Kush Children/ # Kush

የ  ኩሽ ልጆች!!
ከ  Alberto,Antenios, "College des Galla" .ከምል መፃፍ ላይ የተወሰደ።
አዘጋጅና ፀሃፊ miky sultan!
" የኦሮሞ ህዝብ ጥንት ታሪክ"
አንድ ህዝብ በ አንድ ግዜ ህብረተሰባዊ ሥርዓትና፣ ፖለቲካ ፣ የ ንግድ አኗኗር በላቃ ደረጃና ውስብስብ ይዞ አይፈጠርም። 
ይህ የሩቅ  አካሄድ  የመህበረሰብ ኑሮ ግኝት ነው።
የ ኦሮሞ ህዝብ ከጥንት ወደዚህ የመጣበት ታሪክ ፣ባህል ፣የገዳስርዓት የ አቋቋመበት ሁኔታ አለው። የ አርኪዬሎጂ፣ታሪክና መረጃዎች የ ኦሮሞ ጥንት ግኝት አመጣጥ ከ ኩሽ ስልጣኔ ጋ መሆኑን የታሪክ ፀሃፊዎች  ያገነኛሉ።
ይህ የምርመረ ጥናት  መረጃ በ ተቀማጭ በ ቋንቋ፣በ ባህል፣ በ መደረጀት፣ስርዓትና ንግድ በመሀበረሰቡ አኗኗር፣ በ ኩሽ ዘሮች ላይ መሆኑን  ያመለክታል።
ስለዚህ የኦሮሞ ህዝብ ታሪክ አመጣጥ ከ ኩሽ ነው።
እንደ ታሪክ መረጃው የምያመለክተው ",ኩሽ" ለ ጥቁር ህዝቦች ሰሜንና ሰሜን መውጫ  አፍሪካ ለምኖሩ መህበረሰቦች የተሰጠ ሞጋሰ ስም ነው።
የኩሽ ህዝብ ታሪክ ፃፊዎች   በጥልቅ መርምሮ የፃፉት ፣ እንደ ገለፁት ፣የኩሽ ህዝብ ዘር የሆኑት ።
ስናር፣ሳሆ፣ቤጃ፣ በናምር፣ አገው፣ / አዊ፣ ቅማንት፣ ጌዲኦ፣ ሀዲያ፣ አፋር፣ከምባታ፣ ኮንሶ፣ ኦሮሞ፣ ሶማሌ፣ ደረሼ፣ ስዳማ፣ሀላበ፣ ቀቤነ፣ ቡርጂና የመሰሰሉት  ቡዙዎች ያልተጠቀሱ አሉ።
የ ኩሽ ህዝብ ሰሜንና ሰሜን መውጫ አፍሪካ መኖር መቼ እንደ ጀመሩ ማወቅ በጣም ያስቸግራል ፣ ግን እንደ ታሪክ ፀሃፊዎች የተስማሙበት፣ የ ኩሽ ህዝቦች በ አፍሪካ መቀመጥ የጀመሩት የ አለም ህዝቦች እዚች አለም ላይ አሻራዎቻቸውን ማስቀመጥ ከ ጀመሩ ጀምሮ  መሆኑን ነው።
Desmond j clark በ አርኪየሎጂ መረጃ ላይ ተንተርሶ የኩሽ ህዝቦች ከ ክርስቶስ ልደት  በፊት በ 2000 ዘመን አከባቢ በ ሰሜንና በመሃል በ አሁኗ ኢትዬጵያ ውስጥ እንስሳዎች ማዳን እንደጀመሩ ያመለክታል።እንደዚሁም መርማሪዎች በተገለፅበት ዘመን ላይ ኩሾች የምኖርበት መንግስትና ስርዓት እንደ አቋቋሙት ይገልፀሉ።
ከ ልደት ክርስቶስ በፊት በ 1500 አከባቢ ኩሾችና የፍርኦኖች ንግስታቶች በነበረቸው ግጭት የኩሾችና የግብፆች ባህል፣ ቋንቋ፣ ሀየማኖታቸውናታሪካቸው አብሮ ተዋህዷል ይባለል።
በ ፍርኦኖች መንግስት ጦርነት ይከፈትበቸው በነበረው ምክንያት ፣ በዛሬይቷ ከሰሜን ሱዳን ወደ ምስራቅ ሱዳን በመንቀሰቀስ መቀመጨቸው "ናፓታ" በማድረግ ከክርስቶስ ልደት በፊት በ 750 ላይ ግብፆችን ተቆጣጥሯል።
ከዛም የግብፆችን  ንጉስት ነተስታት በመሆን ግብፆችን አስተዳድሯል።
ናፓታ የኩሾችና የ ግብፆች መሃለ ከተማ አድርጎ አስተዳድሯል።
በዚሁ አኳሃን  እስከ 670 ከ ክርስቶስ ልደት በፊት አሳረኒዬች ከ ሞሰፓተምያ ተንስቶ ናፓታን  እስከምያጠፉ ድረስ ኩሾች ግብፂን እና ሰሜን መውጫ አፍሪካ በ እኩልነት እያስተደደሩት ነበር።ኩሾች ከተሸነፉ በውሃለ ወደ አሳራንዬች የለሉበት ሰፍራ በመሄድ ወደ ሰሜን ምስራቅ አፍሪካ ተንቀሰቀሱ።
በዚሁ አከባቢ ወደ ምስራቅ በመስፋት መቀመጫቸውን "Mero,e "የምትባል ትልቅ ከተማ ከ ክርስቶስ ልደት በፊት በ 6ኛው ክፍለ ዘመን በመቋቋም ድምበራቸውን እስከ ካርቱም ከተማ በማድረግ  መኖር ጀመሩ።
ለ ብዙ ዘመናት ኢትዬጵያ በ ኩሽ ትጠራ ነበር።
የ ሴም ህዝቦች ከብዙ ዘመናት በውሃለ ወደ አፍሪካ ምድር ሰፈሩ።
ከ ብዙ ክፍለ ዘመን በውሀለ  የኩሽ ልጅ የሆነው የኦሮሞ ህዝብም በ ሴም ህዝብ ጫነ በምደርስበት ባህሉን ፣ሀይማኖቱን፣ ፖለቲካውን ከ ሰሜን ወደ ደቡብ ወደ መደ ወላቡ ማዞሩን ተገዷል።
ይህ የምያሰየን የኩሽ ልጆች የአባይ ወንዝ ስልጣኔ ጋ አብሮ መተሰሰራቸውን ነው።
ታሪክ አይወሽም ታሪከኞች ግን ይወሻሉ እንጂ ፣ ግን የኩሽ ልጅ የሆነ የኦሮሞ ህዝብ የገዳ ስርዓቱን ለማጠናከር መዳ ወላቡ ላይ በ 16 ክፍለ ዘመን ተደረጀ እንጂ የኦሮሞ ህዝብ አመጣጥ መዳ ወላቡ አይደለም።
ደብተራዎች ውሸት መረጃዎች በመፃፍ ልክ ኦሮሞ ህዝብ ከ መዳ ወላቡ  እንደ ተገኛ አድርጎ ፅፍዋል።
ሌሎች ደግሞ ከማዳጋስከር ነው ብሎ ፀፍዋል።
ግን ያ ሁሉየ የውሸት  ሀተተ የተፃፈው የኩሽ ህዝብንና  ኦሮሞ ህዝብ ጥላቻና ፍራቻ 
በተነሳው ነው እንጂ፣ እውነታው የኩሽ ህዝብ የመጀመራዎቹ አፍሪካ ላይ መኖር የጀመሩ ህዝቦች ናቸው።

Thursday, February 25, 2021

# ADWA# አድዋ

አድዋ......

ለድሉ መገኘት ሕይወታቸውን የሰጡ ሙስሊሞች በእምነታቸው ብቻ  ቀባሪ ሲያጡ የጠላት የኢጣሊያ ወታደሮች ግን በክብር የተቀበሩበት ዘመቻ ነው። 

አድዋና ሙስሊም አርበኞች
 አድዋ ጥሪውን ተቀብለው የተሳትፉት ሁሉ ውጤት ነው ። በሃይማኖቱና በብሄሩ ተለይቶ የቀረ አልነበረም ።

አዎ እውነትን እውነት ማለት ግድ ይላል።
ለሀገሩ ነፃነትና ክብር ከሌሎች ክርስቲያን ወንድሞቹ ጋር ተደጋግፎ ፊት ለፊት የመጣን ጠላት የተፋለመ ሙስሊም ወገንን አስክሬን አንቀብርም(ክርስትያኑ በአንገቱ ማተብ ተለይቶ ሲቀበር) በሚል ለጅብና ለአሞራ መጣሉን ዛሬ ላይ ማመን ግድ ይላል። 

አንዳርጋቸው ፅጌ ትውልድ አይደናገር እኛም እንናገር በሚለው መፅሀፋ ገፅ 38 ሁኔታውን እንደሚከተለው ይገልፀዋል፦

    "     እስከ ዛሬ ስለ አድዋ ድል ሲነገር ደማቸውን አፍስሰው ፣አጥንታቸውን ከስክሰው ነፃነታችንን ለማስጠበቅ የወደቁ ሙስሊም ቀደምቶቻችን ፣በእምነታቸው የተነሳ ቀባሪ እንዳጡ አናውቅም ነበር ። በተለይ በአድዋ ተራሮች ላይ ሌላው ሁሉ ቀባሪ ሲመደብለት ፣ከጅብና ከጥንብ አንሳው የተረፈው የሙስሊም ጀግኖቻችን አጥንት በአድዋ ተራራ ላይ ተበትኖ ቀርቷል ። ."
የመጽሀፉ ምንጭ
 " Raymond Joans The battle of Adwa , Harvard Univerisity Press Massachussetes, 2011 በመጥቀስ ነው ።  መጽሐፉንም በገጽ 291 ላይ በዋቢነት አስቀምጧል ።

 ለድሉ መገኘት ሕይወታቸውን የሰጡ ሙስሊሞች በእምነታቸው ብቻ ቀባሪ ሲያጡ የጠላት የኢጣሊያ ወታደሮች ግን በክብር መቀበራቸውንም ያትታል ።
/Guma Qeerroo/

# Gumaa Qeerroo

ላም ባልዋለበት ኩበት ለቀማ!!!!

ከትናንት እስከ ዛሬ "ኦነግ ፈጸማቸው" የሚባልልን ክፉ ተግባራትን ከመነሻው ጀምሮ ጥናት ካደረግንባቸው ዋና ዋናዎቹን ለማየት እንሞክር (ትናንትም ሆነ ዛሬ ጥላቻቸው ኦነግን ከመሰለን ተሳስተናል። እነዚህ ሰዎች አሁንም ጀዋር ይገደልልን ሲሉ በቀጥታ ጣታቸውን እየቀሰሩ ያሉት መላው ኦሮሞ ላይ እንጂ አንዱ ጀዋር ላይ አይደለም)

ከመነሻው በሰማንያዎቹ አጋማሽ ጀምሮ ይህን ሲያራግቡ ከነበሩት አንዱ በእስክንድር ነጋ ይመራ የነበረው መጽሄት እና ጋዜጣ ሲሆን ተግባሩንም ኦነግ ፈጸመ ማለትን ከመግለጽ ይልቅ“ኦሮሞ ጨካኝ ነው” የሚል እድምታ ለመፍጠር የታለመ ነበር፡፡እነዚያ በኦሮሞ ላይ የተለየ ተልእኮ የነበራቸው ድርጅቱ የፈጸመውን ማውራት ይተውና ድርጅቱ ያልፈጸመውን
ወንጀል ይነግሩን ነበር! ላም ባልዋለበት ኩበት ለቀማ ማለት ይህ ነው፡፡
.
እነዚህ ሰዎች የኦነግን ስም ከሳጥናኤል እሪያዎች በማስተካከል ተቧድነው እንዳሻቸው ክርፋታቸውን ሲያቀረሹ እንደነበሩት ዛሬ ላይ ፈጽሞ እልፍታ አንሰጣቸውም በውሸት የተገነባው ግንባቸውን በራሳቸው ቋንቋ በሀቅ የሚያደባይ ትውልድ ገንብተናል(እድሜ በኦሮሙማ ኮትኩቶ ላሳደጉን አባቶቻችን)
እስከዛሬም ድረስ "ኦነግ አማራን ጨፈጨፈ" በማለት የሀሰት ድሪቷ ቋጥረው የሀሰት ክስን ከሚወሻክቱባቸው ስፍራዎች ጥቂቶቹ በደኖ፣ አርባ ጉጉ፣ ወተር፣ አረካ፣ የመሳሰሉት ሲሆኑ እነዚህ አራቱን እንመልከት እንዲሁም በወቅቱ የመአህድ መስራች የሆኑት ፕሮፌሰር አስራት ወልደየስ ሀገሪቱን ለሚመራው መንግስት በራሳቸው ፊርማ የቀረበው ባለ 5 ገጽ ደብዳቤ ጭምር በክሱ አንዱም ላይ የኦነግ ስም እንደሌለበት ማረጋገጥ ይቻላል

በቅድሚያ ብዙ ስለ ተባለላት አረካ እንመልከት...

አረካ..
 ወገኖቼ ይህች ከተማ የት ነው ያለችው? ኦሮሚያ ውስጥ ነው? ወይስ ሌላ ቦታ?አረካ ማለት እኮ በደቡብ ክልል በወላይታ አውራጃ ከሶዶ ከተማ በቅርብ ርቀት ላይ ያለች ከተማ ናት፡፡ ኦነግ እዚያ ድረስ ሄዶ ሀገር አላስተዳደረም፡፡ “አረካ የኦሮሚያ ግዛት ናት” ብሎም አያውቅምኮ፡፡ እናም ጂኦግራፊን በትክክል የሚያውቅ ጋዜጠኛ የአረካውን ግጭትና ጭፍጨፋ ለኦነግ አይሰጥም ነበር፡፡ በተጨማሪም የአረካው
ግጭት አስቂኙ ጉዳይ ኦነግ የሽግግር መንግሥቱን ለቆ ከወጣና በእጁ የነበሩት መሬቶች በሙሉ በኢህአዴግ ቁጥጥር ስር ከወደቁ በኋላ ነው፡፡
.
 የአረካው ግጭት በሽግግሩ ዘመን ለነበረው የተወካዮች ምክር ቤት የውይይት አጀንዳ ሆኖ እንደቀረበ ይታወሳል፡፡ በከተማዋ ያለቁት የ31 ሰዎች
ግድያ በመከላከያ ሰራዊቱ እንደተፈጸመ መንግሥቱ በይፋ አምኗል፡፡  መንግሥት ያቀረበው ምክንያት "ሰልፈኞቹ የተገደሉት ቦንብ በመወርወራቸው ሳቢያ
የመከላከያ ሰራዊቱ ራሱን ለመከላከል በወሰደው እርምጃ ነው” የሚል ነው፡፡
 በነገራችን ላይ በአረካ የሞቱት የቀድሞ መንግሥት ወታደሮች ነበሩ፡፡ እነዚያ ወታደሮች “የጡረታ መብታችን ይከበርልን” በማለት የተቃውሞ ሰልፍ በማድረጋቸው ነው ከመከላከያ ሰራዊቱ ጋር የተጋጩት እነዚህ ከኦሮሞ አናት የማይወርዱት ጋዜጠኞች ኦነግ ፈጸመው በማለት ከ45 በላይ መጽሀፎች እና ብዛት ባላቸው ሰነዶች ለአለም አቀፍ ሰብአዊ መብት ተሟጋቾች ሰጥተዋል፡፡
ቀጠልኩ ሁለተኛዋ "ወተር" ናት
.
ወተር...
ኦነግ አማራን ጨፈጨፈ በማለት የተከሰሰበት አንዱ በሚያዚያ ወር 1984 በወተር ከተማ የተደረገውን ኩነት ነው፡፡

ወተር ላይ በተካሄደ ጭፍጨፋ የሞቱትም በተመሳሳይ መልኩ በመከላከያ ሰራዊቱ እንደተገደሉ የሽግግር መንግሥቱ በወቅቱ አምኗል፡፡
ወገኖቼ በወተር የተገደሉት 230 ሰዎች በሙሉ ኦሮሞዎች እንጂ አንድም አማራ አልነበረበትም፡፡ እነዚያ ሰዎች የተገደሉት የኦነግ ተዋጊ ሀይል በኢህአዴግ
ተገፍቶ ከከተማው በመውጣቱ ኢህአዴግ ከከተማቸው ወጥቶ ኦነግ ወደ ከተማዋ እንዲመለስ በመጠየቃቸው ነው (ወተር ለአንድ ዓመት ያህል በኦነግ ቁጥጥር ስር ነበረች፤ ኦነግ ከከተማዋ ሲወጣ ኢህአዴግ ገብቶባታል፤ ነዋሪዎቹም “እንደ ቀድሞው ጊዜያችን ኦነግ ወደ ከተማዋ ይመለስ” በማለታቸው ነው ከመከላከያ ሰራዊቱ ጋር የተጋጩት)፡፡ ጋዜጦቹ ግን “ኦነግ አማራዎችን ጨፈጨፈ” እያሉ ነበር ሲዘግቡ የነበሩት፡፡
(ከዚህች እልፍ የሚል እውነታ ያለው በማስረጃ ወጣ ብሎ ያቅርብና እንፈርበት)
ቀጠልኩ....

በደኖ
.
በወቅቱ በደኖ ላይ የነበረው ኦነግ ትጥቁን ፈትቶ የቀረውም አፈግፍጎ በነበረበት ሰአት ህወሀት ኦነግ በህዝብ እንዲጠላ የተፈጸመ እና ኦሮምኛ ተናጋሪ የነበረችው የኦህዴድ ትራጀዲ መሆኑን በወቅቱ ከጭፍጨፋው በህይወት የተረፉት ስላሉ አሁንም ምስክርነት እየሰጡ ይገኛሉ ፡፡ በነገራችን ላይ በዚህኛውም እልቂት ከሞቱት 53 ሰዎ መካከል ግማሽ ያህሉ ኦሮሞዎች ነበሩ፡፡

የሌሎቹም ይቀጥላል

(ከዚህች እልፍ የሚል እውነታ ያለው በማስረጃ ወጣ ብሎ ያቅርብና እንፈርበት)

By Gumaa Qeerroo

Maatii tokko keessaa Dirree Waraanaa Qabsootti Galan

Maatii tokko keessaa: 
Jaal Abdu idiris fi jaallee kadra idiris.
Obboleeyyan 2meen, Wal duraa duubaan Miseensota WBO tahuun Bilisummaa biyyaa fi Mirga Saba Oromoo kabachiisuuf, Lubbuu isaanii jijjiirraa hin qabne nuuf kennuun kan aarsaa tahan,
Isaanis:-

1-J/Abduu Idiris, Wallo,Aanaa Baatee, Liibanticha,Jalqaba bara1999 WBO/ABOtti kan dabalame.
 J/Abduun Godina Kibba-Bahaatti dhuma bara 1999tti Jaallawwan isaa waliin dirqama fudhatanii sochiirra osoo jiran Lola WBO fi Waraana Weerartuu TPLF gidduutti taheen diina kuffisee, Kan kufe!!

2-J/Kadraa Idris,Wallo,Aanaa Baatee, Liibanticha, Dhuma bara 2003 WBO/ABOtti kan dabalamte.
Hawwisoo WBO tahuun Sirba qabsoo/warraaqsaa sirbuun Waraanaa fi Ummata dadammaqsuun beekamti ture!!

J/Kadraan Godina Bahaatti bara 2005tti Jaallawwan ishee waliin dirqama fudhatanii sochiirra osoo jiran Lola WBO fi Waraana Weerartuu TPLF gidduutti taheen diina kuffistee, kan kufte!!
Lachuu isaanii baaleetti wareegaman.

# Walaloo Ormi Nutti Hinaafnaa

Walaloo Ormii Nutti Hinaafnaan
*****************-*********-***-*
Namni bishaan daaku qarqaraan lakkaawwata
<<ስያጌጡ፣ ሞሎጎጡ>> mammaaksa warra habashootaa
haqatu saaxile shira warra hattootaa

baga oromoo taane yoomuu 
Itti boonna.qarri diina keenyaa si argee haa doomuu

dirreetti hin gatu oromoon jabaasaa
gatuun yoo duedha, hin eeyyemu dheekkamsaa
warra onnee kana dhabe, hangam hinaafsisaa?
Barri kun gaaridhas badaadhas goobanas taaddasas gingilchee nuuf kaaye..barri kun gaaridhas heedduu irraa baranne enyutu keenya enyutu diinaa...barri kun badaadha jaboowwan keenya itti dhabne hayyootatu ittiin hidhame.
Kan boruu harra arguun bareeda..
Kan boruuf rabbiitu jira...boruuf yaaduf...
boruuf hoo maal nuuf yaaduu?xiinxaltootaafin dhiisa!
Harreen sodaa waraaboof ilma isaa hin awwaallatu.
keenya saniin bakka gahuu qabu sodaa lubbuuf hin hanqatu
nuhi dukkanni nu dadhabe kan orma guyyaan nyaatu.

tokkummaan ka,uun keenya diina naasiseera
gaafa waliif ajajamnee, walgalchine karaa
shakkii takka malee abdii kutachiifneerra
seeraan haa gaafatamu kan hayyootaaf gameeyyii oromoo fixee galaafate badii malee hidhaatti galche.
Seeran haa gaafatamu kan shira xaxu nurratti.

waan tokkotu jira goolii akka hin galle
nuuf moggaasuu barbaadu, maqaa nuuf hinmallee
adaraa sabakoo! maqaa amantaatiin akka walhin lolle!

haqaa fi shira ilaalaa abbootiin amantaa
<<chee jennaan harreen gurra
dhaabde.>>n eenyuunfaa fakkaata?
haa dhagahu galteenis, ofiif ofdoorsisee maalitti nuhimata

isinis manguddoon hangaftoonni keenya
kan waldogoggore hawaasa naannoo keenyaa
harka walqabachiisaa! akka aadaa keenyaa

duruu nibeekna! waraabu itti bari'e namaaf hinqabu naasuu
nu harkaa nyaachaa dhugaa warri kijiba hafarsu
mana murtii hintaane duaan murtii dabarsuu
mootummaallee hintaane labsiis ni dabarsu
oromoo, amantaa fi kutaan warri wali shakkisiisu

wayyoo! xumurasaanii, gaafa obsa fixanne
akkuma durii sehaniiti, akka gaafa waldiignee
<<ofiif haqnee haqnee qara ofitti baafnee>>
mammaaksa lukkuu sana akka hin mudanne!

keenyaafis dhaamsa qabna oflaali dhaabbadhuu
<<haadha hinqabdu akkayyaaf boossii>>sihiif himnee yaadadhu
IDA'AMUUn boodadha, dura mee dandamadhu
qeerroo harraan si gaheef kabaja qabaadhu!

hayyuu bakka si buuse kan ormi ragaa bahu
miidiyaa ija ummataa, kan dhugaa dirree kaahu
kan diinni isa dadhabe, osoo kaan akaahuu
doorsisuun siifhin maluu, humna hangana gahu

isinis yakkamtoonni warri diinaaf dibbee
oromoon tokkoomuun wari isiniif dhibee
biyya walaboomte keessatti kan hegereen sin dhibe
ati duubaa nu dhidhiibdaa ani siifin gaabbee
shiraan eessayyuu hingeessuu mee of qabi labbee
By miky sultan.
/ Galata Bariiso seid/

# Gondar fi Oromo

Gondar fi Oromoo
by( miky sultan)
Gondar sanyii ummata oromoo kan warra booji,aa jedhamaniiti.Mootonni duraani kanAbsiniyaan  booji,a kan ture san gondar ye  Beeja ምድር  jette kan oromoo akkan jedhamne maqaa jijjirte.itti aansunis beejuma san jijjirte Bagemder itti moggaafte san booda begemder kanas jijjirte gara Goondaritti moggaafte.garuu moggastootti oromoo waan ta,anif kan goondar jedhu kun afaanuma oromooti hiikan isaas kan dhufe "gundoo" "yookan safeeda isa isaan jedhan sanirraahi .
Ummata oromoo kan sanyii kuush kan warri nafxanyoota jalatti cunqurfamaa jiran sanyii warra qimaanti yookan "kam Ati "warra jedhamani.Absiniyaan warroota akka "kam ati"jedhaman san  maqaa jijjiirte qimaant jetteeni akka isaan oromoo hin taane fakkeessuf yaali guddaa goote.Gondar oromoo tahuudha ragoolen gurguddoon lafoonni goondar mirkaneessu.fkn,laga ambo,gubbaa laafto,daafic,ganda,Aga rabbii,sangaa,Bookkaa...jedhamanii waammamanitu jiru.
Osoo mootumman Atse tewodros jaarra 19ffa keessatti ka,ee moottuwwan oromoo jigsuuf hin yaalin dura manni maree waajjiroonni goondar afaan oromootin fayyadamaa turani.ragoole kana qabachuun goondar kan oromoo akka turte beektoonni nii himu.mootowwan bulchaa turanis kan akka mooti guugsa walee mooti walloo goondar bulchaa ture goondar walloo jala bulaa turte ras guugsan mooti oromoo duriiti.

Suuraan Odaa Jaantakal Gondar.
@Oromo_graphya1
@Odaatiktok
http://t.me/Oromo_graphya1

#Gojjam fi Oromoo

Gojjaami fi Oromoo 
gojjaam jechuun jechumti isaa oromoodha gojjaam jechuun boonu jechuudha.
Gojjaam biyya warra bulchitoota haagahuuti[Agaw).agaw sun maqaan sirrii isaa "haa gahu"isa jedhu san irraa dhufe 
.warri mootuwwa Absiniyaa kan warra nafxanyoota hagahu kana akka oromoo tahuu hin beeksifneef Agaw midir yookan biyya agaw jette itti moggaafte.
Jaarra 16ffatti mootin warra haagahu(Agaw)gojjaam kan turte" wabii"jedhamti turte.warri mootuwwan Absiniyaa maqaa wabii jedhu dhoksanii gara walata barsabee jedhutti yaamu jalqabani.jaarra 20ffa keessatti mootin biyya gojjaam kan ture adal doori jedhama ture.warri Absiniyaa maqaa isaa jijjirun Nigus takla haymaanoot jedhanii waamu.
Gootonni oromoo gojjaam kan yeroo san lolchiisa waraana turan Abbaa beella fi yimaam jedhamani waamamu turan.
gojjaam keessatti hanga ammaatti magaalonni afaan oromootin moggafaman jiru.
Maccaa,Diima,saqalaa,qoratti,jaawwi,Buree,jigaa,baasso ,gaale,liiban,meettaa ,dhaamote(ዳሞቴ) ilmaan diinsaAmarri yilmanna diinsa jette waamti ....oromoo ilmaan kushi kush burqaa Afriika tahuu isaa ethiopian lafa oromoo tahuu isaa nii mirkaneessa garuu daba qeesowwan habashotatin ummata oromoo irratti shira xaxameen yeroo dheera keessa afaan oromoof Aada oromoo balleessuf yaalaniiru garuu hin dandayamne Akka hayyun oromoo tokko jedhetti jarri habashoota seena isaani kitaaba irratti galmeessani oromoon garuu seena isaa lafa isaa irratti galmeeffate darbe jedha dhugaan jirus kanuma lafti oromoo ragaa bahaa jirti .
miky sultan/wollo oromo frist

#Eeala _Doddotaa

''Eela Doddotaa''
Eelli doddotaa walloo goodina saba oromoo Aanaa baatee ganda doddota jedhamutti argama. Eelli doddotaa bishaan dhugaatii namaatif horii ta,uudhaan baroota dheeraa fayyadaa tureedha.seenaan eela kanaa bara 1762 AlH tti bara 250 akka harraa tilmaamamun. sheeka sheekowwan Sheh Hashim Bin idiris Bin Yusuf Bin Yaasin Bin Umar Bin Gaangul Bin ibbiyye Bin walee Bin Abbaa seeruu Ibn Abbaa gatiyye irraa kan dhalatan Yeejjuu irraa dhufanii ganda doddota jedhamtu qabatanii lafa dhakku jedhamu hanga ceeffii Qaadummaan sheekummaan bulchaa turantu_Eeboo isaanitin bishaan Eela Doddotaa baasanii hanga ammaatti bonaaf ganna ummanni ganda doddotaa ittiin fayyadamaa tureedha amaas fayyadamaa jiru. Eelli kun baroota hanganaa kana turee faayidaa ummataaf laachuun isaa waan addaati.Eelli kun akka maanguddoonni biyyaa  dubbatanitti Sheh Hashim waliyyi rabbii turani.baayyee Aalima sheekni akka isaanii jaboon gootni jaalatamoo kabajamoon hin jiru ture. Yoo du,aa godhan du,aan isaanii dafeeti nama dhaqaba ture. Saniif Eelli kun eela Eeboo du,aatin Eeboo nama guddaatin baheedha kanaaf akkana baroota hanganaa kana turuu danda,e jedhani. Sheh hashim ilmoon isaanis ilmoon ilmaan isaanitis Qaadummaa walirraa dhaaludhaan hanga ammaatti Qaadii warra lafa dhakkuuu ta,anii fayyadaa jiraniidha.Sheh hashim ilmoo ilmaan Sheb Abbaa gatiyyeeti. Biyyi isaanii Worra yejjui Marsaa Abbaa getiyyeti.marsaan kan moggaafamte maqaa akaakayyuu isaaniti. Gosti isaanii ''Worseh''(Worra Shek) jedhamuun beekamu. Gosti kunneen yejjuu keessatti gosa beekamoodha.
Sheh Hashim Anaaf immoo akaakayyu kiyya. ani makin sultan she seid Sheh kitamu sheh hashim jedhameen yaamama. Anis gosti koo gosoota oromoota walloo yejju worseh jedhamanii yaamaman keessahi.

#/By miky sultan/

Wednesday, February 24, 2021

# Dawwee Boora/ # ደዌ

የደዌ ቦራ ዘመቻና የአቶ መለስ ጉብኝት1984 ።
.
የዛኔ በሽግገሩ ወቅት (የደርግን ስርአት በትብብር በጣሉ ማግስት) በኦቦ ሌንጮ ለታ ይመራ የነበረው የኦሮሞ ነፃነት ግንባር (ኦነግ) አንደ አንድ የነፃነት ታጋይ ድርጅት ለዘመናት የደከመለትን አላማ ለማስፈፀም ታግይለታለሁ በሚላቸው ጉዳዪች ላይ በሰአቱ ተደራድሯል ። ይብዛም ይነስም /አሻጥር ቢኖርበትም/ የተወሰኑ የስልጣን ወንበሮችን አልተነፈገም ነበር ፣ (የተወሰነ የሚኒስተር ሹመት ተሰጠው) ። ወዲያው አባላቶቼ አልያም ደጋፊዎቼ ይኖራሉ ብሎ ባሰበበት ያገሪቱ ክልልሎች ቢሮዎቹን ከፈተ ። ከነዛ መካከል ወሎ ከሚሴ ቢሮ ከተከፈተባቸው ከተሞች መካከል አንዷ ነበረች ። 

ለዘመናት ሲንከባለል የመጣው እጅግ አስቸጋሪ የማንነት ፈተና መፍትሄ ሊያገኝ ነው በሚል ህዝቡ  ተስፍን ሰነቀ። ምን ዋጋ አለው ሳይውል ሳያድር ደስታውን ገና አጣጥሞ ሳይጨርስ ማእበሉ ተማታ ፣ ኦነግ ከመድረኩ በዘዴ ተባሮ አገር ለቆ እንዲወጣ ተደረገ ።

 የህዝቡ ተስፍና ደስታ በቅፅበት እንደ ጉም በነነ ። በየቦታው የተከፈቱ ቢሮዎቹም በቀንም በማታ መፍረስ ጀመሩ፣ በሰአቱ የነበሩን የኦነግ ተሿሚዎች የመኖሪያ ቤት ሳይቀር በግፍ ፈራረሱ። የተሰቀሉ የኦነግ ባንዲራዎች እየወረዱ በእሳት ጋዩ፣ አይደለም ኦነግ መሆን ኦሮሞነት ማሸማቂያ (መጠቂያ) መሳሪያ ሆነ ፣ ይህ እጣ ከደረሳቸው ከተሞች መካከል አሁንም አንዷ ይቺው ልዩ ዞናችን ነበረች ።

1984 እርግጥ ነው ለዘመናት ለማንነታቸው (ለህልውናቸው) ሲታገሉ የነበሩት ያከባቢያችን ሰዎች የስርአት ለውጡ ባመጣው አጋጣሚ በመጠቀም በተለይ "ደዌ"  ላይ በማንነታቸው  ለህልውናቸው ሲሉ መደራጀት ጀመሩ። 

ይህ ሁኔታ ያላማረው መንግስት ነገሮችን ባይነቁራኛ መከታተል ጀመረ፣ በተለይ ተገፍቶ ከአገር የተባረረው ኦነግ ያደራጃቸው ሃይሎች በቦታው (ደዌ) ሊኖሩ እንደሚችሉ በመገመት ያገሪቱን ዋና ዋና ጀግኖች ማሳደድ መከታተልና ማዋከብ ጀመረ ። የዛኔ ነው እንግዲህ ህዝቡ ጀግኖቹ ሲሳደዱ ዝም ብሎ መመልከት አልያም አሳልፎ መስጠት ያመጣበትን ጉዳት ወደሃላ ተመልሶ ታሪኩን ማሰብ የጀመረው ። 

ነገሩ እንዲህ ነው በንጉሱ ዘመን ( አፄ ሃይለስላሴ ዘመነ መንግስት) ኦሮሞ መሆን በሚታፈርበት በሚናቅበት ዘመን መሆኑ ነው ክብራችን ተዋርዶ በማንነታችን ምክንያት ከሰው በታች ሆነን ከምንኖር እየታገልን መሰዋት ይሻለናል ብለው ያመኑ  ፣ባህላቸውን ፣ታሪካቸውን ሀይማኖታቸውን እና ቋንቋቸውን ለማስከበር የሚታገሉ የወሎ ኦሮሞ ጀግኖችን እያሳደደ ቢገድልም ታጋዪቹ  ከመመናመን ይልቅ እየበዙና ከመድከም ይልቅ እየጠነከሩ መሆናቸውን የተረዳው የአፄው ስርአት በተለይ በደዌ ከሚሴ እና አከባቢዋ ያሉትን የጀግና አመራሮችን ለማጥመድ አንድ ዘዴ ዘየደ ።

 በሰአቱ በሁሉም ዘንድ የሚከበሩና ተሰሚነት በነበራቸው በታላቁን የዱለቲ ሼክ ላይ ተፅኖ አሳደረ። 

ይቅር ( አውፍ) እንባባል በማለት አግባባ ምንም እንደማያደርጋቸውም ለሼኮቹ ቃል ገባላቸው ። የእርቅ ዝግጅት (መውሊድ) ደዌ "ገበያ አርፍቤ" ላይ በስፍት ተዘጋጀ ፣ ሾሆቹም በተገባላቸው ቃል መሰረት ጀግኖች ከጫካ ወጥተው ወደ እርቁ ቦታ እንዲመጡ አዘዙ በዛ መሰረት ስመጥር የነበሩ 40 የወሎ ኦሮሞ ጀግኖችና መሪዎች የሾሆቹን ጥሪ አክብረው ትጥቃቸውን እየፈቱ በተዘጋጀው የመውሊድ ስነስርአት ላይ ከተሙ ።

 በውሸት ምሎና ተገዝቶ ከዚህ ቦሃላ እኛም እናንተን አናሳድድም እናንተም እኛን ስሙ የኦሮሞ ታጋዮችም ከጫካ እንዲወጡ አድርጉልን እና ወደ ሰላማዊ ህይወታቸው ይመለሱ ። 

የሆነው ግን ሌላ ነበር ኦሮሞን ማጥፍት ኢስላምን ማጥፍት ነው የሚል አቋም ያለው የአፄው ጦር አድፍጦ እየተጠባበቀ ነበርና አከባቢውን  ከበበ ሁሉም ጀግኖች በሚያሳዝን ሁኔታ ተማረኩ ።

በሰአቱ ከተሰቀሉ የጀግኖች መሪ መካከል ታዋቂው የነፃነት ታጋይ 
" ሃሰን አሜ ዘራፍ " ይገኝበታል ፣ ሃሰን በሃሙስ ቀን በገያ መሃል የድሮ ፖሊስ ጣቢያ የአሁኑ ጫት ተራ በነበረው ትልቅ ዋርካ ዛፍ ላይ ነበር የተሰቀለው ። ይህ አሳዛኝ እና አስቆጪ አጋጣሚ በአከባቢው ህዝብ ላይ የማይሽር ጠባሳ ትቶ አለፈ እስካሁን ድረስም በእልህ መንፈስ ለሌሎችም አርአያ ይሆን ዘንድ በግጥም በዘፈንም እተሞገሱና እየተወደሱ ዘልቀዋል ።

 ለህዝብ መቀጣጫ ይሆኑ ዘንድም በከሚሴ ገበያ በባቲ ፣ ሰንበቴ፣  እና በሌሎች ህዝብ በሚሰበሰብበት ስፍራዎች ላይ በግፍ እያንጠለጠለ ገደላቸው ። 

 ከዛ አሳዛኝ ታሪክ ብዙ የተማረው ያከባቢው ማህበረሰብ ያስህተት እንዳይደገም በሚል  ጀግኖቹን የሚነካበትን ማንኛውንም አካል ለመፍለም ቆርጦ ነበር የተነሳው ። ወደታሪኩ ልመለስ ። መንግስት ደዌ ላይ አሉ የሚባሉትን ሃይሎች ለማጥናትና ለመደምሰስ እንዲረዳው ሶስት ሰላዪችን ላከ በሰአቱ የነበረው የደዌ አስተዳደር  የፀጉረ ልውጦችን ምንነትና ፍላጎት እስኪያጣራ ድረስ አሰራቸው

መንግስት ይህን ሁኔታ ሲሰማ  ከአሰራቸው ያከባቢው አስተዳደር ጋር ሳይወያይና ሳይደራደር ያለምንም ቅድመ ሁኔታ የታሰሩትን ለማስፈታት እና የኦሮሞ ጀግኖችን ለማደን በሁለት የኦራል መኪና የተጫኑ ወታደሮችን በሰአቱ የባዶ 8 አዛዥ በነበረው ባለ አንድ እጁ ታጋይ "ዋለልኝ" መሪነት በሌሊት "ደዌ ቦራ" ላይ ዘመቱ ።

በሰአቱ የጀግኖቹ መሪ የነበረውን "መሃመድ በሺር ሃመዱ 
/ቀሎ/ቡሮኮ" እና ሌሎች ሁለት ጀግኞችን ሱብሂን ሶላት ሰግደው አረፍ ባሉበት ቦታ አድፍጠው ከበቧቸው ፣ ጀግኞቹ ውጊያውን ጀመሩ የቻሉትን ገድለው ሶስቱም ተሰው ።

 የደዌ ኦሮሞ እና በአፍር መካከል በድንበር አከባቢ በግጦሽ ምክንያት በተለያዩ ጊዜ ግጭት ይነሳ ስለነበር ኦሮሞዎቹ የራሳቸው የሆነ የጦርነት ህግ አላቸው አንደኛ አገር በጠላት ሲወረር ልዩ የሆነ የሚያሰሙት ድምፅ አለ ሁለተኛ, ያንን ድምፅ ሰምተው የሚዘምቱ ሰዎች ምናልባች በግል የሚፈላለጉ ፀበኞች (ባለጋራ) እንኳ ቢሆኑም በዛ ሰአት አይነካኩም በጋራ ሆነው ጠላትን ይፍለማሉ እንጂ ።

ይህ በሽማግሌዎች የተደነገገ ሁሉም የሚመራበት ያከባቢው ህግ ነው ።በዛ መሰረት ያንን ያድምፅ ተሰማ አንዱ ከሌላው እየተቀበለ ለሁሉም አስተጋባ ። 

ሁሉም ያለውን መሳሪያ በመታጠቅ በየተራራው ላይ መሸገ ። በሰአቱ የሰርግ ስነስርአት ላይ የነበሩ መንደሮች ፣ኩሳ ፣ ጋሽመሌ፣ ሞፍ እና ሌሎችም መንደሮች ስርጉን ትተው ለጥሪው ምላሽ በመስጠት ወሳኝ ቦታዎችን ያዙ ። በዛ መሰረት ከ"ቦራ" ግዳጃቸውን ጨርሰው ሲመለሱ የነበሩትን ወታደሮች ቀርማጫ "ዲቢኛ" የሚባል ቦታ ላይ ቀድሞ በመጠበቅ ጦርነቱን በይፍ ጀመሩት። ዲቢኛ ከአባቴ የትውልድ መንደር ከሆነችው" መዲኔ" አጠገብ ያለች ስፍራ ነች መዲኔ ፣ ገንደ ኢሮ፣ ቂለዋ፣ የሚባሉ ኮረብታ ላይ የመሸጉት የደዌ ጀግኖች ወደታች እያለሙ መተኮስ ጀመሩ ። አሁን ጦርነቱ ተጧጡፍል ። 
.
ሽማግሌው አያቴ አልይ ሙሄ ( አሏህ ይዘንለት) መንደሩ "መዲኔ" ላይ  የተጀመረውን ጦርነት "ካርቤኑን" በመያዝ ተቀላቅላል ። የስጋ ዘመዴ መሃመድ አባ እና ሁሴን አደሞ እዛው "ገንደ ኢሮ" በትግል ላይ ሳሉ ተሰው ። ጦሃ ሰይድ ሃሰንም  "ዲደ በረኬ" ላይ አብራሂም ሙሃመድ እና ሌሎችም በጀግንነት እየተፍለሙ እያለ ከወታደሮቹ በተተኮሰ ጥይት ተመተው ወደቁ ። ከተሰውት መካከል ለአብነት * መሀመድ በሺር ሀመዱ -* አህመድ ጀማል * መህመድ አብዱ ቡሩኮ -*መሀመድ አሊ አጎቴ -ጋሽመሌ * ጨምሮ ሌሎች ለጊዜው ስማቸውን ያላስታወስኳቸው 16 ሰዎች ባንድ ቀን ተሰው ። 
.
በዚህ ግርግር መካከል ከአፍር ድንበር በኩል የተለመደው ቤት የማቃጠል ከብቶችን የመዝረፍ ዘመቻ መነሳቱ ታወቀ የህዝቡ ጦር ለሁለት ተከፈለ ከፊሉ ድንበር ላይ እየተቃጠለ ያለው ቤት ለማትረፍና ከብቶቹን ለማስመለስ ወደዛው አመራ የተቀረው የዲብኛውን መጨረሻ ለማየት ትግሉን ቀጠለ ።

ሌላ ተጨማሪ ወታደር  በቴሌግራም ተጠርቶ ዘመተ፣ የጥይት ድምፅ ከሁሉም አቅጣጫ አንቧረቀ እናቶች ሳይቀሩ ወጣት ላጆቻቸውንና  ባሎቻቸው ተከትለው ወጡ እልልታው ፍከራው ቀለጠ ።  የጀግኖችን ሃይል እና ታክቲክ መቋቋም ያልቻለው ጦር መሸሽ ጀመረ ። በደዌዎች ተኩሶ መሳት አልያም ደረት መምታት ነውር ነው አብዛኛው ወታደር ግንባሩን ተመቶ ነበር የወደቀው ።

በዚህ መሃከል የጦሩ መሪ የነበረው " አንድ እጃሙ ዋለልኝ" በ ኒቫ መኪናው ለመሸሽ ሲሞክር ዲቢኛ ላይ ተይዞ ተገደለ ፣ መኪናውም ተቃጠለች ። በመጨረሻም "ሰላማ" የሚባል ቦታ ላይ ህዝቡ ድልን ተቀናጀ፣  ከፊሉ "ቀብር ዲብኛ " ውስጥ ሲገባ የተቀሩት ወደ መስጊድ ሸሹ ። ጋሽ መሌ፣ ሸመኒ፣ ካረከሎ ላይ በህይወት ተርፈውም ሆነ ቆስለው የተማረኩትን ወታደሮች ይዘው ወደ ሼሆቹ ጋር "ቢረንሰቆሬ" በመውሰድ በክብር አስረከቡ ። የሞቱትንም እጅግ በርካታ ወታደሮች ህዝቡ በዘመቻ ቀበሯቸው ። ልብ በሉ በአንድ ጊዜ በሁለት አቅጣጫ የተከፈተበትን ዘመቻ ህዝቡ በድል አጠናቋል ።

1985  በተለይ የታጋይ ዋለልኝ መገደል ጉዳዩን አገነነው፣ ወሬው  አዲስ አበባ ላይ መነጋገሪያ ሆነ አቶ መለስ ዜናዊን ጨምሮ የኢህአዴግ ከፍተኛ አመራሮች አከባቢውን ለማየትና ሁኔታውን ለማረጋጋት ወደ ደዌ ሃረዋ መሄድ እንደሚፈልጉ አሳወቁ ፣ በዛ መሰረት ለህዝቡ መንግስት እንደሚመጣ ቀድመው በማሳወቅ ከከሚሴ አቶ አሊ እብራሂም በሚባል ሰው መሪነት በኤሊኮኘተር ደዌ ቦራ ወረዱ ። በነገራችን ላይ ከከሚሴ ደዌ ቦራ 27 ኪ,ሜ ገደማ ይርቃል ።  

ያገር ሽማግሌዎች የሃይማኖት መሪዎችና ወጣቶችን በመሰብሰብ ስለተፈጠረው ችግር በስፍት ተወያዩ ። መንግስት  እንደሚያስበው  የተዋጋቸው ኦነግ ሳይሆን ያገሬው ህዝብ እንደሆነ አስረግጠው ተናገሩ ፣ በሰአቱ ህዝቡን ወክሎ ይናገር የነበሩት  የተከበሩት  አቶ "ቡሰይሪ" ነበሩ 

አቶ መለስ ዜናዊ በህዝቡ ጀግንነት እጅጉን ተደነቀ ሰፊ ውይይት ካደረጉም ቦሃላ መግባባት ላይ ተደረሰ ። በተለይ የፀቡ መነሻ የሆነው ጨለማን ተገን በማድረግ ምንም ያላጠፍ ህዝብ ላይ ወረራ በመፈፀም መግደል ተገቢ እንዳልነበር መንግስትም አምኖ ይቅርታ ጠየቀ ። ተወያዪችን  ምን እንደሚፈልጉ ጠየቃቸው እነሱም የማንነት ( ኦሮሙማ) ጉዳይ ላይ እንደማይደራደሩ አስረግጠው ተናገሩ ።

 በኦሮምነታችን ምክንያት ለዘመናት ዋጋ ከፍለናል ለወደፊትም ለመክፈል ዝግጁ ነን ፣ ከምንም ነገር በፊት ማንነታችን ታውቆ  ቋንቋችን ባህላችን ሊከበር ይገባል ፣ሌላው ነገር ከዛ ቦሃላ የሚቀጥል ነው የሚሆነው ። በማለት በአንድ ድምፅ አሳወቁ ፣ ብዙ ነገሮች ቃል ተገብቶላቸው ስብሰባው በሰላም ተጠናቀቀ ። አቶ መለስ ዜናዊም ወደመጡበት በክብር ተሸኙ። 


ሶለሊሃ ቀሊ ቆዳ ኢራ ባፈዱ 
ዋኤ ጆሌ ደዌ ኢሃዲግ ጋፈዱ 

የሆነው ሆኖ አገር ሲረጋጋ  አሉ የሚባሉ የነፃነት ታጋዪች ቀሰ በቀስ እንደየ ሁኔታው በሽፍታ ስም ላለፍት በርካታ  አመታት ተለቅመው በየአደባባዩ ላይ ተሰቀሉ ። 

 በኦነግና በአርማው በአሸባሪ ስም እጅግ ብዙ ያከባቢያችን ሰዎች ተገረፍ ፣ታሰሩ ተሰቃዩ ። ከፊሉ ጫናና ወከባው ሲያሰለቻቸው የሚወዱትን  ቤተሰቦቻቸውን ጥለው አገር ለቀው ተሰደዱ ፣የተቀረው ወድቆም ተነስቶም በሚችለው መብቱን ለማስከበር ሞከረ።

 (ለሞቱትም  አሏህ የጀነት ያድርጋቸው ) እንዲህ እንዲህ እያለ ያሁሉ ጉድ አልፎ ዛሬ ላይ ተደረሰ ።  ታሪክ ታሪክ ነው ዋጋ ተከፍሎበታል እና የምናውቀውን ከሞላ ጎደል አሳወቅናችሁ ። ደስ የሚለው ነገር  አንዱ አሳዳጅ ሌላው ተሳዳጅ የነበረበት ዘመን ግን አከተመ ። ጠቅላይ ሚኒስተር ዶ/ር  አብይ አህመድ እና ሁሉም የለውጥ አመራር በአዲስ መንፈስ በአዲስ አስተሳሰብ አገራችንን ኢትዮጵያን በጋራ ተረባርበን ለማሳደግ እና ሰላሟንም ለመጠበቅ ከያለህበት ክተት ብለው አወጁ ።እኛም ኖረን ይህንን ለማየት በቃን አይ መኖር ደጉ ።  

ነበገራችን ላይ ይህ ከታች የምትመለከቱት ፎቶ የታጋይ መሃመድ በሺር ነው ( አሏህ ይርሃመው) እጁን አነባብሮ የምትመለከቱት አቶ መለስ ዜናዊ  በሰአቱ ደዌ ቦራ ላይ ከገበሬው ጋር ሲወያይ የሚያሳይ ፎቶ ነው። 
/ የምንጩ ታሪክ ሙሀመድ አሊ/ የደዌ አባት
/ miky sultan/

ምንጭ አብዱ መሀመድ

# Raas Gugsa Walee

#RAAS_GUGSAA_WALEE
~~~~~~~~~~~~~~~~
Hirmaannaan Angoo tan Oromoon walloo Bara dhibbaaf Mootummaa Habashaa keessatti qabdu Raas Gugsaa Waleerratti Citte Raas Gugsaa walee ilma obboleessa Xaayituu Bitulitu dhalche. Nafxanyoonni gaafa Minilik du'een beekkamu bakka isaa bu'uuf Wal dorggommii fi Morkii cimaa godhaa Waan jiraniif Xaayituun ilma obboleessa isii kan Gondar bulchaa ture Raas Gugsaa Walee Fiddee Angoorratti baasuuf yeroo yaaltu Nafxanyoonni Maqaan Gugsaa je'u kun Biyya bulchuuf hin gahu jachuun Maqaa isaa Irraa jijjiiranii Maqaa Tafarii ja'uun Bara 1921 muudan . Garuu Harre-sillaaseen (Haylesillaaseen) akkamitti dhalli Oromoo isin bulcha jechuun olola Oofee nafaxanyootaa fi Zawdituu of moggatti Hiriirse. Achi booda Haylasillaseen waraana Dajjaazmaach Mulugeetaa Raas Gugsatti erguudhaan Raas
Gugsaa walee ajjeesee angoo qabate.
/By miky sultan

Thursday, February 11, 2021

#Ali Birra/ #አሊ ቢራ

አፍረን ቀሎ እና የአቡበከር ሙሳ ገድል
------
ግን ዓሊ ቢራን ኮትኩቶ ያሳደገው የጥበብ መምህሩ ልክ የዛሬ አርባ ዓመት ሞቶ ነበር፡፡ በዚህ ጽሑፍ የዚያን የጥበብ ገበሬ ስራዎች እንቃኛለን፡፡ 
------
ዓሊ ቢራ በአማርኛ አንድ ዘፈን ብቻ ነው የተጫወተው፡፡ ከዘፈኑ ስንኞች መካከል እንዲህ የሚል ይገኝበታል፡፡
ከድሬ ስመጣ ገና ትንሽ ነበርኩ
አሁን ከኢትዮ ስታር ባንድ እዩኝ ግንድግድ ነኝ፡፡
ዓሊ እንዲህ ያለው በ1970ዎቹ አጋማሽ ነው፡፡ ታዲያ ከድሬ የመጣው የያኔው ትንሽ ልጅ ዛሬ በብዙዎች ዘንድ የሚወደስ “ግድንግድ” ሆኗል፡፡ በሚሊዮን የሚቆጠሩ አድናቂዎችንም አፍርቷል፡፡ ይህ ተወዳጅ አርቲስት ከእውቅና ማማ ላይ ሊወጣ የቻለበት አስደናቂ ታሪክ አለው፡፡ ታሪኩንም ከስረ መሰረቱ ጀምረን እንመረምረዋለን፡፡
*****
በኦሮሞ የኪነ-ጥበብ ታሪክ ውስጥ የመጀመሪያው የተደራጀ የሙዚቃ ቡድን “አፍረን ቀሎ” በመባል ይጠራል፡፡ የኦሮሞ ሙዚቃ የራሱን ዘውግ ፈጥሮ መስፋፋት የጀመረው ይህ ቡድን ህልውናውን ካበሰረበት ጊዜ ጀምሮ ነው፡፡ ቡድኑ ለስምንት ዓመታት ብቻ የቆየ ቢሆንም በኦሮሞ ኪነ-ጥበብ ላይ ያሳረፈው ተጽእኖ በጣም ከፍተኛ ነው፡፡ በዚያ ቡድን ውስጥ የተሰባሰቡት ወጣቶች የተገኙት ከመላው የሀረርጌ ክፍለ ሀገር ነው፡፡ ሁሉንም አንድ ላይ አገናኝታ ስለ ጥበብ እንዲፈላሰፉ ያደረገችው ግን ድሬ ዳዋ ናት፡፡ 
“አፍረን ቀሎ”ን የመሰረቱት ሶስት ወጣቶች ናቸው፡፡ ዘመኑም 1954 ነው፡፡ እነዚያ ወጣቶች በጊዜው በኦሮምኛ ቋንቋ የኪነ-ጥበብ ስራዎችን የሚያቀርብ ቡድን አለመኖሩ ስላንገበገባቸው “ለምን በቋንቋችን የሙዚቃና ቴአትር እድገት ላይ አተኩሮ የሚንቀሳቀስ ቡድን አናቋቁምም?” በማለት መነጋገር ጀመሩ፡፡ ሃሳቡን ለጥቂት ሳምንታት ካንሸራሸሩ በኋላም ቡድኑን መሰረቱ፡፡ ስያሜውንም በአራቱ የምስራቅ ሀረርጌ የኦሮሞ ጎሳዎች ስም “አፍረን ቀሎ” በማለት ጠሩት፡፡
ሶስቱ ወጣቶች በመሰረቱት ቡድን ዙሪያ ችሎታ ያላቸውን ወጣቶች መለመሉ፡፡ በተበታተነ ሁኔታ የኪነ-ጥበብ ስራዎችን የሚሞካክሩ ወጣቶችንም መሳብ ጀመሩ፡፡ በሀርሞኒካና በጊታር እየዘፋፈኑ ሰርግና የጫጉላ ሽርሽር ሲያደምቁ የነበሩትንም አሰባሰቡ፡፡ በዚህም መሰረት ዓሊ ሸቦ፣ ማሕሙድ ቦኼ፣ ሸንተም ሹቢሳ እና ሃሚዶ መሐመድ የመሳሰሉትን የዘመኑን ውብ ዜመኞች በአንድነት አጣምረው “አጃዒበኛ” ስራዎችን ወደ ህዝብ ማድረስ ጀመሩ፡፡ ህዝቡም በከፍተኛ ወኔና ሞራል ተቀበላቸው፡፡ በተለይ በአረፋና በዒድ አል ፈጥር በዓል የሚያቀርቡት የድራማና የሙዚቃ ትርዒት ከፍተኛ ዝናና ከበሬታ አስገኘላቸው፡፡ የድሬዳዋ ባለሀብቶችም በልዩ ልዩ መልክ ይደጉሟቸው ጀመር፡፡ የሙዚቃ መሳሪያዎችን ከመግዛት ጀምሮ በሀረርጌ ከተሞች ውስጥ እየተዘዋወሩ ትርዒታቸውን የሚያሳዩበትን ሁኔታ እስከማመቻቸት የሚደርስ ድጋፍ አደረጉላቸው፡፡
“የአፍረን ቀሎ” ቡድን የተመሰረተው በሶስት ወጣቶች እንደሆነ ከላይ ገልጬአለሁ፡፡ ነገር ግን ከሶስቱ ወጣቶች መካከል የአንደኛው ሚና እጅግ በጣም ግዙፍ ነበር፡፡ ይህ ሰው የቡድኑ ሊቀመንበር ሆኖ ይሰራል፡፡ የቡድኑ አስተዋዋቂም ነው፡፡ የቡድኑ አባላት የሚያዜሟቸው ግጥሞችንም በብዛት የሚጽፈው እርሱ ነው፡፡ ድራማና አጫጭር ጭውውቶችንም ይደርሳል፡፡ 
የአፍረን ቀሎ ቡድን በህዝቡ ዘንድ የነበረው ተቀባይነት እየጨመረ ሲመጣ ይህ የቡድኑ ሊቀመንበር የነበረው ሰውዬ ከአንጋፋዎቹ ከያኒያን በተጨማሪ ታዳጊዎችንም እየመለመለ ወደ ቡድኑ መቀላቀል ጀመረ፡፡ በዚህም መሰረት ሂሜ ዩሱፍ እና ኢብራሂም ሀጂ ዓሊን የመሳሰሉ ዐጃኢበኛ ከያኒዎች የቡድኑ አባላት ሆኑ፡፡ 
ቡድኑን በኋላ ላይ ከተቀላቀሉት ታዳጊዎች መካከል በድምጹ ቅላጼ ለየት ያለ ሆኖ የተገኘው ዓሊ መሐመድ ሙሳ የሚባል ጠይም ኮበሌ ነው፡፡ በመሆኑም የቡድኑ ሊቀመንበር የነበረው ሰው “ፉአዲ ቀልቢ” የሚባል የዘመኑን ተወዳጅ የግብጻዊያን የዐረብኛ ዜማ “ቢራዻ በሪኤ” (በአማርኛ “መስከረም ጠባ”፣ “ጸደይ ሆነ” እንደማለት ነው) በሚል ርዕስ ወደ ኦሮምኛ ቀይሮት ጻፈውና ለታዳጊው ዓሊ ሙሐመድ ሙሳ ሰጠው፡፡ ታዳጊውም ከህዝብ ፊት በመውጣት እንዲህ ዘፈነው፡፡
Birraadhaa bari’ee ililliin urgoytee
Dilii maalin qaba Rabbii khiyya yaa Goytee?
ይህ የዘፈኑ አዝማች ነበር እንግዲህ፡፡ ታዳጊው ይህንን ሲዘፍን ዕድሜው ከአስራ አምስት ዓመት የበለጠ አልነበረም፡፡ የዘፈኑ አዝማች በአማርኛ ሲተረጎም እንዲህ ሊሆን ይችላል፡፡
መስከረም ጠብቷል የአበቦች መዓዛ ያውዳል
“ምን ጥፋት አለብኝ አምላኬ ሆይ! ለኔ ምን ይበጃል?
ህዝቡ ዘፈኑን ሲሰማ በከፍተኛ ጭብጨባ ነው የተቀበለው፡፡ “ቢስ…ቢስ…” እያለ ደጋግሞ እንዲዘፍን አደረገው፡፡ በሌሎች መድረኮችም ተመሳሳይ ሁኔታ ቀጠለ፡፡ በሰርግ ቤትም ሆነ በበዓላት ዝግጅት “ቢራዻ በሪኤ” እጅግ ተመራጭ ዜማ ሆነ፡፡ ህዝቡ እርሱ ያልተዘፈነበትን ዝግጅት ለመታደም እምቢ ማለት ጀመረ፡፡ “ቢራዻ በሪኤ” እያለ የሚደንሰው ወጣት የሌለበትንም ዝግጅት ከማየት አፈገፈገ፡፡ ምን ይሄ ብቻ? የድሬ ዳዋ ህዝብ በስልጣኑ የታዳጊውንም ስም “ከዓሊ መሐመድ ሙሳ” ወደ “ዓሊ ቢራ” ቀየረው፡፡ ከዚያን ጊዜ ጀምሮ “ዓሊ ቢራ” የታዳጊው መጠሪያ ሆነ፡፡ 
*****
“ዓሊ ቢራ” የሚለው ስም የተከሰተው ከላይ በተገለጸው ሁናቴ ነው፡፡
ለዚያ ቀጫጫ ልጅ መታወቅ ከፍ ያለ አስተዋጽኦ ያደረገው የመጀመሪያ ዘፈኑን ጽፎ የሰጠው ደራሲ ነው፡፡ በቀጣዮቹ ዓመታትም ይኸው ደራሲ እጅግ ውብ የሆኑ ግጥሞችን እየጻፈ በዓሊ ቢራ በኩል ለህዝብ ጆሮ አድርሷል፡፡ ዝንተ-ዓለም የማይረሱ ሆነው ከኛ ጋር ያሉትን እንደ “ኮቱ ያ ቢፍቱ ቲያ”፣ “ጉያን ጉያዻ ኢኒኑ”፣ “ኮጳ ኮ ነዺፍቴ”፣ “ነጃለቴ ገመ ኬቲን”፣ “ነቲ ሂንጀባቲን ገራ”፣ “ሲንበርባዳ”፣ “ሲጃሌ ጃለላ ዴይማ”፣ “ወል አርጉ ዋ ሂንኦሉ”፣ “ያደ ኬቲን ሾረርካዌ”፣ “ያ ሂሬ ሂሪያ”፣ “ሂንያዲን ሂንያዲኒ”፣ “አማሌሌ” የመሳሰሉ ምርጥ ዜማዎችን የጻፈው እርሱ ነው፡፡ 
ያ ከዓሊ ቢራ ጀርባ የነበረው ታላቅ የጥበብ ሰው “አቡበከር ሙሳ” ይባላል፡፡ በኢትዮጵያም ሆነ በኦሮሞ ህዝብ የኪነ-ጥበብ ታሪክ ታላቅ ስፍራ የሚሰጠው ገጣሚ፣ ደራሲ፣ ጋዜጠኛ፣ ጸሓፌ-ተውኔትና የታሪክ ምሁር ነው፡፡ አቡበከር ሙሳ በ1935 በሀረርጌ ክፍለ ሀገር በኦቦራ (ወበራ) አውራጃ ከደደር ከተማ አቅራቢያ በምትገኘው “ሌሌ ገባ” በተሰኘች ትንሽዬ የገጠር መንደር ነው የተወለደው፡፡ በልጅነቱ እስላማዊውንና የዐረብኛ ቋንቋ ትምህርቶችን አጥንቷል፡፡ ከዚያም ለተሻለ ትምህርትና ለስራ ፍለጋ ሲል የገጠሩን ህይወት ትቶ ወደ ድሬ ዳዋ ከተማ ተሰደደ፡፡ እጅግ በጣም ፈጣን አዕምሮ የነበረው ታዳጊ በመሆኑ በድሬዳዋ ከተማ በሚገኝ አንድ መድረሳ በዐረብኛ ቋንቋ አስተማሪነት ተቀጠረ፡፡
እንግዲህ አቡበከር ሙሳ የመድረሳውን ስራ እየሰራ ነው ከሁለት ጓደኞቹ ጋር የ“አፍረን ቀሎ”ን ቡድን የመሰረተው፡፡ ይህ ሰው ለስምንት ዓመታት ቡድኑን በሊቀመንበርነት በመምራት በኦሮምኛ ኪነ-ጥበብ እድገት ላይ ከፍተኛ አሻራ ጥለው ያለፉ ስራዎችን ሰርቷል፡፡ 
(ይቀጥላል)
----
ማስታወሻ፡ ይህ ታሪክ “ኡመተ ፈናን ኡመተ ቀሽቲ ዲሬ ዳዋ” ከተሰኘው የኔ መጽሐፍ የተቀዳ ነው

#ወሎ ደዌ ዶዶታ መስጂድ/masgiida doddota dawwee!

☾︎★የዶዶታ መስጂድ ☾︎★
★★★★★★★★★★
ይህ መስጂድ በኦሮሞ ብ/ዞን ደዌ  ሀረዋ ወረዳ በመዲኔ ቀበሌ የሚገኝ ሲሆን፣ ከከሚሴ በስተ ምስራቅ በኩል በ40 ኪ.ሜ ርቀት ላይ የገኛል። የዶዶታ መስጂድ ያረፈው በኮረብታማ ቦታ ላይ ሲሆን አካባቢው እንደ ግራር ባሉ የበረሀ ዛፎች የተከበበ ነው።
መስጂዱ በሂጂራ አቆጣጠር 1176 እንደተሰራ እና 360 አመት በላይ እድሜ እንደሆነው ይነገራል። መስጂዱን የሰሩት " አባ አሲያ"/ አባስያ/ ይባላሉ።   መስጂዱ ሰርተው ለማጠናቅ 18 አመት እንደ ፈጀባቸው  ይነገራል።   አሰራሩ በአራቱም መአዘን በሰው አቅም ተንቀሳቅሰው ተገጠሙ ለማለት በሚያስቸግሩ በትላልቅ ድንጋዮች የተሰራ ግምብ ነው። የመስጂዱ ግድግዳ ውፍረት 3 ሜትር ያህል በመሆኑ ልዩ ያደርገዋል። ጣራያው በ27 ምሶሶዎች ላይ እንጨት ርብራብ የተሰራ ሆኖ ከላይ በኮረት ተደልድሏል ። በመስጂዱ ጣሪያ ላይ የጸሀይ ብርሀን ማስገቢያ ያለው በመሆኑ መስጂዱ ጨለማ እንዳይሆን ይረዳል። ★★★★★★★★★★★★★★★★★★
ይህ መስጂድ በእስልምና ታሪክ ውስጥ ልዩ ቦታ እንዲይዝ ካስቻለዉ አንኳር ጉዳይ መካከል:- 
• በአካባቢው የሸሪአ ስርአት እንዲተገበር ጥረት የተደረገበት:
• የሀይማኖት ትምርት በስፋት ሲሰጥ የነበረበት መሆኑ:
• አያሌ እድሜ ጠገብ በእጂ የተጻፉ  ሀይማኖታዊ መፀሀፎች በቅርስነት በውስጡ መያዙ በጥቂቱ የሚገለፁ ናቸው።
ይህ መስጂድ ጥንታዊ በመሆኑ በዉስጡ በርካታ መፀሀፍቶች ይገኛሉ። ለምሳሌ ያክል ከ200 አመት በላይ እድሜ ያለው በእጂ የተፃፈ ቁርአን ይገኛል። 
መስጂዱ የእስለምና ሀይማኖት በስፋት እንዲዳረስ የተደረገበት በመሆኑ ልዩ ቦታ እንዲሰጠው ያደርገዋል። ህረተሰቡ ቅርሱን በመጠበቅ የመንከባከብ ስራ መስራት ይጠበቅበታል።  ★★★★★★★★★★★★★★★★★★
ለቀጣይ ህብረተሰቡን በማስተባበር መሰረተ ልማት እንዲሟላ በማድረግ እና በዝርዝር እንዲጠና በማድረግ የማስተዋወቅ ስራ መሰራት አለበት።

#የጁ_#ወረ ሴህ/# worseh

"የጁ ምድር
by miky sultan.
በ ሰሜን ኢትዮጵያ ውስጥ ከሚገኙ ኦሮሞ  አንዱ የ የጁ ኦሮሞ ነው።
በ 13ኛው ክፍለ ዘመን በፊት በተፃፈው ታሪክ  ይመሰክራል ፡
እንደ ታሪክ ፃፈው የየጁ ኦሮሞ  ከ ቦቆጂ ከምባሉ ጎሳዎች እንደሆነ  ምን አልበት፣ የ የጁ ኦሮሞ የ ሙስሊሞች የ ወረ ሴህ( ሼህ) ነገድ ይሆናሉ። ።በመጀመሪያ ከ ቦቆጂ ጎሳዎች  የመጀመሪያዎቹ ,ቁንቢ,መርሶ,ሸካ,አባ ድምበር መልዬ, ገመዳና እልማን ኦሮሞ ተብሎ መጣራተቸውን ይነገራል።ቁንቢ መቻሬ በምትባል አሁን በስተ ምስራቅ  ወልደያ የምትገኝ  ይኖሩ ነበር ። አባ ድምበር  መሊዬ ደግሞ ጉባላፍቶ ላይ ይኖሩ ነበር ።የ የጁ ኦሮሞ የዘር ሀረገቸው ወደ ኀለ ሥቆጥሩ "ገመ ገሊ"(Gamaa gali) ወደ ምባል የሰገባሉ።የጁ በአራት ጎሳዎች ይከፈላል እነሱም :-ወራ ዶረን ቦጁ, ወራ ሩፎ ሮባ,ወራ ካሎ,ወራ ኡጊ በመባል ይጠራሉ ።
በ የጁ ሰዶማ አባቶች የ ዘር ጎሳዎቻቸውን ስቆጥሩ ወደ ካራዩ ያስገበሉ።እንዲህ ብሎ ነው የምቆጥሩት። ብዳሩ  ሀዴ ካራዩ ነጎ ኣመ ላፍቶ ገመ ገልቴ። ብሎ ዘራቸውን ያስወቀሉ።

#ዶባዓ ጎሳ/ ራያ

ዶባዓ ጎሳዎች
ዶባዎች በ ምዓራብ ሀርርጌና በ ወሎናራያ አከባቢ በበዛት ሰፍሮ የምገኙ የኦሮሞ ጎሰሰዎች ናቸው። ለምሳሌ በ ሀረርጌ ዶባዓ የምባል ወረዳ አለ፣ህዝቡም  በዶባነተቸው የምኮሩ የጀግኖች ዘር ናቸው።ኣኖሌ ጦርነት ላይ ከዶባ የተወለዱ እንደነ ያያ አሊ ስሬ፣ብዙዎች ጦርነቱን ተሳትፎ የተሰውበት የጀግና መንደርና የጀግና ግኝት ጎሳ ነው።
"Maqaan baduu mannaa mataan baduu wayya " ስም ከምጠፋ ህዬት መጠፋት ይሻላል ያሉት የዶባዓ ልጆች ናቸው።
ሰፈ ባለ መልኩ በቅርብ ቀን።

#ወሎና ራያ/ #wollo/ # wallo

ራያና ወሎ  ምን እና ምን ናቸው?
ራያ የወሎ ልጅ አይደለም።
ራያ የባሬንቱ ልጅ ነው።
Miky sultan Worsheh( barento)
*********-**********-
ባሬንቱ 7 ልጆች አሉት እነሱም:
ከረዩ፣አርሲ፣ ኢቱ፣ሁንበና፣ራያ፣የጁ፣አኪቹ ናቸው።
.
ወሎ ደግሞ የ ባሬንቱ ቅርንጫፍ ሁኖ የካራዩ ልጅ ነው። ወሎ 7 ልጆች አሉት እነሱም። ወረ ኢሉ፣ ወረ ሂበኖ፣ለገ አምቦ፣ለገ ጎረ፣ወረ ኖሌ አሊ፣ ወረ ቃሉ ፣ወረ ባቦ፣ የምባሉ ልጆች አሉት።

ስለዚህ ራያ የባሬንቱ ልጅ ነው እንጂ የወሎ ልጅ አይደለም። ወሎ 7 ልጆች ውስጥ ራያና የጁ የሉም። ራያና የጁ የባሬንቶ ልጆች ናቸው።
የካራዩ ፣የ ኢቱ፣ሁንበና፣የጁ፣አርሲ ወንድሞች።
ራያ ልክ እንደ ወሎ በሰሜን ኢትዬጵያ ሰፊውን ሜዳ መሬት ይዞ የምቀመጥ ነው።
ወሎ ውስጥ  ቱለማና መጫ ኦሮሞ ጎሳዎች አሉ። እንደነ ገላን፣ እንደነ ቦረና።
ራያ ወደ 8 ትልልቅ የጎሳ ንዑስና ፣ 15 ታነናሽ የጎሳ ቅርንጫፎች አሉት ።
የጁም የባሬንቱ ልጅ ነው።
የጁ አፍረን ( 4) የጁ ተብሎ ይጠረሉ።
የጁ በአራት ጎሳዎች ይከፈላል እነሱም :-ወራ ዶረን ቦጁ, ወራ ሩፎ ሮባ,ወራ ካሎ,ወራ ኡጊ በመባል ይጠራሉ ።
ጮሬ የጁ ሰዶማ( 30) ሶዶማ።
በ የጁ ሰዶማ አባቶች የ ዘር ሀረገቸውን ስቆጥሩ ወደ ካራዩ ያስገበሉ።
" የጁ ሰዶማ የዘር ሀረግ አቆጣጠር!!
ዋሬ
 ሀዴ
 ፣ ከረዩ
 ፣ ነጎ
፣ ኣመ
ላፍቶ
 ፣ገመ  
ገልቴ።
--------------------- በ ብዳሩ በኩል ያሉት
ብዳሩ 
ሀዴ 
ከረዩ 
 ነጎ 
 አመ 
ላፍቶ 
 ገመ 
ገልቴ።
በ ሰዶማ ያሉ የዘር ሀረጎች  ቁርቁራ ሞመጂ ወይ ሞመጂ ቁርቅራዎች በ ባቲ ወረ ዋዩ ውስጥም በብዛት  አሉ። ብዙ ቁርቁራ ሞመጂዎች ኣሉ። ሞመጂ የ ኢቱ ጎሳ ነው።

#Hortee_ Baareentummaa

Walaloo Hortee Bareentumaa!!
☆☆☆☆☆☆☆
Hortee Bareentumaa
Sab-boontoota walloo
Madda Sab-boonummaa
Raayyaa fi Azaboo
Qobboof warra Yejjuu
Ilmaan Abbaa waaxoo
Iluuf warra Hebanoo
Yaa gootoota walloo
Baabboof wayyuu
Ilmaan dhiiga tokkoo
Gabrummaa buqaasaa
Itti fufaa qabsoo!!2

Walloo biyya gootaa
Biyya gootowwaanii
Jaalattoota haqaa
Jaallawwaan qaqqaalii
Jaallan hedduu dhabnee
Kan Sabaaf kufanii
Nutti dhiise madaa
Yaadannoon isaanii
Qabsoo itti fufaa
Daandii jaallawwanii
Bilisummaa jennaa
Gumaa dhiiga Saanii
Seenaan haa yaadatuu
Jaallawwan kufanii!!2

Jaallawwan warraaqoo
Kan qabsoof kufanii
Irraaffachuun qabnuu
Jaallewwan kufanii
Dirree gubbaa Ciisaa
Lafeen jaallawwanii
Warra Ofii kufee
Xurree nuuf Saaqanii
Warra dhiiga Saaniin
Qabsicha jaaranii
Yoomuu hin dagannuu
Galata isaanii!!2

Maqaa Saanii kaafnaa
Haa yaadannuu Saanii
Jaal M/d dirree(Goota babbaas)
Hiddee Liibantichaa
Sab-boontoota Sabaa
Urjii lola keessaa
Jaal Abduu Idiris
Jaal Yuusuf M/d
Jaal Adamii Leencaa
Jaalattoota Sabaa
Burqaa Sab-boontootaa
Jaal Umar Hiddiyyee
Jaal Sayyoo Aliyyee
Qabsoo Sabaaf jecha
Goota baay'ee dhabnee
Jaal Adamii maammaa
Jaal Huuseen Sooressaa
Gumaa dhiiga Saanii
Bilisummaan baasaa
Jaal Ahmad Siraajuu
Jaal Hiddee Adamee
Jaal Huusanee Idris
Isaan kufan malee
Qabsoon hin dhaabbannee
Jaal Idiris Abduu
Jaal Badhaasoo Idiris
Warra lolee kufee
Qabsoo Saba Saaniif
Jaal mahammad Abdoo
Jaal Ahimad Idiris
Seenaan haa yaadatuu
Jaallawwan kufanii
Jaal Aluwwaa Ussoo
Jaal Huuseen Fantaa'ee
Jaallan kana Cufa
Qabsoof jecha dhabnee
Jaal Idirs mahammad
Jaal Abduu Hiddee
Jabaadhaa Saba koo
Qabsoof jecha dhabnee
Itti fufaa qabsoo
Akka hin dhaabbannee
Jaal Adam Idiris
Jaal Sayyoo Alii
 Warraaqxoota haqaa
Gootowwan qaqqaalii
Bilbilaatii jiraa
Daandiin gootowwanii
Sab-boontoota walloo
Haa yaadannuu Saanii
Yoomuu hin dagatuu
Galmeen Saba Saanii!!2

Gootowwan walloodhaa
Hedduu isaan dhabnee
Kaanis galmeef dhiifnee
Kaanis fakkiif kaafnee
Dhaamsa Sab-bootootaa
Akka hin dagannee
Irbicha diiginaa
Eegaa nuti kufnee
Qabsoo itti fufaa
Akka hin dhaabbannee
Eegaa maal Abbaasaa
Qabsoof jecha dhabnee
Aadaa du'aa taanaan
Qonnee wal-Awwaallee
Murticha diiginaa
Eegaa nu dabarree
Jechuun dhaammatanii
Warri qabsoof dhabnee!!2

Dhaamsa gootowwanii
Sinitti dhaammannee
Imaanaa jaallewwan
Akka hin dagannee
Sab-boontoota walloo
Jaallan hidduu dhanee
Qabsoo itti fufaa

Sunday, February 7, 2021

# አፄ ቴውድሮስ# ጎንደር ኃውልት

ጎንደር ያለው የአፄ #ቴዎድሮስ ኃውልት ይገርመኛል! አፄው ጎንደር ላይ ከፈጸሙት ጭካኔ አንፃር ከተማዋ ለምን እንደምታገናቸው አይገባኝም! በጎንደር ካደረሱት ጭፍጨፋ የተነሣ ውሾች እንኳ የሰው ሥጋ መብላት ለምደው እንደነበር ተጽፏል። 😱
.
#ፌክኢትዮጵያኒስቱ የሚያንቆላጵሳቸው #ቴዎድሮስ ደም የተጠናወታቸው አረመኔ ገዢ እንደነበሩ ሊያሳይ ከቻለ  እስቲ «ኪነት ያገነነው አፄ» ከተሰኘው መጽሐፍ ካገኘሁት ሁለቱን ልጥቀስ... አፄው ጎንደርን እንዲህ ነበር ያደረጓት👇
.
.
«ክረምቱ ሁሉ ወታደሩ በመከራ ከረመ፤ የሚቃጠልም ሲያቃጥሉ፣ የሚደበደብም ሲደበደብ ከረመ። በዚያው ጊዜ ውሾች ሰው አላሳልፍም እያሉ እንደዱር አውሬ ሁነው ነበር፤ የሰው ሥጋና የከብት ሥጋ ለምደው።» 
.
ሉዊጂ ፉሲላ | ያጤ ቴዎድሮስ ታሪክ | ገጽ 40
.
.
«የጎንደር ሲራራ ነጋዴዎች የሚስቶቻቸውን እና በእጃቸው የሚገኘውን ወርቅ እንዲሰጧቸው አዘዙ። ወርቁን ካሰረከቡ በኋላ እጅና እግራቸውን ታስረው በአንድ ቤት ውስጥ ታጉረው በእሳት እንዲቃጠሉ አደረጉ። በአጠቃላይ ጎንደር ከተማን በእሳት አወደሟት። አፄ ቴዎድሮስን በደማቅ ሁኔታ ለመቀበል ወጥተው የተሠለፉት እንኳን አልቀሩም። ሁሉም ቤቱ እየተዘጋበት በእሳት እንዲቃጠል አድርገው ከተማይቱን አወደሙ። በእሳት በጋየችው ከተማ ፍርስራሽ አመድ ላይ የነገሠው የሙት መንፈስ ብቻ ነበር።» 
.
ፊሊፒ ማርሲዲን፤ ገጽ 313
.
የአካባቢው ኤሊት «ያጎነበሰው ነፍጥ ዘቅዛቂ ሽማግሌ ስድብ ነው» ብሎ ያስነሣ መሆኑን ስታስታውስ ነው የቴዎድሮስ ፍቅር  እና ኃውልት ግራ የሚገባህ! #Ironic ይላል ፈረንጅ ☺️

Saturday, February 6, 2021

#Argamsa ummata africa eessa?

 ARGAMIISSI UMMATA ADUUNYAA EESSA?

eerga dhumiisa ummata nabi nuuh jalqaba adunya irratti iddoon nami jiraachaa ture  Aardii Eshiyaati. Lammaffaa Afrikaadha,Achi booda Awurophaadha, dhumiisa irratti irratti Ameerikaadha.  Ummanni indoo ameerikaa jedhaman jaarraa kam keessa akka amerikaa seenan hin beekamu garuu ummanni adiin kan ameerikatti seenan  bara 370 as ture.

Aadamii hawaan iddoo Aden jedhamtu  Aardii amma yaman jedhamtee yaamamtu  jannata jidduu taa,aa turan,naannoo kun  dhiha eshiyaa laga efraxis irraa fagoo hin turre. Jannata keessaa balleessaa ajajaa seeyxanaan  uumaan hin balleesinaa jedhamaniin balleessaniin jannata keessaa bayani.

addunyaa guddoo tana irra jalqaba Adamii hawa qofatu ture. San booda  ilmoo horaa baayyachaa dhufanii naannoo laga ifraxis huunda iddoo jireenyaa godhatan.

achi booda gandoota,magaaloota addaa addaa godhachaa akkuma bayyachaa dhufaniin babalifachuu eegalani. San booda Akkuma baayyachaa dhufaniin rabbii tokkoon amanuu dhiisanii Amantii addaa addaa hordofuu jalqabani. Saniif namoota rabbiin ajajamuu didaniif ummata fuldura dhufuuf seenaa irraa baratan isaan kanaaf qixaata  godhee  ilmaan Nabi Nuh qofa hanbisee kaan baleesse.

San booda nabi nuh badiinsa kana rabbiin waan dursee itti himee jiruuf  dursee beeka ture. Achumaan nabi nuh Markaba guddaa tolche ijoollee isaatif bineensota lafa irra jira huunda lama lama dhiiraaf dhalaa godhuun marka irratti fe,e.san boona roobni guddaan Aardii lafaa tana huunda guutu roobee lafa huunda guutee waan lafa irra jiru balleesse.akkana ta,ee uuman namaa huundi badee ijoolleen warra tokkoo qofatti hafee isaanis ijoollee nabi nuh qofattu hafe. Kun kan tahe uumama lafaa baroota jidduu galaan booda.

Ummanni badiinsa bishaaniin dura turan Antideloviyan jedhamu turani. Ummanni badiinsa balaa bishaanitin dura lafa eshiya irra iddoo tokko tokko malee Africa,Awuropha, Amerikaa keessa namni hin jiru ture.

# Goota oromoo walloo Dawwee

 𝑶𝒃𝒃𝒐 𝑨𝒉𝒎𝒆𝒅

𝑰𝒏𝒅𝒊𝒓𝒊𝒔

𝑨𝒉𝒂𝒎𝒂𝒅𝒆𝒆 jedhamu kaaba oromiyaa goodina Addaa

saba Oromoo jiraataa Aanaa Dawwee harawaati gootni kun

Amma lubbuun jiru umriinsaa Amma waggaa 83 gaheera

qabsoo saba Oromoo bal'aa keessatti gahee guddaa qabu

Ergamtoota nafxanyoota dura dhabbachuun 1950moota irra

kaase nama aarsaa lubbuu kaffalaa tureedha 1954_1955

Bulchiinsa Yeroo sana Naannicha inni jiraatu ture

# Maamiree_Damisee kan jedhamtuun sababa Oromummaa fi

gootummaa inni qabu irraan kan ka'e wal dhabeenii

# Eeshumaa isaadhaa # Umar_faaris jedhamuu waliin bosona

seenee mootummaa nafxanyoota kokkee qabee jarri nafxanyaa

sodaatanii nama itti erganii kadhachisanii Araarfatan yeroo inni

araaramne jedhe gale Araaraa dagun gananii tola waa fudhattu

jechuun sobanii yaamun yeroo dhaqetti Akkuma gootota

Oromoo kanneen biroo qabanii hidhatti darbatan.

Walloo qabanii gaafa Finfinnee geessan gootonni Oromoo

yeroo sana nafxanyaaf Ajajamni Oromoo irratti shira dalagu

didani Oromoon dhugaa qaba jedhanii dura dhaabbatanii

falman kanneen Akka "J/Taddasaa Birruu K/Alamuu

qixxeessaa Mammoo mazammir mokonnon wasanuu seefuu

mokonnon daadhii Fayisaa Tasfayee dagaagaa" fa'aa waliin

Haylesillaaseen Ahmed indiris mana hidhaa makkalaawitti

hidheenii ture. Wanti nama ajaa'ibu Gootonni kun bakka

garaagaara taa'anii warra quba wal qabanii fi kayyoo tokkoof

warra qabsaawaantu mana hidhaa tokkotti wal gahan. Yeroo

sanatti Walloo taa'anii akkamitti quba wal qabaniin gaaffii

guddadhaa Oromoon bakka fedhees jiraatu kayyoo fi akeeka

tokkicha wal fakkaata akka qabu namatti mul'isa.

Yeroo Oromoon baratee naman wal qixxaatu qaba afaan

Oromoo baafna jedhanii gootonni Oromoo qabsoo hidhannoo

geggeessuuf bosona seenan Obbo Ahmed indirs Walloo

gootota bosona seenan keessa isa tokko ture Booddessaa

Obbo Ahmed indirs hidhamuun Akkuma Qabsaawota Oromoo

kanneen biroo murtiin du'aa Mooticha Hayilasilaseetin itti

murtaa'ee ture garuu lubbuu isaa Rabbiin baasee gara booddee

du'a irra gara umrii guututti jijjiiramee.

Obbo Ahmed indiris yeroo Maammoo mazamir nu biraa maqaa

yaamani ajjeesaan wan goonu wallaalee J/Taddasaa Birruu fi

qabsaawota kanneen biroo waliin boonye dhiifnee jedhan

"Gootichi Maammoo mazammir gootummaan dhiigni kiyya

dhiiga cunqurfamtoota ilmaan Oromoo kabachiisuuf

dhangala'e malee dhiiga gatii malee jigee hafee miti Oromoon

dhiga kiyya fi qabsaawota ana booddee du'aniin dhiiga ilmaan

isaan mirga isaa ni kabachiifata jechuun gootummaan

Oromoof of kenne harka isaa hidhanii yeroo nu biraa fudhanii

deemanii Ajjeesan wan of goonu dhabne jedhan Obbo Ahmed

indiris" osoo taddasaa waliin kan maammoo mazammir nu

gubee teenyee osoo booha jirruu namoota biroo maqaa

yaamun itti fufee ilmaan Oromoo jumlaan baay'ee Ajjeesan

jedhan.

Seena kana yeroo himu obbo Ahmed imimmaan ija guuta

garaa nama raasaa wantan Ani Taddasaa ittin yaadadhu "J/

Taddasaan Oromoo baay'ee jaalataa ijoollee Walloo naaf

fuudhi mee jedhe natti dubbata Ammallee nuti Oromoon

Itiyoophiyaa keesatti cunqursaa nurra gaha jiru cunqursaa

Afrikaa kibbaa keesatti ummata gurraacha irra gahaa jiru irra ni

hammata jedhe dubbachaa turee jedhan" gaafan seenaa isaa

kana yaadadhu garaa koottun na waadama jedhan. J/

Taddasaa fi Maammoo mazammir gatiin Oromoo kaffalan

guddadhaa keessuma Afaan ofiin Oromoon akka baratu qabu

barsiisu keessatti yoomiyyuu ni yaadatama Afaan Oromoo

baafna jedha. Mootummaan nafxanyaa kana gaafa dhaga'e

banne jedhe gocha suukanneessa qabsaawota Oromoo irratti

raawwate har'as Nafxanyaan Oromoon baratee akka angoo

qabatee biyya kana bulchu hin fedhanii Oromoon barannan

banne jedhanii yaadu jedhan Obbo Ahmed Indiris.

Maatii Qabsaawota ani waliin hidhamee sani osoon arge

akkan wan isaan Argettin gammadaa jedhan.









Guyyaa seenaa oromoonni walloo oromummaaf lafa isaanii irratti wareegamanii wareegan.

Guyyichi Ebla/Maajii/3/2011 A.L.A

☆Guyyaa Qeerroon Dawwee Diina Addaan Dhaabe

☆Guyyaa Sanyiin Hasan Rashiidee Shiftaa nafxanyaa Akka

Harreetti Ofdura Ariitee Likkitti Galchite

☆Guyyaa Qeerroon Hasan Ammee Zarraf Kaarriphoo Gubbaa

Kululfattee Diina Mataan Dhaabde

☆Guyyaa Gootootni Baddaa Walloo Diinatti Karaa Cufan

☆Goyyaa oromoon walloo tokkummaan duulee injifate.

☆Guyyaa Liyyuu haylii nafxayaa miila  Qullaa Qawwee Darbee Dawwee Keessa Fiige

☆Guyyaa Miidiyaan Walloo Qeerroo Walloo Hamilfachiise

☆Guyyaa Gootootni Dawaa Caffaa Qurquraa Abbaa Aliyyuutti

Qabdee Daaraa Gootu

☆Guyyaa Gootni Kululfatee Gantuun Riphitte

☆Guyyaa Reeffi Naafxenyaa Akka Agadaa Tahe

Seenaa tana hin irranfannu yoomuu.

"NAMATTU SEENAA DAGATA MALEE SEENAAN NAMA HIN

DAGATU"

mootittii saba'a Queen of sheba

"Mootittii Saba'a""Queen sheba" ----------------------------------------------------------------- ★Miky Sultan Bar...